Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Czermno

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 810 ]Czermno, 1.) wieś, powiat konecki, gmina i parafia Cz., posiada kościół parafialny i urząd gminny. W 1827 roku było tu 38 domów, 322 mieszk., obecnie jest 98 dm., 514 mieszk. Na miejsce dawnego kościoła modrzewiowego z 1787 r. (erygował go 1521 r. Stefan Czermiński) rozpoczęto w 1878 r. budowę nowej murowanej świątyni, wznoszonej staraniem Stanisława Jakubowskiego dziedzica Cz. Par. Cz. dek. koneckiego liczy 1100 dusz. Gmina Cz. ludności 3100, rozl. 11147 w., w tem ziemi dworskiej 7453 m., domów 330, s. gm. okr. V Falków, st. p. Przedbórz. W skład gm. wchodzą: Bulba, Czermno, Olszanowice, Pikule, Pląskowice, Rudka, Skornice, Sułków, Szpinek, Szreniawa, Turowice i Wąsosz. Gmina Cz. obejmuje gruntów dworskich z łąkami 1777 m., gruntów włościańskich 3128 m., lasów dworskich 5200, lasów rządowych 1012 m., osad leśnych 30 m. Razem 11147 m. Na powyższej powierzchni wysiewają dwory: oziminy 414 korcy, zbierają 2121 korcy; jarzyny 372 korcy, zbierają 2408 korcy; kartofli 544 korcy, zbierają 3808 korcy. Razem wysiew 1330 korcy, zbiór 8837 korcy. Włościanie oziminy wysiewają 572 korcy, zbierają 2902 korcy; jarzyny wysiewają 970 korcy, zbierają 2864 korcy; kartofli wysiewają 950 korcy, zbierają 6652 korcy. Razem wysiew 2492 korcy, zbiór 12418 korcy. Grunta przeważnie do żytnich klasy 2 i 3 należą, łąki do klasy 4. Dochody gminy wynoszą rs. 1293 kop. 33 i pół. Wydatki na administracyą rs. 665, na sąd gminny rs. 369 kopiejek 62. Gmina posiada kasę pożyczkowo-wkładową, którą z dniem 31 lipca 1873 roku założono, z kapitałem rs. 325 kop. 70 i pół. Obecnie (1880) posiada kapitału, z pożyczkami na procenta przez włościan wniesionemi, rs. 740. W gminie jest 5 młynów i 1 tartak. Wielki piec w Skórnicach produkuje surowcu 2760 centn. Włościanie zajmują się rolnictwem i zarobkami przy wyrobie drzewa, a po części w fabrykach żelaznych; zamożność mierna, pijaństwo, ciemnota i zabobony śród ludu. Szkoły elementarnej w całej gminie niema. Dobra Cz. składają się z folw. Skórnice z attynencyą Pikule i osad młynarskich Pikule Borowickie Stachowskie, tudzież wsi: Czermno, Olszanowice, Skurnice, Wąsosz, Szpinak, Budy, Rudka, Sułków, Szreniawa; od Radomia w. 91, od Końskich w. 21, od Przedborza w. 14, od Rudy Malenieckiej w. 10, od Gorzkowic w. 28, od rzeki Pilicy w. 10. Rozległość wynosi m. 4469 a mianowicie: folwark Skurnice grunta orne i ogrody m. 588, łąk m. 317, pastwisk m. 41, wody m. 9, lasu m. 3280, zarośli m. 5, nieużytki, place i bagna m. 221. Płodozmian 12-polowy. Budowli murowanych 11, drewnianych 16. Wieś Cz. osad 89, gruntu [ 811 ]m. 955; wieś Olszanowice osad 18, gruntu m. 110; wieś Skórnice osad 48, gruntu m. 307; wieś Wąsosz osad 19, gruntu m. 149; wieś Szpinek osada 1, gruntu m. 8; wieś Budy osad 9, gruntu m. 95; wieś Rudka osad 11, gruntu m. 44; wieś Sułków osad 9, gruntu m. 41; wś Szreniawa osad 6, gruntu m. 53. Folw. Cz. lit. A. z osadą młynarską Szpinek: rozległość wynosi m. 2299 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 600, łąk m. 230, pastwisk m. 5, lasu m. 1407, nieużytki i place m. 58. Płodozmian 12-polowy. Budowli murowanych 6, drewnianych 13, młyn wodny, stawy, gorzelnia (nieczynna) i pokłady kamienia murowego; folwark ten oddzielony w r. 1876 od dóbr Cz.

2.) Cz., wieś i folw., i Czerminek, pow. gostyński, gm. i par. Czermno. Posiada kościół drewniany, filią parafii w Troszynie, według podania wybudowany w r. 1645, szkołę początkową, urząd gminny. W 1827 r. było tu 76 dm. i 597 mk., obecnie jest 81 dm., 750 mk. Ziemia pszenna, jezioro dobrze zarybione. Gmina Cz., należy do sądu gm. okr. II w Gąbinie. Ludności 3100. Dobra Cz. składają się z folw. Cz., osad młynarskich, attynencyj wieczysto-czynszowych Józefów i Wendów, tudzież wsi: Cz., Czerminek, Janów, Niemieckie Wymyśle, Przemysłów, Polskie Wymyśle, Wąsosz i Michałów. Rozległość wynosi m. 953 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 575, pastwiska m. 322, nieużytki i place m. 56. Wieś Cz. osad 73, gruntu m. 1401; wieś Czerminek osad 7, gruntu m. 42; wieś Janów osad 17, gruntu m. 150; wieś Niemieckie Wymyśle osad 27, gruntu m. 544; wieś Przemysłów osad 24, gruntu m. 216; wieś Polskie Wymyśle osad 19, gruntu m. 231; wieś Wąsosz osad 7, gruntu m. 49; wieś Michałów osad 10, gruntu m. 129.

3.) Cz., wieś, pow. tomaszowski, gm. i par. Tyszowce. Leży w pobliżu osady Tyszowce, nad rz. Huczwą. Tu według domysłu Michała Balińskiego istniał stary słowiański gród Czerwińsk (?). W 1827 r. było tu 51 dm. i 367 mk. Dobra Cz. składają się z folw. Cz., Kazimirówki, lasu w granicach dóbr Perespy i Tyszowce, gruntu i łąk na Wakijowie, tudzież wsi Cz. i Wakijów; od Lublina w. 113, od Tomaszowa w. 28, od Hrubieszowa w. 21, od Tyszowiec w. 6, od Puław w. 18, od Chełmu w. 50, od rzeki Bugu w. 35; odziedziczył je w spadku hr. Zdzisław Ronikier. Rozległość wynosi m. 1612 a mianowicie: folw. Cz. grunta orne i ogrody m. 365, łąk m. 288, lasu m. 267, nieużytki i place m. 21: razem m. 941. Budowli murowanych 6, drewnianych 10. Folwark Kazimirówka grunta orne i ogrody m. 459, łąk m. 66, pastwisk m. 43, lasu m. 97, nieużytki i place m. 6: razem mórg 671. Budowli drewnianych 5, młyn wodny. Wieś Czermno osad 58, gruntu mórg 992; wieś Wakijów osad 40, gruntu mórg 734.

Czermno, wieś, pow. lipnowski, gm. i par. Skępe. Gruntów włośc 626 m., w tem 323 ornych, 36 dm., 280 mk. Cz. folw. nad jez. t. n. w par. Ligowo, liczy 15 mk. W 1827 r. było tu 7 dm. i 164 mk. Br. Ch. i A. Pal.