Sagan af Magnúsi góða
1. Upphaf Magnús konungs góða.
Magnús Ólafsson byrjaði ferð sína eptir jólin austan af Hólmgarði ofan til Aldeigjuborgar; taka þeir at búa skip sín, er ísa leysti um várit. Þess getr Arnórr jarlaskáld í Magnúsdrápu:
Nú hykk rjóðanda réðu
rógörs, því at veitk görva,
þegi seimbrotar segja,
seggjum hneitis eggja.
Varat ellifu allra
ormsetrs hati vetra,
hraustr þá er herskip glæsti
Hörða vinr or Görðum.
Magnús konungr hélt austan um várit til Svíþjóðar. Svá segir Arnórr:
Þing bauð út hinn ungi
eggrjóðandi þjóðum,
fim bar hirð til hömlu
hervæðr ara bræðis.
Salt skar húfi héltum
hraustr þjóðkonungr austan,
báru brimlogs rýri
brún veðr at Sigtúnum.
Hér segir, at Magnús konungr, þá er hann fór austan or Garðaríki, at hann sigldi fyrst til Svíþjóðar ok upp til Sigtúna. Þá var konungr í Svíþjóð Emundr Ólafsson; þar var þá ok Ástríðr dróttning, er átt hafði hinn helgi Ólafr konungr, hon fagnaði forkunnar vel Magnúsi stjúpsyni sínum, ok lét þegar stefna fjölment þing, þar sem kallat er á Höngrum. En á því þingi talaði Ástríðr ok sagði svá: Hér er nú kominn með oss son hins helga Ólafs konungs, er Magnús heitir; ætlar nú ferð sína til Noregs at sœkja föðurarf sinn; er mér skylda mikil at styrkja hann til þessarar ferðar, því at hann er stjúpson minn, svá sem þat er öllum kunnigt, bæði Svíum ok Norðmönnum; skal ek hér engan hlut til spara, þann er ek hefi föng á, at hans styrkr mætti mestr verða, bæði fjölmenni, þat er ek á forráð á, ok svá fé; svá þeir allir, er til þessar ferðar ráðast með honum, skulu eiga heimila mína vináttu fullkomna. Ek vil því ok lýsa, at ek skal ráðast til ferðarinnar með honum; mun þat þá öllum auðsýnt, at ek spari eigi aðra hluti til liðsemdar við hann, þá er ek má honum veita. Síðan talaði hon langt ok snjalt. En er hon hætti, þá svöruðu margir, sögðu svá: at Svíar höfðu litla tírarför farit til Noregs, þá er þeir fylgðu Ólafi konungi feðr hans, og er eigi hér betra at ván, er þessi konungr er, sögðu þeir; eru menn fyrir þá sök úfúsir þessar ferðar. Ástríðr svarar: Allir þeir menn, er nökkurir hreystimenn vilja vera, munu ekki æðrast um slíkt. En ef menn hafa látit frændr sína með hinum helga Ólafi konungi, eða sjálfir sár fengit, þá er þat drengskapr at fara nú til Noregs ok hefna þess. Kom Ástríðr svá orðum sínum ok liðveizlu, at fjöldi liðs varð til með Ástríði at fylgja honum til Noregs. Þess getr Sighvatr skáld:
Hrein getum hála launa
hnossfjöld lofi ossu
Ólafs dœtr, er átti
jöfurr sigrhvatastr digri.
Þings beið herr á Höngrum
hundmargr Svía grundar
austr, er Ástríðr lýsti
Ólafs sonar málum.
Máttit hon við hættna,
heilráð Svía deila
meir, þótt Magnús væri
margnenninn son hennar.
Olli hon því, at allri
áttleifð Haralds knátti,
mest með mátkum Kristi,
Magnús konungr fagna.
Mildr á mensku at gjalda
Magnús, en því fögnum,
þat gerði vin virða
víðlendan, Ástríði.
Hon hefir svá komit sínum,
sönn, at fá mun önnur,
orð geri ek drós til dýrðar,
djúpráð kona stjúpi.
Svá segir Þjóðólfr skáld í Magnúsflokki:
Út réttu, allvaldr! skjóta,
ekin dúðisk rá, snekkju,
en þrítugt skip þrautar
þann tíð í haf skríða.
Vægðit vendi sveigðum
veðr ótt um þér, dróttinn!
hlóðu hirðmenn prúðir
húnskript í Sigtúnum.
