Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Czarnolas
[ 759 ]Czarnolas, 1.) wś, pow. kozienicki, gm. i par. Polichna, leży o 12 w. na prawo od szosy z Lublina do Radomia, odl. 42 w. od Radomia. W 1827 r. było tu 35 dm. i 232 mk., w 1867 r. liczył 50 dm., 666 mk., 5,387 mórg ziemi dworsk. i 857 mórg ziemi włośc. Cz. na początku 16 w. znajdował się w ręku Kochanowskich. Według działu z 1519 r., Piotr Kochanowski, sędzia, otrzymał jednę połowę, a drugą brat jego Filip. Przez dział z 1559 r. dokonany pomiędzy synami Piotra, połowa jedna dostała się Janowi Kochanowskiemu, poecie, który tu zamieszkiwał przez większą połowę swego życia i tu napisał najgłówniejsze ze swych nieśmiertelnych utworów, jak „Pieśni, Fraszki, Treny, Psałterz.“ Po jego śmierci, Lędzki, mąż jednej z córek poety, Polikseny, nabył od sióstr żony całą połowę Cz., należącą do ich ojca. Odtąd Cz. zmieniał często właścicieli. W 1761 r. nabył go za 90,000 złp. Jabłonowski, wojewoda nowogrodzki. W 1789 roku Kazimierz Raczyński, generał wielkopolski, kupił Cz. za 200,000 złp. Po nim przez córkę przeszedł do Lubomirskich i znowu w posagu wrócił do Jabłonowskich, w których ręku zostawał do ostatnich czasów. Na terytoryum Cz. powstały w 1867 r. trzy nowe wsie: Jabłonów, Władysławów i Jadwigów, które zajęły obszaru około 2,400 mórg. Z dawnego dworu, jaki sobie wystawił sam poeta około 1560 r., pozostały tylko szczątki murów, które ks. Teresa Jabłonowska wcieliła w ściany wzniesionej przez nią w 1830 roku kaplicy. W 1853 r. pożar uszkodził mocno kaplicę, która dopiero w 1867 r. została uporządkowana staraniem ks. Władysława Jabłonowskiego. Cz. jest na teraz własnością wdowy po ks. Wł. Jabłonowskim († 1875). W parku książęcym, bardzo skromnie i wcale nie po magnacku utrzymanym, są pamiątki po Janie z Czarnolasu. Pierwszą z nich jest kawał muru, może 20 stóp kubicznych wielki, o bokach formy trapezów. Mur ten okratowano przed chciwością archeologów drewnianemi kratami; jest on jedyną pamiątką po domu, w którym mieszkał poeta. Obok niego wznosi się kaplica, w której podziemiach leżą zwłoki dwojga książąt Jabłonowskich. Na frontonie napis żółtą farbą na czarnej tablicy, opiewa, że ks. Magdalena z hr. Raczyńskich Lubomirska zaczęła budować tę kaplicę w r. 1826, a w 10 lat potem skończyła budowę ks. Teressa Jabłonowska († 1847 r.), której zwłoki spoczywają tam w podziemiach. Ciąg dalszy tych podziemi stanowią piwnice Kochanowskich. Wprost kaplicy, w pięknem miejscu, otoczonem drzewami, przedstawia się oczom wędrowca podstawa kamienna, około 4 łokci kwadr. mająca, a położona na miejscu owej slynnej lipy, z której nie ma ani szczątka! Według podania, przekątnia tej podstawy ma wyobrażać średnicę lipy. Na tej kamiennej podstawie wznosi się obelisk granitowy, nader prostej roboty, zakończony sztywnem popiersiem naszego wieszcza, w hiszpańskiej kryzie. Na obelisku wyrżnięty tren, rozpoczynający się od wyrazów: „Moja wdzięczna Orszulo...“ U stóp obeliska, kamienna trumna z napisem: „Urszulka“. Naturalnie, że to wszystko tylko symboliczne wyobrażenia. W letniem mieszkaniu księżny wdowy, domu nadzwyczaj skromnym, bez żadnych ozdób, dwie jeszcze pamiątki po Janie, a mianowicie drzwi żelazne od skarbca czy lamusa, i krzesło jego. Drzwi owe są wielkości zwyczajnych domowych drzwi pojedyńczych, ujęte w nowożytne ramy drewniane i ozdobione esami. Fotel Kochanowskiego przypomina kościelne krzesła dla celebransów; wybity skórą ze złotym deseniem i opatrzony nowszą, ozdobną ramą na wierzchu poręczy. Dobra Cz. składają się z folw. Gródek i attynencyi Zdunków i Ośniak, tudzież wsi Cz., Zdunków i Gródek. Rozl. wynosi m. 1,760, a mianowicie: fol. Cz. grunta orne i ogrody m. 546, łąk m. 43, lasu m. 537, wody m. 5, nieużytki i place m. 27, razem m. 1,158., bud. mur. 11, drew. 19; fol. Gródek grunta orne i ogrody m. 464, łąk m. 7, lasu m. 75, wody m. 24, nieużytki i place m. 21, razem m. 590. Bud. mur. 2, drew. 19. Płodozmian 10-polowy; attynencya Zdunków łąk m. 12. W lesie Ośniak są 4 osady wieczysto-czynszowe, zawierające m. 50. Rzeczka bez nazwy przepływa przez [ 760 ]terytoryum i tworzy stawy; 4 młyny wodne i tartak. Wś Cz. ma osad 56, gruntu m. 830; wś Zdunków osad 10, gruntu m. 247; wś Gródek osad 18, gruntu m. 525. Grunta po-duchowne wynoszą m. 114. Opisy Cz. w różnych czasach kreślili: Krasicki (Podróż z Warsz. na wieś), Niemcewicz (Podróże po ziemiach polskich), Hofmanowa (Jan Kochanowski w Cz.). Rysunki pamiątek podał „Tyg. Illustr.“ (z r. 1868 Nr. 32). i „Kłosy“ (T. XV, str. 143). Historyczne szczegóły wyjaśnił najlepiej ks. Gacki (Bibl. Warszaw. 1869, III, str. 406, tudzież „o Rodzinie Jana Kochanowskiego“, Warszawa, 1869). Najświeższą pracą jest dziełko prof. Rymarkiewicza: „Kolebka, dom i grób Jana Kochanowskiego“. Poznań, 1880 r.
2.) Cz., pow. błoński, gm. i par. Grodzisk, ob. Chlewnia.
3.) Cz., ob. Czarnylas. Br. Ch.
Czarnolas, folwark, pow. wschowski, ob. Bojanice.
 
|
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1]
This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain that excludes pre-1929 works copyrighted at home. Ten utwór został pierwszy raz opublikowany przed dniem 1 stycznia 1929 r., i z tego względu w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej znajduje się w domenie publicznej. Utwór ten nadal może być objęty autorskimi prawami majątkowymi w innych państwach, i dlatego nie zaleca się przenoszenia go do innych projektów językowych.
|