Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Gardeja
[ 491 ]Gardeja, niem. Garnsee, w dokumentach starych Garzanum, skąd pierwotnie nazywało się zapewne Garzno, także Slemno lub Szlemno, mko, pow. kwidzyński, na wąskim ostrowie między jeziorami, położone na bitym trakcie grudziąsko-kwidzyńskim, obok którego obecnie nową nadwiślańską kolej żel. budują, blisko granicy pow. grudziąskiego, ku Wiśle ma obszerne bory, około 1¼ mlli tak od Kwidzyna jak i od Grudziądza odległe. R. 1867 liczyło kat. 35, ewang. 1027, obszaru ziemi mr. 4016, budynk. 260, dm. mieszk. 115. W miejscu jest kościół paraf. ewangielicki, w czasie reformacyi katolikom wzięty (miał filią w Cyganach), r. 1735 z gruntu prawie nowo budowany, z wieżą kilkaset lat starszą, szkoła miejska realna, poczta, obecnie także stacya kolei żel., apteka., doktór itd. Mieszkańcy trudnią się głównie rybołówstwem i hodowlą ogrodowizn, mianowicie sprzedawają dużo ogrodowych owoców. Jarmarki 8 razy odbywają się naprzemian, raz kramne, potem na bydło i konie. G. jest osadą prastarą; w obronnem tem z natury miejscu gród prastary się znajdował. Dr. Bender (Zeitschrift für die Gesch. Ermlands II 214) przypuszcza, że tu już sławny biskup pruski Chrystyan osiadł i stąd pogańskich prusaków do wiary nawracał; miał obok siebie mały konwent cystersów, którzy mu jakby kapitułę tworzyli; nawet powiada tenże Dr. Bender, że Chrystyan po śmierci tu pochowany. Twierdzenia tego jednak nie poparł dostatecznemi dowodami, choć prawdą jest, że tu cystersi rzeczywiście klasztor swój mieli w XIII wieku. R. 1285 zacny i bogaty rycerz pomezański Dytryk Stanko, właściciel całej tej okolicy, zapisał oo. cystersom posiadłość Garzanum z jeziorami i 200 włók roli naokoło. W odnośnym dokumencie czytamy: „Contulimus et dedimus ducentos mansos domino abbati et monachis domus in Garzano in veram et perpetuam eleemosynam jure culmensi. Quorum mansorum mensura incipit a granicia villae Otle extendens se in latitudinem versus Duschezin et in longitudinem versus Scherne, qnousque dictorum mansorum numerus compleatus hoc proviso, quod claustrum Garzanum et lacus praedictorum mansorum terminis includatur“. Pierwsi zakonnicy przybyli tu z Peplina, jak z powyżej przytoczonego dokumentu wnioskować można, gdyż opat pepliński był obecny przy tej darowiźnie. Klasztor w G. niedługo jednak istniał. Główną przeszkodą byli sami krzyżacy, którzy, jak wiemy w ogóle rozwojowi klasztorów nie sprzyjali. Także i dla ubóstwa klasztor musiał upaść, gdyż dane owe 200 wł. nie starczyły na utrzymanie, a później nowej darowizny nie przybyło. Tak tedy oo. cystersi musieli opuścić to miejsce. R. 1334 konwent pepliński sprzedał G. wraz z przynależną okolicą biskupowi pomezańskiemu Bartoldowi; G. było już wtedy miastem; pierwszy przywilej nadany został właśnie tego r. 1334. W czasie reformacyi niemieccy mieszkańcy wraz z całą Pomezanią zlutrzeli. Kś. F.
 
|
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1]
This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain that excludes pre-1929 works copyrighted at home. Ten utwór został pierwszy raz opublikowany przed dniem 1 stycznia 1929 r., i z tego względu w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej znajduje się w domenie publicznej. Utwór ten nadal może być objęty autorskimi prawami majątkowymi w innych państwach, i dlatego nie zaleca się przenoszenia go do innych projektów językowych.
|