Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Dąbrowica

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 930 ]Dąbrowica 1.) wś, pow. lubelski, gmina Jastków, par. Lublin. Leży o milę na zachód od Lublina. W 1827 r. było tu 20 dm. i 230 mk. D. była dziedzictwem możnej rodziny Firlejów (Długosz I, 200), której potomkowie zawsze się dziedzicami na Dąbrowicy pisali. Po jej wygaśnieniu po mieczu weszła przez kobiety w obce domy, ostatecznie zaś należała do księżny Maryanny Sapieżyny, z Firlejów takźe pochodzącej. Gdy ta zmarła bezpotomnie w drugiej połowie XVIII wieku, znaczne po sobie zostawiwszy długi, wierzyciele cały jej majątek około 100 wsi wynoszący, a między innemi i wieś Dąbrowicę zagarnęli, w skutek czego na publicznej licytacyi sprzedana. We wsi tej znajdują się dość znaczne ruiny zamku firlejowskiego. Stawiał go Piotr Firlej, wojewoda ziem ruskich, zmarły w r. 1553, także zamku janowieckiego i licznych kościołów fundator. Zamek ten miał postać podłużnego czworokąta, o ile zaś wnosić można z pozostałych ruin i części przerobionej na gospodarskie użytki, długość tego prostokąta około 100 łokci, a szerokość około 40 wynosiła. Frontem swoim obrócony był ku miastu Lublinowi, to jest na wschód, wyniesiony na jedno piętro, i tak na dole jako i na piętrze zabudowany w arkady, stanowiące korytarz, na który wychodziły wewnętrzne okna mieszkalnych pokojów; zbudowany częścią z kamienia wapiennego, częścią z cegły, i tynkiem obrzucony. Wierzchnią część murów zakończały blanki ozdobne, włoskim sposobem położony dach zakrywające. W każdym narożniku wznosiła się wieża czyli baszta, z których dwie frontowe o 8 ścianach, ozdobione były pięknemi kroksztynami i głowicami przy płaskosłupach, sztukatorską robotą z gipsu wykonanemi. Tylne zaś po 6 tylko ścian miały. Z całości tej pozostała jedynie południowa część zamku z jedną basztą frontową, na 20 łokci wysoką, i częścią tylnej na 25 łokci wyniesionej, które mur obwodowy z sobą łączy; z innych zaś ścian zamkowych małe już tylko odłamki po 20 i 30 kroków wymierzajace. Znaczna jednak część tej budowli, jak się wyżej rzekło, na gospodarskie użytki została przerobioną. Wystawiono z niej między innemi śpichlerz piętrowy, północnej stronie zamku odpowiadający. W ruinach tych oprócz ozdób architektonicznych, żadnych nie masz ani herbów, ani też żadnych napisowych tablic. W kilku izbach, które się w całości z pierwotnemi nawet sklepieniami dochowały, mieszkają oficyaliści dzisiejszego dziedzica. Ruinę tę rozpoczęły najprzód wojny szwedzkie za czasów Króla XII, a dokończyli jej wierzyciele księżny Sapieżyny, wytrzymujący do czasu jej dobra na satysfakcyę należytości swoich. Ci sami, a nawet ich służba, usuwali z zamku to wszystko, co tylko usunięte być mogło, a gdy juz marmurów i tym podobnych ozdób ani też drzewa nie stało, wyrywali haki i ankry z murów, przyśpieszając tym sposobem ich upadek. Zamek ten, wystawiony na małem wzniesieniu śród doliny, znacznemi do koła otoczonej wzgórzami, nie mógł służyć do obrony, i nie widać też około niego żadnego śladu przekopów, ani mostu zwodzonego, któreby zaświadczały jakiekolwiek jego umocnienie. Dolina sama jest malownicza, rozrzuconemi na pochyłości wzgórzy chatami, strumieniem śród zielonej łąki płynącym, a dalej stawem i groblą urozmaicona. [ 931 ]Rysunek ruin zamku podał Tyg. ill. 1864, X, 358. Folw. D. z wsią t. n., od Jastkowa w. 3, od rz. Wisły w. 28. Rozl. wynosi m. 914 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 584, łąk m. 32, lasu m. 249, nieużytki i place m. 49. Budowli mur. 12, drewn. 14, młyn wodny, pokłady kamienia wapiennego i murowego. Wieś D. osad 69, gruntu m. 496.

2.) D., wieś kolonialna, pow. janowski, gm. Modliborzyce, par. Potok wielki, z gruntów folwarku Dąbrówka w 1879 r. utworzona po rozparcelowaniu tegoż przez ostatniego właściciela Aleksego Wysockiego. Ogólna rozległość morg. 667, w 1880 r. domów mieszkalnych 23, ludności 214. Grunta pszenne kl. 2-ej, gliniasto-piaskowate, urodzajne.