2. Austanferð Magnús konungs.
Magnús Ólafsson hóf ferð sína af Sigtúnum ok hafði þá lið mikit, er Svíar höfðu fengit honum. Þeir fóru fœti um Svíþjóð, ok svá til Helsingjalands. Svá segir Arnórr jarlaskáld:
Rauðar bárut randir síðan,
rimmu yggr! um sœnskar bygðir,
eigi gaztu liðskost lágan,
landsfólk sótti þér til handa.
Austan þurðut, úlfa ferðar
öldum kunnr, með hvíta skjöldu,
tungu rjóðr! til tírar þinga,
teknir menn, ok dörrin reknu.
Síðan fór Magnús Ólafsson austan um Jamtaland ok um Kjöl ok ofan í Þrándheim, ok tók þegar alt landsfólk vel við honum. En menn Sveins konungs, þegar er þeir spurðu, at Magnús son Ólafs konungs var þar í land kominn, þá flýðu allir víðs vegar ok forðuðu sér; varð þar engi mótstaða veitt Magnúsi. Var Sveinn konungr suðr í landi. Svá segir Arnórr jarlaskáld:
Austan komstu með allra hæstum,
Yggjar más, í Þrœnda bygðir,
fiðrirjóðr! en fjandmenn yðra
fálma kváðu, œgishjálmi.
Breiðask vissu, blágamms fœðir
benja kólgu! yðrir dólgar,
hræddir urðu fjörvi at forða
fjandmenn þínir, vesöld sína.
3. Magnús til konungs tekinn.
Magnús Ólafsson fór með liði sínu út til kaupangs; var honum þar vel fagnat. Síðan lét hann stefna Eyraþing. En er bóndafólkit kom til þings, þá var þar Magnús til konungs tekinn yfir land alt, svá vítt sem haft hafði Ólafr konungr faðir hans. Síðan tók Magnús konungr sér hirð ok gerði lenda menn, hann skipaði alt í heröðum mönnum í ármenningar ok í sýslur. Magnús konungr bauð út leiðangri þegar um haustit um allan Þrándheim, varð honum gott til liðs; hélt síðan herinum suðr með landi.
4. Flótti Sveins konungs.
Sveinn konungr Alfífuson var þá staddr á Sunnhörðalandi, er hann spurði hersögu þessa; lét hann þegar skera upp herör ok senda fjóra vega frá sér; stefndi til sín bóndafólki, ok lét þat fylgja, at úti skyldi vera allmenningr at liði ok skipum ok verja land með honum. Lið þat alt, er þannug var næst konungi, sótti á fund hans; átti konungr þá þing ok tal við bœndr ok bar upp erendi sín, sagði svá: at hann vill halda til móts við Magnús konung, son Ólafs konungs, ok halda við hann orrostu, ef bœndr vilja fylgja honum. Mælti konungr heldr skamt. Bœndr gerðu lítinn róm at máli hans. Síðan töluðu danskir höfðingjar, þeir er með konungi váru, langar tölur ok snjallar. En bœndr svöruðu ok töluðu í mót, sögðu margir, at þeir vildi fylgja Sveini konungi ok berjast með honum, en sumir neittu; sumir þögðu með öllu, sumir sögðu svá, at þeir mundu leita á fund Magnús konungs, þegar er þeir næði. Þá svaraði Sveinn konungr: Svá lízt mér sem hér sé komit fátt bóndafólk, þat er vér höfðum orð send, en þessir bœndr, er hér eru segja sjálfum oss, at þeir vilja fylgja Magnúsi konungi, þá sýnist mér sem oss muni allir einir til liðsemdar ok hinir, er segja at kyrrir vili vera; slíkt sama þeir er þegja um; en hinir er segja at oss vili fylgja, þá mun sá vera annarrhverr eða fleiri, er oss muni ekki tiltak til vera, ef vér leggjum til orrostu við Magnús konung; er þat mitt ráð, at vér leggjum oss ekki á trúnað þessa bónda, förum heldr þannug, er oss er fólk alt tryggt ok trútt, höfum vér þar gnógan styrk at vinna undir oss land þetta. En þegar er konungr hafði þenna orskurð veitt, þá fylgðu allir hans menn þessu ráði. Snúa þeir þá um stöfnum ok drógu segl sín; sigldi Sveinn konungr þá austr með landi, ok létti eigi fyrr, en hann kom til Danmerkr; var honum þar vel fagnat. En er hann hitti Hörðaknút bróður sinn, þá bauð hann Sveini konungi at hafa þar ríki með sér í Danmörk, ok þektist Sveinn þat.
