Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Czyżewo
[ 888 ]Czyżewo, 1.) okolica szlach., pow. ostrowski, gm. Dmochy Glinki, parafia Czyżewo. W obrębie jej leżą: Czyżewo osada, Cz. kościelne wś i folw., Cz. chrapki wś i folw., Cz. Ruś wś i folw., Cz. sutki i Cz. siedliska. Roku 1827 Cz. kościelne liczyło 16 dm. i 145 mk., Cz. Ruś 18 dm., 134 mk., Cz. chrapki 7 dm. i 50 mk. (ta ostatnia wieś należy do cząstkowych właścicieli i ma 17 dm., 115 mk.). Osada Cz., dawniej miasteczko, nad rz. Brok, leży przy drodze bitej z Łomży na Zambrów do stacyi drogi żel. warsz. petersb. Czyżewo, odległej o 1 w. od osady. Odl. od Warszawy 101 wiorst. Mieści się ono na terytoryum stanowiącem dawniej kilkanaście drobnych cząstek szlacheckich, które później dopiero zostały poskupywane i utworzyły jednę własność. Posiada kościół par. murowany, sąd gminny III okręgu, urząd gminny, szkołę początkową, synagogę, stacyą pocztową. Ruch handlowy dość ożywiony, zwłaszcza w handlu zbożem. W 1827 r. było tu 74 dm. i 811 mk.; w 1860 liczono 1508 mk., w tej liczbie 1462 żydów. Obecnie jest 1984 mk. i 121 dm. Dobra Cz. miasto, Cz. kościelne, niegdyś należały łącznie z paru sąsiedniemi folwarkami do kasztelana Brzostowskiego starosty sokołowskiego, później przeszły na własność Tadeusza Bończy Skarzyńskiego posła na sejm grodzieński, zasłużonego krajowi obywatela a ostatecznie sędziego najwyższej instancyi Królestwa Polskiego i posła ziemi łomżyńskiej. Dobra te po nim rozdzielone zostały między dzieci tegoż. W 1838 Czyżewo odziedziczyła jego wnuczka Dorota z Ośniałowskich Sokołowska w połowie, a drugą połowę mąż tejże Leopold Sokołowski nabył od jej siostry. Miasteczko w owym czasie zamieszkałe przez żydów, bardzo handlowe. Propinacya i czynsze do dominium naleźały. Folw. Cz. kościelne, złożony z kilku części szlacheckich, pomieszanych, teraźniejszy posiadacz w r. 1840 skupił w jednę całość, uregulował i zaprowadził gospodarstwo płodozmienne. R. 1854 kolej żelazna petersbursko–warszawska poprowadzona około miasta, przecięła dobra te przez środek na dwie połowy dzieląc; właściciel był przymuszony zmienić rotacyą i zrobić dwa płodozmiany po jednej i drugiej stronie kolei oddzielnie. Folw. Cz. zawiera przestrzeni wszystkiego razem włók 32, a mianowicie: pod pługiem włók 21, łąk dwukośnych 2, pastwisk 1 i pół, wody i drogi pół, włościanie uwłaszczeni 3, kolej 1, miasto 1, las młodociany 1, zabudowania folwarczne i ogród 1: razem 32. Grunta dobre, jednostajne, w kulturze od lat 40. Głównie produkują pszenicę i rzepak zimowy. Dochodu czystego w przecięciu przynosi rocznie rs. 12000. Świetny stan gospodarstwa odnosi się do racyonalnego przeprowadzenia wszystkiego, co dla rolnika za najlepsze uważanem być może we względzie melioracyi, narzędzi rolniczych i t. p. Kościól i parafia erekcyi niewiadomej; dawny kościół zbudowany 1697 r. upadł, więc 1801 wystawiono nowy, drewniany. Obecnie Cz. posiada piękny murowany kościół w stylu Odrodzenia z r. 1875; budował go Marconi. W kościele są dwie pamiątkowe tablice pośmiertne: jedna ś. p. Tadeusza Bończy Skarzyńskiego, poprzedniego dziedzica tych majętności; druga ś. p. Heleny z Boduszewskich Małowieskiej dziedziczki Gostkowa. Par. Cz. dek. ostrowskiego, dawniej andrzejowskiego, liczy dusz 4398. Folw. Cz. Siedliska, z atynencyą na wsi Cz. Chrapki, tudzież z wsią Cz. Siedliska i Michałowo. Rozl. wynosi m. 572 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 457, łąk m. 80, pastwisk m. 10, lasu m. 13, zarośla, nieużytki i place m. 12. Należą do Kiersznowskiego. Wieś Cz. Siedliska osad 18, gruntu m. 151; wieś Michałowo osada 1, gr. m. 27. Cz. Sutki, folw. z wsią t. n. Rozl. wynosi m. 554. Własność Sutkowskiego. Wieś Cz. Sutki osad 19, gruntu m. 62. Folw. Cz. Ruś, z przyległością na Markach, Sutkach i Lipskie, z wsią Cz. Ruś i Ołdaki. Rozl. wynosi m. 579, własność Apoznańskiego. Wieś Cz. Ruś osad 19, gruntu m. 134; wieś Ołdaki osad 3, gruntu m. 5.
2.) Cz., wieś włośc. i folw. pryw., pow. rypiński, gm. Wąpielsk, par. Rypin, liczy 19 dm., 117 mk., 25 osad włośc., powierzchni 84 m. (68 m. gruntu ornego); folw. pryw. Cz. należy do dóbr Rakowo.
3.) Cz., ob. Sochocino. Br. Ch.
 
|
This work is in the public domain in the United States because it was first published outside the United States prior to January 1, 1929. Other jurisdictions have other rules. Also note that this work may not be in the public domain in the 9th Circuit if it was published after July 1, 1909, unless the author is known to have died in 1953 or earlier (more than 70 years ago).[1]
This work might not be in the public domain outside the United States and should not be transferred to a Wikisource language subdomain that excludes pre-1929 works copyrighted at home. Ten utwór został pierwszy raz opublikowany przed dniem 1 stycznia 1929 r., i z tego względu w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej znajduje się w domenie publicznej. Utwór ten nadal może być objęty autorskimi prawami majątkowymi w innych państwach, i dlatego nie zaleca się przenoszenia go do innych projektów językowych.
|