Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Gaj

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 437 ]Gaj, nazwa wielu miejscowości, przeważnie drobniejszych osad, zakładanych śród gajów tj. miejsc przeważnie wzgórkowatych, suchych, porosłych liściastemi drzewami i ztąd chętnie wybieranych na siedziby ludzkie a także i na miejsca odbywania obrzędów religijnych w epoce pogańskiej. Gdzie niema lasów liściastych tam niema też Gajów, i ztąd ta nazwa rzadko się pojawia na prawym brzegu Wisły.

Gaj 1.) wś, pow. sochaczewski, gm. Seroki, par. Szymanów. Posiada staranne gospodarstwo na gruntach dworskich. W 1827 r. było tu 9 dm., 119 mk. Dobra Gaj i Paprotnia składają się z folwarków Gaj, Paprotnia, Wólka Kawecka, Teresin, Leonów dawniej Rogów, attynencyj Brzeziny i Zielonka tudzież wsi: Gaj, Paprotnia i Topolowa; od Warszawy w. 40, od Sochaczewa w. 15. Rozl. ogolna dworska wynosi m. 2884 a mianowicie: fol. Gaj m. 763, płodozmian 8-polowy; folw. Paprotnia m. 686, płodozmian 5 i 8-polowy; fol. Wólka m. 377, płodozmian 8-polowy; folw. Teresin m. 825, płodozmian 9-polowy; folw. Leonów m. 232, płodozmian 6-polowy. Bud. w ogóle na wszystkich folwarkach mur. 45, drew. 31. Gorzelnia, wiatrak, pokłady torfu i marglu. Wieś Gaj osad 11, gruntu m. 21; wś Topolowa osad 26, gruntu m. 224; wś Paprotnia osad 11, gruntu m. 19.

2.) G., wś i folw., pow. łowicki, gm. Bielawy, par. Chruślin. Od Łowicza 26 wiorst, od Chruślina 5 wiorst. Wieś po lewej stronie drogi prowadzącej z Łowicza do Łęczycy, za Chruślinem. W 1881 r. ziemi włościańskiej było m. 377, osad 23, mk. 224. W 1864 r. mórg 404 ziemi urodzajnej a nieurodzajnej m. 37; osad 23, ludność 218. W 1879 r. domów dworskich 3 i 22 włościańskie. Ma szkołę elementarną. R. 1827 było 25 dm., 101 mk.

3.) G., wś, pow. kutnowski, gm. Żychlin, par. Śleszyn.

4.) G., wś, pow. radzymiński, gm. Zabrodzie, par. Niegów.

3.) G., inaczej Gaj stolarski, os. leśna, pow. kolski, gm. Lubotyń, par. Brdów, w pobliżu jez. Długiego.

6.) G., wś, pow. kolski, gm. Koźmin, par. Janiszew.

7.) G., wś, pow. turecki, gm. Zelgoszcz, par. Grodzisko.

8.) G., os. nad jez. Pątnowskiem, pow. koniński, gm. Gosławice, par. Morzysław. Obecnie jest tu 1 dom, należy do dóbr Gosławice.

9.) G., folw., pow. sieradzki, gm. Wróblew, par. Wągłczew.

10) G., os., pow. sieradzki, gm. i par. Gruszczyce.

11.) G., wś i folw., pow. łęczycki, gm. Bolków, [ 438 ]par. Góra św. Małgorzaty. W 1827 r. było tu 23 dm., 165 mk. Folw. G. z przyległością Janów i Wymysłow i z wsią Gaj, od Kalisza w. 103, od Łęczycy w. 12, od Piątku w. 6, od Kutna w. 18. Rozl. wynosi m. 1180, grunta orne i ogrody m. 980, w r. 1878 z rozległości powyższej odprzedana m. 295, prawdopodobnie przyległości Janów i Wymysłów; płodozmian 14-polowy. Bud. mur. 7, drew. 8; wiatrak i pokłady marglu. Wieś Gaj osad 48, gruntu m. 241.

12.) G., wś, pow. brzeziński, gm. Gałkówek, par. Brzeziny.

13.) G., wś, pow. rawski, gm. i par. Czerniewice.

14.) G. Policzkowski lub Zuzowski, wś, pow. konecki, gm. i par. Przedbórz; liczy 20 dm., 163 mk. i 402 morg. ziemi włośc.

