Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Ciechocinek

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 680 ]Ciechocinek (stary i nowy), os., pow. nieszawski, gm. i par. Raciążek, w pobliżu Wisły i granicy pruskiej, odl. 6 w. od stacyi dr. żel. warsz.-bydg. i komory I klasy w Aleksandrowie, z którym połączona jest osobną odnogą kolei żelaznej. Odległa od Warszawy 217 w. Posiada obfite źródła słone, warzelnie soli i zakład kąpielowy, znany w całym kraju ze swej skuteczności. Istnieje tu szkoła początkowa, szpital, stacya dr. żel. warsz.-bydg., st. telegr., kościół filialny, szpital letni na 30 chorych, zakłady warzelni soli i kąpielowe, kilka hoteli i t. p. Obecnie buduje się nowy piękny kościół ze składek. C. był przedtem własnością Niemojewskich, później Zawadzkich, w r. 1823 przez rząd nabyty. Obcenie jestto osada lecznicza i warzelniana. Dzisiejszy C. zupełnie różne ma położenie od dawnego i dzieli się na nowy i dawny, a zajmuje część wsi Słońska (ob.), Wołuczewa i dawnego C.; leży pośród nizin nadwiślańskich, nie bardzo bogatych z natury, a chociaż nie może iść w porównanie z zagranicznemi zakładami tego rodzaju, ciągłe przecież usiłowania ku uwygodnieniu i uprzyjemnieniu gościom pobytu, niewątpliwie postawią to miejsce pod każdym względem w rzędzie najznakomitszych krajowych zakładów kąpielowych. Powietrze, pomimo niskiego położenia, jest zdrowe i rzadko panują tutaj choroby epidemiczne. Liczba źródeł wody słonej dochodzi do 12, z temperaturą od + 10 do + 16°R. Jak dawno istnieje źródło pierwotne, nie można powiedzieć z pewnością, ale C. już w XVI w. dostarczał soli, czego dowodzi ta okoliczność, że Konrad Mazowiecki zobowiązał krzyżaków do dostarczania na dwór książęcy soli z nadanych im posiadłości. Za czasów Stanisława Augusta robiono tu poszukiwania; marszałek Soult, otrzymawszy od cesarza Napoleona, za czasów księstwa warszawskiego, ekonomią Raciążek, wywarzać kazał sól ze źródła tutejszego i takową na beczki sprzedawano. Dopiero od roku 1823, zaczęto na większą skalę sól wywarzać. Z początku wody tutejszej używano wyłącznie do wywarzania soli i dopiero w roku 1835, na skutek polecenia rządu, urządzono w skrzydle oberży 4 wanny, do których wodę ze źródła pobliskiego, dostarczającego solankę dwuprocentową, przeznaczono; w roku 1842 urządzono nowych pięć wanien i łaźnię parową; następnie zaś staraniem oddzielnego komitetu, z funduszu przez namiestnika Królestwa przeznaczonego, oddzielnie urządzono 13 nowych wanien obszernych i zajęto się innemi ulepszeniami. Dziś są tu 3 duże budynki kąpielowe, 3 tężnie a buduje się kursal. Do picia tylko solanka ze źródła Nr. 3 jest przeznaczona; dobywa się ona z głębokości 500 stóp, za pomocą machiny parowej; jest bezbarwna, doskonale przezroczysta, zapachu sobie właściwego, smaku słonego, nieco gorzkawego, temperatury + 12°R.; [ 681 ]pozostawiona na powietrzu wkrótce smak zmienia i wydaje zapach jaj zgniłych; była ona kilkakrotnie rozbieraną: w r. 1820 przez Kitajewskiego, następnie przez Heinricha, Celińskiego, Puscha, Hahna, Stierena a wreszcie N. Milicera, według którego solanka ciechocińska zawiera stałych części: chloru 19,290%, bromu 0,168, jodu 0,009, kwatsu siarczanego 0,025, potasu 0,916, sodu 1,759, litu 0,235, magnezu 2,758, wapnia 3,925. Napływ gości w ostatnich latach wzrasta niezmiernie szybko. W r. 1870 było tu 1362 osób; w 1878—2989 a obecnie liczba roczna dochodzi do 4000. Szkoda tylko, że ulepszenia i dogodności nie przybywają w tym stosunku; brak też cieniu i drzew. Czyt.: „C. pod względem histor. i leczniczym przez dra Mieczkowskiego, Warszawa 1873 r. O formacyi Jura w C. pisał Ludwik Zejszner (Bibl. Warsz. 1848 r. IV 425) Por. też „Kłosy“ T. XII Nr. 294 i Tyg. Illustr. 1869 r. (IV 180), 1872 r. (X 40) i 1876 r. (I 116). A. K.: „Krótki rys historyczno-statystyczny wojew. mazowieckiego.“ Kalend. polit. Król. Pols. Warsz. 1825 r.; Rost G. H. A.: „Deutsche Bergbohrer-Schule u. Bohrhäuser der Saline Ciechocinek: in Polen.“ Toruń 1843 roku; Rostworowski J. N. o warzelni soli i kąpielach w Ciechocinku Bibl. Warsz. 1846 r.; Bełza J. „O wodach mineralnych w Król. Pols. Wiadomość wyjęta z raportu, który w języku francuzkim złożył rządowi w 1837 r. ś. p. prof. Kitajewski.“ Bibl. War.; Zieleniewski M. „Pogląd na ruch zdrojowisk ojczystych w r. 1860.“ Rocz. Tow. N. K. 1861 r.; „O źródle słonem w wojew. mazowieckiem r. 1820“ rozbiór Kitajowskiego; Ignatowski R. „Sprawozdanie o skuteczności wód ciechocińskich w r. 1855.“ Pam. Tow. Lek. War. 1855. Br. Ch.

Ciechocinek albo Ciechocin polski, niem. Pol. Cekzin, wieś włośc. w pow. tucholskim, położona ponad jeziorem pół mili długiem, od Tucholi na wschód około milę odległa. Istniała za książąt pomorskich; r. 1301 król Wacław II oddał ją w lenno swojemu kanclerzowi pomorskiemu, Piotrowi Święcy. Mieszkańcy rządzili się długo prawem polskiem, które dopiero w r. 1379 Henryk von Bullendorf, komtur tucholski, zamienił na niemieckie czyli chełmińskie; podług niego dawali teraz od włóki rocznie między innemi 20 skotów pieniędzy, 1 korzec owsa, 2 kury na św. Marcin i musieli 1 dzień odrobić, gdzie im nakażą; włók było 80. Kościół z nadaniem swojem istniał w C. przed krzyżakami za książąt, podług przywileju z r. 1379 posiadał proboszcz zdawna 5 włók roli; przyłączony był jako filia do Bysławia i dopiero w r. 1850 za biskupa Sedlaga urządzono przy nim parafią. Szkoła jest w miejscu. Obecnie ma C. obszaru ziemi 7069 m. domów mieszkalnych 173, katol. 773, ew. 303. Stacya poczt. Bysław. Kś. F.