5. 6. Andlát Knúts ríka ok Sveins.
Magnús konungr fór um haustit alt austr til landsenda, ok var hann til konungs tekinn um alt land, ok varð alt landsfólk því fegit, er Magnús var konungr orðinn. Þat sama haust andaðist Knútr hinn ríki á Englandi idus Novembris; þá var hann fertugr at aldri; hann var jarðaðr í Vincestr. Þá hafði hann verit konungr yfir Danmörk 27 vetr, en bæði yfir Danmörk ok Englandi 24 vetr, en þar með yfir Noregi 7 vetr. Þá var til konungs tekinn á Englandi Haraldr son Knúts. Þann sama vetr andaðist Sveinn Alfífuson í Danmörk. Þjóðólfr kvað svá um Magnús konung:
Aur spornuðut, arnar
ilrjóðr! af Svíþjóðu;
herr fylgði þér, harri!
hraustr í Noreg austan.
Flýði Sveinn en síðan,
sannráðinn frá láði,
erlendis frá ek undan
Alfífu son drífa.
Bjarni Gullbrárskáld orti um Kálf Árnason:
Hafa léztu unga jöfra
erfð, sem til réð hverfa;
satt er at sitja knátti
Sveinn at Danmörk einni.
Kendut, Kálfr! til landa
kappfúsum Magnúsi,
ollut ér því er stillir
jörð um fékk, or Görðum.
Magnús konungr var þann vetr yfir Noregi, en Hörðaknútr yfir Danmörk.
7. Sætt Magnús konungs ok Knúts konungs.
Eptir um várit bauð hvárrtveggi konunganna leiðangri út, ok fóru þau orð um, at þeir mundu til orrostu leggja við Elfi. En er hvárrtveggi herinn sótti til móts við annan, þá gerðu lendir menn njósn or hvárratveggju liði til frænda sinna ok vina, ok fylgði þat orðsending hvárratveggju, at menn skyldu gera frið milli konunganna. En fyrir því at konungar váru báðir bernskir ok ungir, þá höfðu landráð fyrir þeim ríkismenn, þeir er til þess váru teknir í hvárutveggja liði; kom þá svá, at sáttarstefna var lögð með konungum. Síðan funnust þeir sjálfir, ok var þá rœtt um sættir, ok kom þat í sáttmál, at konungarnir svörðust í brœðralag ok settu frið milli sín, meðan beggja þeirra líf væri; en ef annarr þeirra andaðist sonlauss, þá skyldi sá þeirra, er eptir lifði, taka eptir hann lönd ok þegna. Tólf menn, þeir er ágætastir váru af hváru ríkinu, svörðu þar til með konungunum, at þessi sætt skyldi haldast, meðan nökkurr þeirra lifði. Skildust þá konungarnir, ok fór hvárrtveggi heim í sitt ríki, ok hélzt þessi sátt, meðan þeir lifðu.
8. Frá Ástríði dróttning.
Ástríðr dróttning, er átt hafði Ólafr konungr hinn helgi, kom í Noreg með Magnúsi konungi stjúpsyni sínum ok var með honum í góðu yfirlæti, sem vert var. Þá kom ok til hirðarinnar Álfhildr móðir Magnús konungs; tók konungr hana þegar með hinum mestum kærleikum ok setti hana vegsamliga. En Álfhildi varð, sem mörgum kann verða, þeim er fá ríkdóminn, at henni aflaðist eigi seinna metnaðrinn, svá at henni líkaði illa, þat er Ástríðr dróttning var nökkuru meira metin en hon í sessi eða annarri þjónustu; vildi Álfhildr sitja nærr konungi, en Ástríðr kallaði hana ambátt sína, svá sem fyrr hafði verit, þá er Ástríðr var dróttning yfir Noregi, þá er Ólafr konungr réð landi; vilði Ástríðr fyrir engan mun eiga sess við Álfhildi, ok máttu þær ekki í einu herbergi vera.
