Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Datnów

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 910 ]Datnów, mko na pr. brzegu ruczaju Datnówki, ktory w Kiejdanach wpada do Niewiaży, w pow. kowieńskim, o 57 w. od Kowna; par. w miejscu; kościół piękny murowany z klasztorem niegdyś oo. bernardynów. Już w XVI w. czy na początku XVII w. Brzostowscy fundowali tu kapliczkę pod wezw. N. M. P., przy której utrzymywali księdza świeckiego. W końcu XVII w. Władysław Brzostowski z żoną Konstancyą Korczak Mleczkówną starościanką żmudzką, postanowili tu fundować klasztor bernardynów. W tym celu weszli z wileńskimi bernardynami w następną umowę: darować im w miasteczku Datnowie kawał ziemi; podczas budowy klasztoru aż do ukończenia wypłacać corocznie po 1400 złp., prócz tego płacić corocznie po 1000 złp. przez 4 lata na ich utrzymanie; po ukończeniu budowania i osiedleniu się zupełnem płacić wiecznemi czasy klasztorowi po 200 złp. rocznie. Bernardyni ze swej strony obowiązali się osiedlić się w Datnowie, za dozwoleniem biskupa zarządzać parafią, odprawiać nabożeństwo i modlitwy za swych dobrodziejów Brzostowskich. Umowa ta została podpisaną przez [ 911 ]Władysława i Konstancyą Brzostowskich i przez prowincyała oo. bernardynów ks. Michała Raczkowskiego, również gward. wileńskiego zakonu ks. Bonawenturę Świrkowskiego. Biskup żmudzki znajdujący się wówczas w Wilnie ks. Jan Kryspin Kirszenstein potwierdził tę umowę. Wkrótce po zawarciu tej umowy Wł. Brzostowski umarł. Syn jego Józef pisarz wielki litewski, któremu D. działem przypadł, po przejrzeniu układu ojca znalazł go uciążliwym. Dowiedziawszy się o tem prowincyał postarał się odmienić go tak, aby obie strony korzystały. I tak stanęło, że Brzostowski nadał klasztorowi wiecznemi czasy 3 wł. i 4 mor ziemi i wypłacił jednorazowo 10000 złp. Wybudowali na razie klasz. i koś. z drzewa. Potem założyli fundamenta w 1773 r. na murowany, przez kwestarzy zebrali potrzebne fundusze i wznieśli piękny kościół i kl. o jednem piętrze. Zakonników utrzymywało się 23. W r. 1796 kom. edukacyjna dozwoliła oo. bernardynom otworzyć szkołę trzyklasową, ale wkrótce urządzili oni 6 klas. Uczniów corocznie bywało mniej lub więcej trzystu. R 1835 przełożony szkoły kiejdańskiej Jurkowski z rozkazu zwierzchności zapieczętował szkołę. Obecnie zakonników nie ma, duchowieństwo świeckie zarządza par. dek. krockiego, która liczy 6005 dusz i ma filią w Szłapobierżu. Po skasowaniu szkoły właściciel Datnowa hr. Antoni Chrapowicki zamierzał mstko podnieść przez rzemiosła. wzniósł swoim kosztem domki porządne, sprowadził z zagranicy rzemieślników, którzy jednak wkrótce zmuszeni byli opuścić D. z przyczyny braku obstalunków i zbytu przygotowanych przedmiotów. Dziś mko liczy 600 mk. i ma zarząd gminy wiejskiej, liczącej dusz 1746, oraz st. dr. żel. libawskiej na przestrzeni Koszedary–Radziwiliszki, między Kiejdanami a Bejsagołą, o 48 w. od Radziwiliszek. Na rz. Datnówce młyn. Dwór D., o 4 w. od mka. D., w dawnych wiekach należał do pow. wielońskiego. Taryfa ks. żmudzkiego z r. 1717 podaje kilka posiadłości tego nazwiska a mianowicie: Datnów okolica, własność Zacharyasza i Heliasza Sipowiczów; Datnów imienicze Eliasza Gimbutta i Piotra Grudowskiego podstolego kowieńskiego; Datnów majętność z fol. Wojniatyszki Andrzeja Michała Grudowskiego; Datnów-Łopińskie Kazimierza Łopińskiego i Datnów majętność Chryzostoma i Maryany Grudowskich; pierwszym daje po jednym dymie, a ostatniemu 7 dymów. Nakoniec pomiędzy dobrami akcessowemi kładzie Datnów Brzostowskiego referend. w. ks. litew., dymów 45. Jest to właśnie Datnów, położony przy drodze z Szawel do Kowna. Majętność ta w XVI w. a może i wcześniej doszła wianem od Izajkowskich do Mleczków, od których także wianem wraz z innemi rozległemi dobrami w końcu XVI w. przeszła do rodz. Brzostowskich. Od Brzostowskich nabyli 1707 r. Szczyttowie. W końcu przeszłego wieku dostało się ono rodz. Chrapowickich. Majętność tę składały folwarki Ewelinów, Dejryszki, Wojdatany, Terespol, Antomir i Huta. W pierwszej połowie tego wieku założono w lasach terespolskich hutę szklaną, która prędko upadła a na to miejsce założono folw. pod nazwą Huta. Po tym przemyśle leśnym tyle pozostało pamięci, że zastąpiono go rozprzedażą lasów na pnie. Antoni Chrapowicki, żonaty z Eweliną Mirską, kilka razy przyjmowali u siebie w Datnowie cesarzową Elżbietę, małżonkę Aleksandra I. Po śmierci hr. Antoniego Chrapowickiego majętność została podzielona między jego dzieci: hr. Adam wziął Datnów, Gabryel Terespol. Córki zaś:: Kłobuchowska, Ewelinów, Dojryszki i Wojdatany a hr. Kreutzowa wzięła Antomir. Po podziale w lat kilka hr. Adam Chrapowicki nabył od siostry swej Kłobuchowskiej, jako jemu przyległe: Ewelinów, Dejryszki i Wojdatany, a hr. Gabryel od Kreutzowej Antomir (ob. Terespol.). Długi spowodowały, że w 1867 r. Datnów został sprzedany z licytacyi. Z licytacyi nabył Datnów hr. Szuwałów a w parę lat odprzedał hr. Kreutzowi, do którego obecnie należy. Dobra rozległe, płodozmian, grunta żyzne.