Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Bronisław

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 379 ]Bronisław dawne imię, źródlosłów wielu nazw, głównie w skróconej formie Bronisz, jak: Bronisze, Broniszewo, Broniszewice; nazwiska takie jak Bronisławów, Bronisławka i t. p. są świeżego pochodzenia i powstały w bieżącem stuleciu, głównie w ostatnich czasach. Br. Ch.

Bronisław, 1.) wś i folw., pow. nieszawski, gm. Radziejów, par. Bronisław. Od Radziejowa nie całą milę, od Inowrocławia prawie trzy mile odległa. Na północ ma kanał Bachorzy i wieś Kobielice, na zachód graniczy z wsiami Skotniki i Papros w w. ks. poznańskiem. Rozległość ogólna wynosi włók 53, oprócz pastwisk dość obszernych nad Bachorzą. Osad włościańskich ma 28, z których cztery liczą po 20 m. roli, inne od 40 do 60 morgów, razem włók 29; folw. ma przeszło 22 włóki, a 20 uwłaszczonych rolników, każdy na 3 morgach, oraz kilku jeszcze innych, obsiewają około 2 włóki gruntu. Rola wszędzie prawie pszenna, żyzna i dobra. Wieś ta ma kościół parafialny i szkołę, do której uczęszcza dzieci (r. 1879) 46, to jest 35 chłopców i 11 dziewcząt. Jest tu komora celna 4 klasy, w budynku drewnianym. Kiedy wieś ta założoną została, nie wiadomo. Należała podobno do dóbr książęcych, a przy fundacyi klasztoru panien norbertanek w Strzelnie, przez Aleksandra Ziemowita księcia kujawskiego r. 1124, dostała się z innemi wspomnionym zakonnicom. Zdaje się, iż norbertanki ją założyły, czego dowodzi nazwa od błogosławionej Bronisławy, zakonnicy norbertańskiej, w Krakowie r. 1259 zmarłej. Wiadomo z dokumentów, że r. 1315 dnia 10 maja, Jan proboszcz norbertanek w Strzelnie, wieś tę i trzy inne zamienił z Gerwardem biskupem kujawskim na dziesięciny z wsi Łojewo i Dulsk, przyczem norbertanki miały dostać w dodatku 140 grzywien denarów toruńskich i 100 korcy (mensura) żyta, wartości ówczesnej 20 grzywien. W istocie d. 13 lipca t. r. biskup spełnił swe zobowiązanie i wypłacił klasztorowi, z czego pokwitowanie otrzymał. (Rzyszczewski i Muczkowski, Codex diplom. t. II pag. 202 i 204). Wkrótce jednak, bo już w następnym wieku, wieś Bronisław jest własnością norbertanek klasztoru św. Maryi Magdaleny za murami m. Płocka, a Piotr, ich [ 380 ]proboszcz, w d. 29 stycznia 1449 r. wydaje dokument, opisujący powinności poddanych włościan. W B. był dwór, do którego proboszcz norbertanek zjeżdzał niekiedy dla doglądania gospodarstwa, a nawet ztąd dozorował nad innemi klasztornemi wsiami. Zakonnice trzymały rządcę, osobę świecką, lub swój folwark wydzierżawiały. Tak Bronisław w ręku duchownym zostawał do r. 1796, w którym rząd pruski pozabierał dobra kościelne. Odtąd B. przeszedł na skarb państwa. W r. 1835 nastąpiło ostateczne uregulowanie gruntów plebańskich, dworskich i rolników, poczem B. został donacyą generała Korffa. Do kościoła w B. należały wsie: Koszczały, Skotniki i Papros, z których dwie ostatnie odpadły za linią graniczną do w. ks. poznańskiego, a dotąd pozostała przy nim sama wieś Koszczały. Erekcya pierwotna zaginęła, a i dzieje jego mało są znane, bo wszystkie akta wraz z plebanią zgorzały 1719 roku. Najdawniejsza świątynia była z drzewa, a gdy od starości spruchniała, r. 1613 Szczepan Malchrowicz, proboszcz miejscowy, wystawił nową, również drewnianą, którą Franc. Łącki biskup suffr. włocławski poświęcił. Zaledwie jedno stulecie przetrwał ten kościół, prędko zniszczony przez niedozór rzadko tu mieszkających proboszczów, w skutek czego r. 1747 Mateusz Kamiński, prob. klasztoru norbertanek płockich, zbudował nowy z drzewa. Ten gruntownie w r. 1852 wyrestaurowany, staraniem ks. Wojciecha Kochowicza prob., zgorzał zupełnie w d. 22 czerwca 1870 r. z zapuszczonego nieostrożnie ognia. Parafianie jednak, zachęceni słowy wspomnionego kapłana, wnet wystawili nowy, murowany, który w d. 24 sierpnia 1876 r. poświęcił ks. Winc. Popiel biskup dyecezyi kujawsko-kaliskiej. Proboszcza przedstawiały tu i obierały dawniej norbertanki, najczęściej z wikaryuszów katedry płockiej lub kanoników pobliskiej kolegiaty kruszwickiej. Ci zaś czasami dojeżdzali, a zwykle trzymali wikaryuszów, lub stałych zastepców, zwanych komendarzami. W 1827 r. było tu 34 dm. i 319 mk., obecnie 530 mk. B. par. dek nieszawskiego liczy 680 dusz. X. St. Ch.

2.) B., wieś włość. i folw. pryw., pow. ciechanowski, gm. Ojrzeń, par. Kraszewo, liczą 104 mk.; przy folw. kuźnia; folw. należy do dóbr Ojrzeń.

Bronisław, 1.) domin., pow. średzki, należy do dóbr Winnejgóry, 3190 m. rozl., 9 dm., 132 mk., wszyscy kat., 63 analf., st. poczt. Nowe Miasto (Neustadt an der Warthe) o 5 kil., st. kol. żel. Chocicza (Falkstaedt) o 8 kil.

2.) B., wieś, pow. inowrocławski, na granicy Królestwa Polskiego, 37 dm., 318 mk., 38 ew., 280 kat., 80 analf. St. poczt. Strzelno o 5 kil., st. kol. żel. Amsec o 8 kil. M. St.