9. Frá Sighvati skáldi.
Sighvatr skáld hafði farit til Rúms, þá er orrosta var á Stiklastöðum. En er hann var sunnan á leið, spurði hann fall Ólafs konungs; var honum þat hinn mesti harmr; hann kvað þá:
Stóð ek á Munt ok mintumk,
mörg hvar sundr flaug targa
breið ok brynjur síðar,
borgum nær um morgin.
Munda ek þann er undi
öndverðan brum löndum,
faðir minn var þar þenna
Þorröðr, konung, forðum.
Sighvatr gékk einn dag um þorp nökkut ok heyrði, at einnhverr húsbóndi veinaði mjök, er hann hafði mist konu sinnar, barði á brjóst sér ok reif klæði af sér, grét mjök ok sagði, at hann vildi gjarna deyja. Sighvatr kvað:
Fúss læzk maðr, ef missir
meyjar faðms, at deyja;
keypt er ást, ef eptir
oflátinn skal gráta.
En fullhugi fellir
flóttstyggr sá er varð dróttin,
várt torrek lízk verra,
vígtár, konungs árum.
Sighvatr kom heim í Noreg, hann átti bú ok börn í Þrándheimi. Fór hann sunnan fyrir land á byrðingi; en er þeir lágu í Hillarsundi, þá sá þeir, hvar hrafnar margir flugu. Sighvatr kvað:
Hrafna sé ek til hafnar,
hræs minnask þeir, sinna,
þar er flaut und nið nýtum
Norðmanna skip forðum.
Gjalla hátt fyrir Hillar
hvern dag frekir ernir,
endr þeir er Ólafr grendi,
innan, mörgu sinni.
En er Sighvatr kom norðr til kaupangs, þá var þar Sveinn konungr ok bauð Sighvati at fara til sín, því at hann hafði verit fyrr með Knúti hinum ríka feðr Sveins konungs. Sighvatr sagði, at hann vill fara heim til bús síns. Þat var einn dag, er Sighvatr gékk út á stræti, hann sá, hvar konungs menn léku. Sighvatr kvað:
Geng ek um þvert frá þengils,
þróask ekki mér, rekka,
því em ek sem bast, í brjósti,
bleikr, verðungar leiki.
Minnumk ek, hvar manna
minn dróttinn lék sinna
opt á óðalstoptum
orðsæll ok vér forðum.
Síðan fór hann til bús síns. Hann heyrði marga menn ámæla sér ok segja, at hann hefði hlaupizt frá Ólafi konungi. Sighvatr kvað:
Hafa láti mik heitan
Hvítakristr at víti
eld, ef ek Ólaf vilda,
em ek skírr um þat, firrask.
Vatnœrin hefi ek vitni,
vask til Rúms í háska,
öld leyni ek því aldri,
annarra þau manna.
Sighvatr undi illa heima, hann gékk úti um dag ok kvað:
Há þótti mér hlæja
höll um Noreg allan,
fyrr var ek kendr á knörrum,
klif, meðan Ólafr lifði.
Nú þykki mér miklu
mitt stríð er svá, hlíðir,
jöfurs hylli varð ek alla,
úblíðari síðan.
Sighvatr fór öndverðan vetr austr um Kjöl til Jamtalands ok þá til Helsingjalands ok kom fram í Svíþjóð, ok fór þegar til Ástríðar dróttningar, ok var með henni í góðu yfirlæti langa hríð. Og var hann ok með Emundi konungi bróður hennar, ok þá af honum 10 merkr brendar, svá sem segir í Knútsdrápu. Sighvatr spurði optliga, er hann fann kaupmenn, Hólmgarðsfara, hvat þeir kynni segja honum til Magnús Ólafssonar. Hann kvað:
Enn lystir mik austan,
erut um spörð, or Görðum
frá öðlingi ungum,
opt byrjuð lof, spyrja.
Frétti ek, smás, þó at smæstir,
smugul er, ástar, fuglar,
þinnig hœgjumk, för, fljúgi,
fylkis niðs, á miðli.
10. Frá því er Magnús konungr kom fyrst í Svíþjóð.
En er Magnús Ólafsson kom til Svíþjóðar or Garðaríki, þá var Sighvatr þar fyrir með Ástríði dróttning, ok urðu þau öll fegin mjök. Þá kvað Sighvatr:
Heim sóttir þú hættinn
hönd, en vel mátt löndum,
þinn stoða ek mátt, sem mönnum,
Magnús konungr! fagna.