15.) G., folw., powiat sandomierski, gm. Lipnik, par. Włostów; młyn wodny, 1 dm., 10 mk., 100 morg.

16.) G. lub Osiek, osada, pow. sandomierski, gm. i parafia Osiek, liczy 280 mórg obszaru.

17.) G., osada młynarska, pow. kozienicki, gm. Sarnów, par. Oleksów; 1 dom, 5 mk., 16 morg. rozl.

18.) G., folw. dóbr Chocimów (ob.), pow. opatowski, gm. i par. Waśniów. Wspomina go Długosz (III-775). Jestto miejsce urodzenia znanego poety i historyka Wespazyana Kochowskiego, który tu przyszedł na świat okolo 1630 roku. W 1827 r. już G. posiadał tylko 1 dom, 4 mk.; obecnie najnowszy spis wsi i osad gub radomskiej (z 1878 r.) nie wymienia go wcale.

19.) G., wś, pow. opoczyński, gm. Goździków, par. Smogorzew. W 1827 r. było tu 5 dm., 48 mk., obecnie liczy 11 dm., 88 mk., 116 m. ziemi włośc., 9 morg. dworsk.

20.) G. koniemłocki i G. święcicki, wś, pow. stopnicki, gm. Oględów, par. Koniemłoty.

21.) G.-stary i G.-nowy, wś, pow. lubelski, gm. i par. Wojciechów. W 1827 roku było tu 13 dm., 105 mk.

22.) G. gruszczański, wś i folw. nad rz. Por, pow. zamojski, gm. Surów, filia Czernięcin par. Turobin. Leży w zachodniej stronie powiatu, o 28 w. od Zamościa, ma 11 dm., 80 mk. kat. i 349 morg. rozl. włośc. Folw. należy do dóbr ordynacyi Zamojskiej Bodaczew, zajmujących wraz z folw. Deszkowice (ob.), Gruszka zaporska, Żrebce, Zakłodzie, Kitów, Klemensów, Michałów, Mokrelipie, Rozłopy, Sąsiadzka i Tworyczów 4665 morg. obszaru. Gleba ziemi żyzna.

23.) G.-czernięciński, wś, pow. krasnostawski, gm. Turobin, par. Czernięcin. W r. 1827 było tu 7 dm., 56 mk. Jestto wś włośc., należąca poprzednio do dóbr ordynacyi Zamojskiej; liczy 9 osad i 202 morg. ziemi włośc.

24.) G., wś, pow. chełmski, gm. Brzeziny, par. Puchaczów.

25.) G., folw., pow. płoński, gm. Modzele, par. Nowe miasto, o 20 w. od Płońska, o 10 od Nasielska, ma 2 dm., 21 mk., 199 m. rozl.

26.) G., rumunek, pow. rypiński, gm. Płonne, par. Radomin, ewang. par. Michałki, o 13 w. od Rypina, o 9 od Dobrzynia. W 1827 r. było tu 19 dm., 144 mk.; obecnie liczy 122 mk., 7 dm. mieszkalnych, 5 osad, powierzchni 340 morgów, wtem 300 gruntu ornego; we wsi znajduje się ewangelicka szkoła elementarna.

27.) G., wś i folw., pow. pułtuski, gm. Gołębie, par. Klukowo. W 1827 r. było tu 8 domów, 48 mk. Podług opisu z r. 1868 rozległość folwarczna wynosi m. 423, grunta orne i ogrody m. 271. Wieś Gaj osad 16, gruntu m. 31. Br. Ch.

Gaj 1.), wś szlach., pow. wileński, 5 okr. adm., o 30 w. od Wilna, 10 dm., 185 mk., z tego 8 katol., 177 staroobradzców (1866); dom modlitwy staroobradzców.

2.) G., zaśc. pryw., pow. wilejski, o 32 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm., przy drodze pocztowej z m. Mołodeczna do gran. pow. mińskiego, 1 dm., 11 mk. wyznania rz. kat. Własność Nargilewicza (1866).

3.) G., zaśc. pryw. nad rz. Cwiechlą, pow. wilejski, o 32 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm, przy drodze pocztowej z Mołodeczna do gran. pow. mińskiego, 1 dm., 6 mk. wyznania rz. katol. (1866).