3.) D., wś ordynacka, pow. biłgorajski, gmina i par. Puszcza Solska. W 1827 r. było tu 71 dm. i 360 mk.

4.) D., wś, pow. radzymiński, gm. Międzyleś, par. Cygów. W 1827 r. było tu 11 dm. i 84 mk.

5.) D. wielka i mała, dwie wsie i folw., pow. bialski, gm. Kościeniewicze, par. Piszczac. D. wielka posiada szkołę początkową. W 1827 roku D. wielka liczyła 47 dm., 313 mk., a D. mała 46 dm. 284 mk. Obecnie zaś D. wielka ma 50 dm., 353 mk., D. mała 50 dm., 355 mk. Folw. D. wielka z wsią t. n. i wsią Mańkowce, od Siedlec w. 84, od Biały w. 24, od os. Piszczac w. 6, droga bita przechodzi przez terytoryum, od Chotyłowa w. 8, od rzeki Krzny w. 10, od rzeki Buga w. 12. Rozl. wynosi m. 593 a mianowicie: grunta orne i ogrody m, 314, łąk m. 92, pastwisk m. 105, lasu m. 64, nieużytki i place m. 18. Gospodarstwo 4-polowe. Bud. drewn. 13, w niektórych miejscowościach pokłady torfu i szlamu. Rzeczka Hołubka przepływa przez terytoryum dóbr; oprócz rozległości wymienionej włościanie wsi D. wielka nabyli częściowo m. 300. Wieś D. wielka osad 55, gruntu m. 879; wś Mańkowce osad 3, gruntu m. 38. Folw. D. mała z wsią t. n. rozl. wynosi m. 512 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 357, łąk m. 84, pastwisk m. 32, wody m. 3, zarośli m. 26, nieużytki i place m. 10. Bud. drewn. 4, pokłady torfu; wieś D. mała. osad 51, gruntu m. 853.

6.) D., wś nad rzeką Pilicą, pow. włoszczowski, gm. Rokitno, par. Szczekociny. W 1827 r. było tu 40 dm., 257 mk., obecnie liczy 51 dm., 360 mk. Ogólny obszar 1782 morg., w tem dworskiej ziemi ornej 657, lasu 618 m., łąk 120 m., pastwisk 80 m. i nieużytków 37 m.; włościańskich: ornej 219 m., łąk 40 m. i nieużytków 11 m. D. leży w dole, w nizinie błotnistej. Koło dworu utrzymuje się dotąd gaj złożony z kilkudziesięciu odwiecznych dębów olbrzymiej wysokości i grubości. Ziemia rędziniasta, nieco marglowata, urodzajna. Lasy wysokopienne, nieźle utrzymane, przeważa w nich sosna. Łąki nad Pilicą nizko położone, stąd mokre. Na Pilicy młyn z roczną produkcyą na 1200 rs. Dobra D. były nabyte 1811 r. za 130 tys. złp.

7.) D., folw. i wś, pow. turecki, gm. Piekary, par. Boleszyn, ma 14 dm., ziemi dworskiej z łąkami i lasem 800 m. (w tem lasu dworskiego 210 m., włośc. 24), a ziemi włośc. 182 m., 402 mk. Grunta szczerkowe, łąki uad starem korytem Warty. We wzgórzu piaszczystem blisko dworu przechowała się znaczna ilość popielnic. D. jest osadą bardzo starożytną, równie jak pobliskie Uniejów i Śpicimierz. Dawniej własność Mączyńskich, potem Skórzewskich, Byszewskich, teraz Taczanowskich h. Jastrzębiec.

8.) D., przys. wsi Błędów, pow. będziński.

Dąbrowica, 1.) miasteczko w pow. łuckim, inaczej Dubrowica, nad Horyniem. W XIII w. była stolicą udzielnych książat ruskich, następnie przeszła do litewskich ks. Holszańskich, którzy w połowie XV w. poczęli się nazywać Dąbrowickiemi; ostatnia z ich rodu Marya była za Montholtem, póżniej za Michałem Tyszkiewiczem, kasztelanem łuckim a w końcu za kniaziem And. Kurbskim, który miał od żony zapis na Dąbrowicę, ale ta dostała się w skutek procesu Montholtom w 1578 r. Potem D. była w ręku Dolskich, z których ostatnia dziedziczka wyszła w pierwszej połowie XVIII w. za Józefa Scypiona starostę lidzkiego. Miasteczko dawniej było w województwie brzesko-litewskiem, dobrze zabudowane, miało fabryki, handel, sławne szkoły pijarów z których wyszli: Cypr. Godebski, Aloizy Feliński, Łukasz Gołębiowski; skasowane 1831 r. Mieszczanie, pisze Enc. Org.. odznaczają się ubraniem i piękną powierzchownością; zimową porą trudnią się szewctwem, krawiectwem i kuśnierką, i te wyroby rozwożą po okolicznych jarmarkach, w żniwa zaś rozchodzą się w sąsiedztwo, i pracą swą robią zapas ziarna na zimę. Żydzi zaś, jak zazwyczaj, zajmują się drobnem kramarstwem i szacherką. Ludność miejska składała się w 1860 r. z 1709 chrześcian i 2034 żydów. W okolicy miasteczka wydobywają w pokładach gliny dość znaczną ilość bursztynu, którego bryły niekiedy znacznej objętości dochodzą. O parę wiorst od Dąbrowicy w Worobinie mieszkają dziedzice tutejsi, gdzie też znajduje się liczna biblioteka i archiwum Włodzimierza hr. Platera. Archiwum dawne książąt Dąbrowickich zgorzało z zamkiem wysockim 1641 r., księży zaś pijarów, bardzo uszczuplone, znajduje się w izbie dóbr państwa, do którego przeszło razem z ich majętnością o 3171 ludności i ogromnemi lasami. W D. znajduje się par. kościół katol. ś Jana Chrzc., z muru 1702 przez kniazia Dolskiego wzniesiony. Parafia katol. dek. łuckiego: dusz 522. Kaplica w Worobinie.