Fœra ek víst, því at várum
varðr, at þér í Garða,
skrifnask skírinafna
skript, þjóðkonungr! niptar.
Síðan réðst Sighvatr í ferð með Ástríði dróttningu at fylgja Magnúsi til Noregs. Sighvatr kvað:
Minn hug segi ek mönnum,
Magnús! at ek fagna,
guðs lán er þat, þínu,
þingdrífu, vel lífi.
Ætti, drengja dróttinn
dýrðar son ef yrði,
þjóð mætti fá fœðask,
feðr líkr, konung slíkan.
En er Magnús var konungr orðinn at Noregi, þá fylgði Sighvatr skáld honum ok var hinn kærsti konungi. Hann kvað þá þetta, þá er Ástríðr dróttning ok Álfhildr konungs móðir höfðu skotizt á orðum nökkurum:
Ástríði láttu œðri,
Álfhildr! en þik sjálfa,
þér þótt þinn hagr stórum,
þat vildi guð, batni.
11. Skrínlagðr Ólafr konungr.
Magnús konungr lét gera skrín ok búa gulli ok silfri ok setja steinum. En skrín þat var svá gert bæði at mikilleik ok at öðrum vexti sem líkkista, en svalir undir niðri, en yfir uppi vett vaxit sem ræfr, ok þar af upp höfuð ok burst; eru á vettinu lamar á bak, en hespur fyrir, ok þar læst með lukli. Síðan lét Magnús konungr leggja í skrín þat helgan dóm Ólafs konungs. Urðu þar margar jartegnir at helgum dómi Ólafs konungs. Þess getr Sighvatr skáld:
Gört er, þeim er gott bar hjarta,
gullit skrín at mínum,
hrósa ek helgi ræsis,
hann sótti guð, dróttni.
Árr gengr margr frá mæru
meiðr þess konungs leiði
hreins með heilar sjónir
hrings, er blindr kom þingat.
Þá var þat í lög tekit um allan Noreg at halda heilagt hátíð Ólafs konungs, var þá sá dagr þegar þar svá haldinn, sem hinar œztu hátíðir. Þess getr Sighvatr skáld:
Oss dugir Ólafs messu,
jöfur magnar guð, fagna
meinalaust í mínu,
Magnús föður, húsi.
Skyldr em ek skilfings halda
skollaust, þess er bjó golli,
helgi, handar tjálgur,
harmdauða, mér rauðu.
12. Frá Þóri hund.
Þórir hundr fór af landi í brott litlu eptir fall Ólafs konungs. Þórir fór út til Jórsala, ok er þat margra manna sögn, at hann hafi eigi aptr komit. Sigurðr hét son Þóris hunds, faðir Rannveigar, er átti Jóan son Árna Árnasonar, þeirra börn váru þau Víðkunnr í Bjarkey ok Sigurðr hundr, Erlingr ok Jarðþrúðr.
13. Dráp Háreks or Þjóttu.
Hárekr or Þjóttu sat heima at búum sínum alt þar til, er Magnús Ólafsson kom í land ok hann var konungr. Þá fór Hárekr suðr til Þrándheims á fund Magnús konungs. Þá var þar með Magnúsi konungi Ásmundr Grankelsson. En er Hárekr gékk upp af skipi, er hann kom til Niðaróss, en Ásmundr stóð í loptsvölum hjá konungi, þeir sá Hárek ok kendu, þá mælti Ásmundr til konungs: Nú vil ek gjalda Háreki dráp föður míns. Hann hafði í hendi breiðöxi litla ok þunnslegna. Konungr leit til hans ok mælti: Haf heldr öxi mína. Sú var veggslegin ok þykk. Enn mælti konungr: Ætla svá, Ásmundr, at hörð munu bein í þeim karli. Ásmundr tók öxina ok gékk ofan or garðinum, og er hann kom ofan á þverstrætit, þá géngu þeir Hárekr neðan í móti. Ásmundr hjó í höfuð Háreki, svá at þegar stóð öxin í heila niðri; var þat bani Háreks. En Ásmundr gékk upp aptr í garðinn til konungs, ok var egg öll fallin or öxinni. Þá mælti konungr: Hvernug mundi nú hafa dugat hin þunna öx? mér sýnist sem þessi sé nú únýt. Síðan gaf Magnús konungr Ásmundi lén ok sýslu á Hálogalandi; ok eru þar margar frásagnir miklar um skipti þeirra Ásmundar ok sona Háreks.