4.) G., zaśc. pryw., pow. trocki, 2 okr. adm., 53 w. od Trok, 2 domy, 16 mk. katol. (1866)

5.) G., wś szlach., nad potokiem Parkusem, pow. trocki, 26 w. od Trok, 3 domy, 49 mk. katol. (1866).

6.) G., zaśc. rząd., powiat trocki, 3 okr. adm., 64 w. od Trok, 3 domy, 31 katol. (1866)

7.) G., folw. nad rz. Raduńką, w pow. lidzkim, 5 okr. adm., od Lidy odl. w. 38, od Eiszyszek w. 12, mk. 12, wyznania rz. katol. (1866).

8.) G., dwór w 2 okr. pol., pow. piński, o 2 wiorsty od Pińska; z należącemi do niego wioskami: Honczary i Krajnowicze liczy mieszk. 97; ziemi 455 dz. Własność Bylewskiego. Krajnowicze należały dawniej do biskupa unickiego pińskiego. W Gaju była niedawno kaplica katol., do kościoła pińskiego należąca.

Gaj 1.), wś, pow. wielicki, po obu stronach gościńca łączącego trakt wiedeński z Krakowem, o 9 kil. na południe od Krakowa, 11 kil. na zachód od Wieliczki. St. p. w Mogilanach. Parafia rzym. kat. w miejscu. Kościół murowany pod wezw. Narodzenia N. P. Maryi istniał już r. 1440; rok atoli erekcyi i konsekracyi niewiadomy. Metryki sięgają r. 1660. Obszar większej posiadłości ma roli ornej 280, łąk i ogr. 67, pastw. 36, lasu 20; mniejszej posiadłości roli orn. 339, łąk i ogr. 58, pastw. 46 mr. austr. Dm. 103, mk. 611 (298 mężcz., 313 kob. z r. 1869). Według szem. dyec. tarn. z r. 1880 dusz rz. kat. 634. Do par. w G. dekanatu skawińskiego należą wsie: Libierdów, Łusina, Opatkowice, Borek fałęcki, Jugowice, Bryczyna dolna. Cala par. liczy ogółem 2660 dusz rz. kat., 83 żydów (r. 1880). Wzniesienie wsi 303 m. npm. Szkoła jednoklasowa. Właścicielka Chwalibogowska.

2.) G., przysiołek Myślachowic w pow. chrzanowskim, należy do par. rzym. kat. i stacyi poczt. w Trzebini.

3.) [ 439 ]G., wś, także Hutweide, kolonia niem. w pow. sądeckim należy do parafii rzym. kat. i ewang. w Nowym Sączu. Gaj położony na wschód od Nowego Sącza, przy goscińcu sądecko-limanowskim, liczy 80 mieszk.

4.) G., przys. Hruszowic, pow. jarosławski.

Gaj lub Gay 1.), wś i gm. pomiędzy jeziorami, pow. inowrocławski, 2 miejsc.: 1) G.; 2) osada Bartodziejewice; 29 dm., 253 mk., 61 ew., 192 kat., 52 analf. Poczta w Wojcinie, st. kolei żel. w Trzemesznie o 22 kil.

2.) G., niem. Busch, pod Strzelnem, folw., pow. inowrocławski, 767 mr. rozl., 3 dm., 43 mk., należy do królewszczyzny, Strzelna (Waldau). Poczta w Strzelnie o 2 kil., gośc. o 2 kil., stacya kolei żel. w Mogilnie lub Inowrocławiu o 17 kil.

3.) G., niem. Möllendorf, pod Markowicami, folw., pow. inowrocławski, 1419 mr. rozl., 6 dm., 106 mk., należy do domin. Markowic. Poczta w Markowicach o 4 kil., stacya kolei żel. w Inowrocławiu o 15 kil.

4.) G., folw., pow. śremski, 1 dom, 22 mk., należy do domin. Małachowa. Poczta w Dolsku o 4 kil., st. kolei żel. w Kościanie o 23 kil.

5.) G., wś, pow. śremski, 16 dm., 147 mk., wszyscy kat., 42 analf.

6.) G., domin., pow. śremski, 1850 mr. rozl., 6 dm., 84 mk., wszyscy katol., 22 analf. Poczta w Śremie o 7 kil., st. kolei żel. Czempin o 15 kil. Własność Kęszyckich. Por. Błociszewo.

