Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Czeryków

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 850 ]Czeryków, m. pow. gub. mohilewskiej, nad Sożem, o 87 w. od Mohilewa, przy szosie warszawsko-moskiewskiej, założone 1604 przez Zygmunta III, należało do wdztwa mścisławskiego, od 1772 do Rossyi, od 1777 powiatowe. Od niedawna datuje się wzrost i pewien stopień dobrobytu tego miasta, ma ono 3853 mk. Mało posiada wspomnień historycznych. Nie ma go w spisie miast w akcie objęcia władzy przez Świdrygiełłę ani w cytowanym przez Szlecera latopiscu XIV w. Podrzędnym więc był i o wiele ustępował sąsiedniemu Krzyczewowi. Król Kazimierz Jagiellończyk, na pamiątkę ocalenia swej żony od utonięcia, zbudował kilka cerkwi prawosł. pod wezwaniem Sw. Eliasza proroka, a w tej liczbie i jednę w Czerykowie. W czasie wojen kozackich za Jana Kazimierza znaczny oddział kozaków pod wodzą Krzywoszapki przeszedł Soż, złupił Czeryków a usadowiwszy się w nim, czynił napady i grabił okolice. Więc ks. Horski, wsparty częścią załogi bychowskiej Sapiehów i szkłowskiej Sieniawskich, napadł na Krzywoszapkę pod Czerykowem i zniósł do szczętu; 1500 rabusiów padło na placu, reszta znalazła śmierć w nurtach Sożu. Kościół katol. N. M. P. fundował w 1792 r. kś. Mołodkowicz i par.; na miejscu tej małej drewnianej świątyni w 1865 r. dokończono budowy nowego kośc. murowanego w stylu romańskim, ze składek parafian a za inicyatywą ks. Pawła Podgórskiego. Parafia katol. Cz. dekanatu czerykowskgo-czausowskiego liczy 500 dusz. O mieście Cz. czytaj „Tyg. ill.“ z r. 1872 Nr. 248. Dekanat katolicki czerykowsko-czausowski archi dyecezyi mohil. rozciąga się na dwa wymienione w nazwisku powiaty gub. mohil., obejmuje 6 parafij i 5 kaplic filialnych dla 4943 wiernych. Parafie: Czeryków, Worodźków, Krzyczew, Iwandar, Raśna i Radoml.

Powiat Czerykowski zajmuje 4084 w. kw. przestrzeni: ludności od 80 do 90 tys. Graniczy z pow. mścisławskim, klimowickim, gub. czernichowską, pow. rohaczewskim, bychowskim i czausowskim. Powierzchnia gruntów równa i tylko w północnym zakącie wzgórkowata; grunt ogólnie dosyć urodzajny, żytni, z wyjątkiem pogranicza czausowskiego i bychowskiego, na zach. od Czerykowa, gdzie grunta są żwirowate i płonne. Soż przepływa przez powiat w kierunku od północy na zach. i od Krzyczewa jest już spławny dla berlinek. Jest on główną arteryą handlową powiatu i nad brzegami jego są łąki lecz nie tak obfite jak np. nad Pronią. Inne rzeki dopływy Soża: Wołczas, Udoha, Czarna Natopa, Sienna, Tursia. Lasy, stanowiące główne bogactwo powiatu, w najlepszym gatunku sosnowe, głównie za Sożem w okolicach Krasnopola, Czerykowa, Krzyczewa; prócz tego wiele lasów brzozowych, zwłaszcza w pólnocnej części około Malatycz. Mięszane z innemi drzewami rosną w znacznej ilości: dęby i lipy. Przemysł fabryczny na większą skalę nie egzystuje. Istnieją tylko małe fabryki, dostarczające pierwszych potrzeb; do tych należą młyny, garbarnie, których aż 4 w Krzyczewie, garncarnie z doskonałej gliny krzyczewskiej i zimonińskiej wyrabiają ogromną masę naczyń glinianych i rozwożą po gub. całej. Dziegieć wyrabia się w ogromnej masie, prosty i dobry, z kory brzozowej, i rohoże z lipy. Handel zostaje w ręku żydów, którzy skupieni są w Czerykowie, Krzyczewie, Malatyczach, Krasnopolu i Studzieńcu. Prócz handlu zbożowego ważnym przedmiotem wywozu jest pieńka; konopi bowiem w tych stronach zasiewają ogromne masy. Katolików liczy 2500; należą oni do 4 parafij: czerykowskiej, krzyczewskiej, worodźkowskiej i iwandarskiej. Fel. S. i A. Ch.