Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Czekiszki

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 791 ]Czekiszki, po żm. Cziakiszki, 1.) mko prywatne w pow. kowieńskim, nad Dubissą, o 43 w. od Kowna, o 2 m. od Ejragoły, o 1 m. od Butkiszek, o 1 i pół m. od Srednika; mko liczy 697 mk. Paraf. kościół kat. św. Trójcy, wymurowany 1617 r. przez obyw. Jerzego Mackiewicza. Parafia katol. dek. wielońskiego, dusz 3,442. Kaplica w Kruwondach z r. 1764. W Cz. jest st. poczt. na trakcie Kowno-Możejki, między Bubijem a Weredowem, o 20 i pół w. od Weredowa. Kommunikacya przez Dubissę promem lub na łódkach, w ogóle wiosną utrudniona. Cz. są osadą bardzo dawną; w r. 1457 do aktu fundacyi kościoła szydłowskiego, uczynionego przez Piotra Senka Giedygołda, podpisał się jako świadek pleban Cz. Mikołaj. Czekiszki są własnością St. Jankowskiego. W roku 1717 były własnością Kazimierza Dombora (zapew. Dowbora), skarbnika płockiego. Liczyły dymów 10. „Cz.—pisze J. Buszyński („Dubissa“), otrzymały nazwę od pierwszego osadnika zwanego Czekas lub Czekis, bo samo zakończenie nazwy potwierdza to mniemanie. Jeszcze i dziś na całej Źmujdzi nazwania osad nowych, szczególnie pojedyńczych, dostają miano od swych osadników z podobnem zakończeniem jak Czekiszki; i tak: od Szymka Szymkiszki, od Rymka Rymkiszki i t. d. Z tem wszystkiem, wiadoma jest legenda ludowa o przybyłych z dalekich stron jakichś żeglarzach pod dowództwem Nemona, którzy, płynąc w górę Dubissy, gdy przypłynęli do tego miejsca gdzie dziś stoją Cz., postawili znak dla założenia osady, i od słów wyrzeczonych przez nich po litewsku: „Cze kiszkim znoka“, to jest, tu zatknijmy znak, dzisiejsze Cz. jakoby otrzymały swą nazwę. Według Narbutta, mieli to być Herulowie, wracający z Włoch na dawne swoje siedziby i szukający braci swych Żmujdzinów. Według innych badaczy dziejów narodowych, co daleko pewniej, byli to Skandynawowie, podbijający przymorskie krainy. Calą tę legendę umieścił Narbutt w „Dziejach narodu litewskiego“ t. I, str. 166, którą powtarzamy: „Żeglarze przybyli z za morza i żeglowali w górę Niemnem, a doszedłszy do ujścia Dubissy, dowiedzieli się o wyroczni u źródła tej rzeki będącej; z radości więc że drogę do tej świątyni znaleźli, śpiewali sze-radam, tuśmy odkryli, co było przyczyną nazwania miejsca Szeradzia, dziś miasteczka Seradnika, przez skrócenie Srednikiem z polska nazwanego. Upłynąwszy Dubissą w górę całą milę, wypoczywali na brzegu z żołnierstwem swojem, gdzie stanąwszy obozem, rzekli: cze kiszkim znoka, to jest, utkwimy tu chorągiew. To dało powód nazwania Czekiszek, dziś mieściny tak zowiącej się.“ Dzisiejsi krytycy historyczni nie zaprzeczają rzeczywistości żeglowania po Dubissie jakichś zamorskich rycerzy, naj podobniej Normanów, Skandynawów; lecz wywód nazw od słów żeglarzy zupełnie jest nieprawdopodobny i stanowi tylko legendę ludową, na co się zgadza i Kraszewski w swej „Litwie.“

2.) Cz., wieś włośc. nad rz. Kuną, pow. wileński, w 1 okr. admin., mk. 82, dm. 6 (r. 1866).