14. Frá Þorgeiri flekk.
Kálfr Árnason hafði landráð mest með Magnúsi konungi fyrst nökkura stund. En þá gerðust menn til áminningar við konung, hvar Kálfr hafði verit á Stiklastöðum; gerðist Kálfi þá nökkuru vandgættara til skaps konungs. Þat bar at eitt sinn, þá er fjölment var með konungi ok kærðu menn mál sín, þá kom fyrir hann með sín skyld erendi sá maðr, er fyrr er nefndr, Þorgeirr af Súlu or Veradal; konungr gaf ekki gaum at orðum hans ok hlýddi þeim, er honum váru nærri. Þá mælti Þorgeirr til konungs hátt, svá at allir heyrðu, þeir er nær váru:
Mæl þú við mik,
Magnús konungr,
ek var í fylgju
með föður þínum;
þá bar ek höggvinn
haus minn þaðan,
er þeir um dauðan
dögling stigu.
Þú elskar
þá arma þjóð
dróttinssvika,
er djöful hlœgðu.
Þá gerðu menn at úhljóð, en sumir báðu Þorgeir út ganga. Konungr kallaði hann til sín, ok lauk síðan erendum hans svá, at Þorgeiri líkaði vel, ok hét honum vináttu sinni.
15. Frá Magnúsi konungi ok Kálfi.
Þat var litlu síðar, er Magnús konungr var á veizlu at Haugi í Veradal. En er konungr sat at matborði, þá sat á aðra hönd honum Kálfr Árnason, en á aðra hönd Einarr þambarskelfir. Þá var svá komit, at konungr gerði fæð á við Kálf, en virði þá Einar mest. Konungr mælti við Einar: Vit skulum ríða í dag á Stiklastaði, vil ek sjá þau merki, er þar hafa orðit. Einarr svarar: Ekki kann ek þér þar af at segja; láttu Kálf fara fóstra þinn, hann mun þar kunna at segja frá tíðindum. En er borð váru uppi, þá bjóst konungr til farar; hann mælti til Kálfs: Þú skalt fara með mér á Stiklastaði. Kálfr sagði, at þat var ekki skylt. Þá stóð konungr upp ok mælti heldr reiðuliga: Fara skaltu Kálfr. Síðan gékk konungr út. Kálfr klæddist skjótt ok mælti til sveins síns: Þú skalt ríða inn á Eggju ok biðja húskarla mína hafa hvert fat á skipi fyrir sólarfall. Konungr reið á Stiklastaði, ok Kálfr með honum, stigu af hestum ok géngu þar til, er bardaginn hafði verit. Þá mælti konungr til Kálfs: Hvar er sá staðr er konungrinn féll? Kálfr svarar, ok rétti frá sér spjótskaptit: Hér lá hann fallinn, sagði hann. Konungr mælti þá: Hvar vartu þá, Kálfr? Hann svaraði: Hér sem nú stend ek. Konungr mælti, ok var þá rauðr sem dreyri: Taka mundi þá öx þín til hans. Kálfr svarar: Ekki tók öx mín til hans. Gékk hann þá í brott til hests síns, hljóp á bak ok reið leið sína, ok allir hans menn. En konungr reið aptr til Haugs. Kálfr kom um kveldit inn á Eggju; lá skip hans búit fyrir bryggjum, ok á komit lausafé alt, ok skipat af húskörlum hans; héldu þeir þegar um nóttina út eptir firði, fór Kálfr síðan dag ok nótt, svá sem byr gaf; sigldi hann þá vestr um haf ok dvaldist þar lengi, herjaði um Skotland ok um Írland ok Suðreyjar. Þessa getr Bjarni Gullbrárskáld í Kálfs flokki:
Þér frá ek, Þorbergs hlýri!
þess gerðuzk þér verðir,
hélt því, unz herr um spilti,
Haralds bróðurson góðan.
Vöktu öfundmenn ykkar
iðula róg á miðlum,
úþörf lízk mér arfa
Ólafs í þeim málum.