7.) G., karczma, pow. średzki, 1 dm., 9 mk., należy do domin. Chudzic.

8.) G., wś i gm., pow. gnieźnieński; 8 miejsc.: 1) G; 2) Makówki; osady: 3) Birkenfeld; 4) Miatki; 5) Zalesie; 6) Zazdrość; 7) Kordos młyn; 8) Rudki, folw.; 18 dm., 224 mk., 20 ew., 199 kat., 5 katol., 92 analf. Poczta w Witkowie, st. kolei żel. w Trzemesznie.

9.) G.-wielki, wś, pow. szamotulski, 2 miejsc.: 1) G.; 2) osada Sierpówko; 21 dm., 180 mk., 20 ew., 160 kat, 41 analf.

10.) G.-wielki, domin., pow. szamotulski, 5906 mr. rozl.; miejsc: 1) G; 2) folwark Sierpówko; 3) folw. Stramnica; 26 dm., 403 mk., 39 ew., 364 kat., 145 analf. Poczta w Bytyniu o 6 kil., st. kolei żel. w Buku o 10 kil. Własność hr. Arsena Kwileckiego.

11.) G.-mały, wś, pow. szamotulski, 23 dm., 337 mk., 133 ew., 189 kat., 15 żydów, 94 analf.

12.) G.-mały, domin., pow. szamotulski, 2221 mr. rozl., 10 dm., 231 mk., 72 ew., 155 kat., 76 analf. Poczta. i kolej żel. w Szamotułach (Samter) o 4 kil. Własność hr. Karoia Raczyńskiego, należy do ordynacyi Obrzyska.

13.) G.-szarlej, folw., pow. inowrocławski, 5 dm., 47 mk., należy do domin. Szarleja.

14.) G., u Zarańskiego mylnie, niem. Gatsche, ob. Gać. M. St.

Gaj 1.), niem. Charlottenhof, folw., pow. toszecko-gliwicki, należy do dóbr Wyźnice.

2.) G., ob Duerrgoy.

Gaj 1.), niem. Gay al. Gai, wś włośc., pow. lubawski, na płd. od jeziora bielickiego, w okolicy lesistej, 5 kil. od st. kolei żel. w Biskupcu. Zajmuje 433 m. obszaru, ma 22 bud., 12 domów mieszk., 98 kat., 15 ewang. Parafia, szkoła, poczta Łąkorz.

2.) G., niem. Gai, cegielnia, pow. złotowski, należy do wsi Buntowa. Parafia Sławianowo, szkoła Buntowo, poczta Krajenka. Liczy bud. 5, dom. mieszk. 2, katol. 11, ewang. 13.

3.) G., miejscowość położona według Kętrzyńskiego w pow. brodnickim, nie znajduje się w skorowidzach urzędowych.

4.) G., niem. Gey, os., pow, ostrodzki, w okolicy lesistej, niedaleko wsi Rygwałt (Wittichswalde).

5.) G., niem. Gey, wś, pow. szczycieński.

6.) G., ob. Gaj-Grzmięca.

7.) G., niem. Stadtwald, leśnictwo, pow. niborski, st. p. Nibork. Kś. F.

Gaj, potoczek, wypływa w obr. gro. Kościelnik, w pow. Rudki, na płd. zachód wsi, przerzyna ją przez sam środek, przepływa staw i poniżej wsi śród moczarowatych łąk uchodzi z pr. brz. do Wiszenki. Ujście 288 m. npm. (pom. wojsk.). Długość biegu 1.5 kil. Br. G.

[ 442 ]Gaj-Grzmięca al. Gaj-Grzmiętów, niem. Gai-Grementz, w r. 1738 Gaj Grzmięcki, włośc. wś, pow. brodnicki, nad małą strugą, która tuż z 2 jezior płynie i pędzi potem zaraz młyn Grzmięca; w okolicy lesistej, przeszło 1 milę od Brodnicy. R. 1670 w wizytacyi kanonika Strzesza nie zachodzi. Obszaru ziemi zajmuje mórg 422, budynk. 24, dom. mieszkal. 15, katol. 114, ewang. 21. Parafia Pokrzydowo, szkoła Szafarnia, poczta Brodnica.

Zobacz też

• Gaje