Dąbrowica, 1.) z Chrostową i Podegrodziem, wś, pow. bocheński, o 8 kil. na połudn.-zach. [ 932 ]od Bochni, o 6 kil. na połudn.-wsch od Gdowa, urz. par. rzym. kat. w Gdowie. Dm. 73, mk. 485; obszar dworski ma gruntu ornego 434, łąk i ogrodów 21, pastwisk 32, lasu 358 m.; włościanie gruntu ornego 384, łąk i ogrodów 40, pastwisk 40, lasu 31 m. Własność Bolesława Włodka.

2.) D. (koło Gieczyc), wieś, pow. bocheński, o 6 kil. na pd.-zach. od Bochni, st. p. Bochnia, par. rzym. kat. Chełm odl. o 5 kil. na połudn.-zach. Dom. 61, mk. 377.

3.) D., wś, pow. Nisko, o 18 kil. na pld.-wsch. od Niska, 8 kil. na wsch. od st. p. i par. rzym. kat. w Ulanowie, nad Tanwią. Dm. 79, mk. 408; obszar dworski ma gruntu orn. 104, łąk i ogrodów 41, pastw. 21, lasów 1504 m.; włościanie gruntu ornego 392, łąk i ogrodów 129, pastwisk 166, lasu 13 m. Własność Ant. Marfinowicza.

4.) D. z Ślęzakami, Kaczakami, Markami, Józefowem i Koniecpolem, wieś, pow. tarnobrzeski, o 11 kil. na połudn. od Tarnobrzegu, 7 kil. na połudn.-wsch. od st. p. Baranów; par. rzym. kat. w Miechocinie. Dm. 343, mk. 1987; obszar dworski ma gruntu ornego 904, łąk i ogrodów 510, pastwisk 135, lasu 1522 m.; włościanie gruntu ornego 1572, łąk i ogrodów 785, pastwisk 1158 m., gorzelnia. Własność Feliksa Bogusza.

5.) D., wś, pow. jarosławski, o 34 kil. na połudn.-zach. od Jarosławia, o 14 kil. na połudn. od st. p. i par. rzym. kat. w Sieniawie; par. gr. kat. w miejscu. Dm. 173, mk. 1005; obszar dworski ma gruntu ornego 326, łąk i ogrodów 69, pastw. 15, lasu 11 m.; włościanie gruntu ornego 1426, łąk i ogrodów 296, pastw. 252, lasu 318 m., szkoła filialna. Własność Władysława księcia Czartoryskiego.

6.) D. z Jakubłakami, Trawnistem i Mielnikami, wś, pow. gródecki, o 2,5 kil. na połodn.-wsch. od Gródka, o 10 kil. na poł.wsch. od Janowa. Par. gr. katolicka w Dąbrowicy. Dm. 129, mk. 788; obszar dworski ma gruntu ornego 199, łąk i ogrodów 51, pastw. 20, lasu 498 m.; włościanie gruntu orn. 1631, łąk i ogrodów 140, pastw. 160, lasu 74 m. We wsi jest szkoła etat. jednoklasowa. Własność klasztoru pp. benedyktynek we Lwowie.

7.) D. i Podkościelne, wś, pow. dąbrowski, o 20 kil. na połud. wsch. od Dąbrowy, o 5 kil. na wsch. od st. p. i par. rz. kat. w Szczucinie. Dm. 154, mk. 1034, (489 m., 535 k.). Obszar dworski ma gruntu ornego 446, łąk i ogrodów 371, pastwisk 95, lasu 78 m.; włościanie gruntu ornego 311, łąk i ogrodów 132, pastw. 141 mórg. Własność Rydla i spółwłaścicieli. B. R. i Lu. Dz.