16. Frá Magnúsi konungi Ólafssyni.
Magnús konungr kastaði eigu sinni á Viggju, er Hrútr hafði átt, ok Kviststaði, er Þorgeirr hafði átt, svá ok á Eggju ok alt þat fé, er Kálfr átti eptir, ok margar aðrar stórar eignir lét hann þá falla í konungsgarð, þær er þeir höfðu átt, er fallit höfðu á Stiklastöðum í bóndaliði; hann gerði ok við marga þá menn stórar refsingar, er í þeirri orrostu höfðu verit í mót Ólafi konungi; suma rak hann af landi, ok af sumum tók hann stórfé, fyrir sumum lét hann bú höggva. Þá tóku bœndr at gera kurr ok mæltu sín í milli: Hvat mun konungr þessi fyrirætla, er hann brýtr lög á oss, þau er setti Hákon konungr hinn góði? Man hann eigi þat, at vér höfum jafnan eigi þolat vanréttit? Mun hann hafa farar föður síns, eða annarra höfðingja, þeirra er vér höfum af lífi tekit, þá er oss leiddist ofsi þeirra ok lögleysa. Þessi kurr var víða í landi. Sygnir höfðu liðsamnað, ok þat orð á, at þeir mundu halda til orrostu við Magnús konung, ef hann fœri þar. Magnús konungr var þá á Hörðalandi ok hafði þar dvalzt mjök lengi ok hafði lið mikit, ok lét sem þá mundi hann fara norðr í Sogn. Þessa urðu varir vinir konungs, ok géngu 12 menn á málstefnu, ok samdist þat með þeim at hluta til einn mann at segja konungi þenna kurr; en svá var til stilt, at Sighvatr skáld hlaut.
17. Bersöglisvísur.
Sighvatr orti flokk, er kallaðr er Bersöglisvísur, ok hefr hann fyrst um þat, at þeim þótti konungr ofmjök velkja ráðin at setja bœndr aptr, þá er heituðust at reisa úfrið í móti honum. Hann kvað:
Fregn ek at suðr með Sygnum;
Sighvatr hefir gram lattan
fólkorrostu at freista;
fer ek, ef þó skulum berjask.
Förum í vápn ok verjum
vel, tvist, konung, lystir,
hve lengi skal, hringum,
hans grund, til þess fundar.
Í því sama kvæði eru þessar vísur:
Hét sá er féll á Fitjum,
fjölgegn ok réð hegna
heiptar rán, en hánum,
Hákun, fírar unnu;
þjóð hélt fast á fóstra
fjölblíðs lögum síðan,
enn eru af því minni,
Aðalsteins, búendr seinir.
Rétt hygg ek kjósa knáttu
karlfólk ok svá jarla,
af því at eignum lofða
Óláfar frið gáfu.
Haralds arfi lét haldask
hvardyggr ok sonr Tryggva
lög þau, er lýðar þágu,
laukjöfn, af þeim nöfnum.
Skulut ráðgjöfum reiðask,
ryðr þat, konungr! yðrum,
dróttins orð til dýrðar,
döglingr! við bersögli.
Hafa kveðask lög, nema ljúgi
landherr, búendr verri
endr í Úlfasundum
önnur en þú hézt mönnum.
Hverr eggjar þik, harri
heiptar strangr! at ganga,
opt reynir þú, þínum
þunn stál, á bak málum.
Fastorðr skyli fyrða
fengsæll vera þengill;
hœfir heit at rjúfa,
hjaldrmagnaðr! þér aldri.
Hverr eggjar þik höggva,
hjaldrgegnir! bú þegna;
ofrausn er þat jöfri
innan lands at vinna.
Engr hafði svá ungum
áðr bragningi ráðit;
rán hygg ek rekkum þínum,
reiðr er herr, konungr! leiðask.
Gjaltu varhuga, veltir,
viðr þeim, er nú ferr héðra,
þjófs! skal hönd í hófi,
hölda kvitt, um stytta.
Vinr er sá er, varmra benja,
varnað býðr, en hlýðit,
tármútaris teitir!
til, hvat búmenn vilja.
Hætt er þat, er allir heitask,
áðr skal við því ráða,
hárir menn, er ek heyri,
hót, skjöldungi at móti.
Greypt er þat er höfðum hnepta
heldr ok niðr í feldi,
slegit hefir þögn á þegna,
þingmenn nösum stinga.
Eitt er mál, þat er mæla,
minn dróttinn leggr sína
eign á óðul þegna,
öfgast, búendr göfgir.
Rán mun seggr, er sína
selr út, í því telja,
flaums at fellidómi
föðurleifð konungs greifum.
Eptir þessa áminning skipaðist konungr vel við, fluttu ok margir ok þessi orð fyrir konungi. Kom þá svá, at konungr átti tal við hina vitrustu menn, ok sömdu þeir þá lög sín. Síðan lét Magnús konungr ríta lögbók, þá er enn er í Þrándheimi ok kölluð er Grágás. Magnús konungr gerðist vinsæll ok ástsæll öllu landsfólki, var hann fyrir þá sök kallaðr Magnús hinn góði.
18. Frá Knýtlingum.
Haraldr Englakonungr andaðist 5 vetrum eptir andlát Knúts hins ríka föður síns; hann var jarðaðr hjá feðr sínum í Vincestr. Eptir andlát hans tók konungdóm í Englandi Knútr bróðir Haralds, annarr son gamla Knúts; var hann þá konungr bæði yfir Englandi ok Danaveldi, réð hann þar fyrir 2 vetr; hann varð sóttdauðr á Englandi ok er jarðaðr í Vincestr hjá feðr sínum. Eptir andlát hans var til konungs tekinn í Englandi Jatvarðr hinn góði, son Aðalráðs Englakonungs ok Emmu dróttningar, dóttur Ríkarðar Rúðujarls. Jatvarðr konungr var bróðir sammœðri Haralds ok Hörðaknúts. Gunnhildr hét dóttir gamla Knúts ok Emmu; hon var gipt Heinreki keisara í Saxlandi; hann var kallaðr Heinrekr mildi. Gunnhildr var 3 vetr í Saxlandi áðr hon tók sótt; hon andaðist 5 vetrum eptir andlát Knúts konungs föður síns.
19. Magnús konungr fékk Danmörk.
Magnús konungr Ólafsson spurði andlát Hörðaknúts; þá sendi hann þegar menn suðr til Danmerkr ok gerði með þeim orðsendingar til þeirra manna, er svardögum höfðu við hann bundizt, þá er sætt þeirra ok einkamál váru gör Magnús ok Hörðaknúts, ok minti þá á orð sín, lét þat ok fylgja, at hann sjálfr mundi koma þegar um sumarit til Danmerkr með liði sínu, ok lét þar fylgja ályktarorð, at hann skyldi eignast alt Danaveldi, svá sem stóðu til einkamál ok svardagar, eða falla sjálfr í orrostu með her sínum. Svá segir Arnórr jarlaskáld:
Afkárlig varð jarla
orðgnótt sú er hlaut dróttinn,
fylgði efnd því er ylgjar
angrtælir réð mæla:
at fram í gný grimmum
grafnings und kló hrafni
fúss lézk falla ræsir
feigr, eða Danmörk eiga.
20. Leiðangr Magnús konungs.
Þá samnar Magnús konungr liði saman, stefndi til sín lendum mönnum ok ríkum bóndum, aflaði sér langskipa. En er lið þat kom saman, þá var þat hit fríðasta ok allvel búit. Hann hafði 70 skipa, er hann sigldi af Noregi. Svá segir Þjóðólfr:
Djarft neyttir þú, dróttinn
dólgstrangr! skipa langra,
af því at ýtar höfðu
austr, sjau tigu flausta.
Suðr gnauðuðu súðir,
segl hýnd við stag rýndu,
vík skar vandlangt eiki,
Vísundr hneigði þröm sveigðan.
Hér getr þess, at Magnús konungr hafði þá Vísund hinn mikla, er hinn helgi Ólafr konungr hafði gera látit; hann var meir en þrítugr at rúmatali, var á framstafni vísundarhöfuð, en aptr sporðr, var höfuðit ok sporðrinn ok báðir svírarnir alt gulli lagt. Þess getr Arnórr jarlaskáld.
Ljótu dreif á lypting utan
lauðri, bifðisk gullit rauða,
fastligr hneigði furu geystri
fyris garmr, um skeiðar stýri.
Stirðum hélztu um Stafangr norðan
stálum, bifðusk fyrir álar,
uppi glóðu élmars typpi
eldi glík í Danaveldi.
Magnús konungr hélt út af Ögðum ok yfir til Jótlands. Svá segir Arnórr:
Segja mun ek, hve Sygna
snarfengjan bar þengil
hallr ok hrími sollinn
hléborðs Vísundr norðan.
Setti bjóðr at breiðu
brynþings, fetilstinga
fús tók öld við œsi
Jótlandi gramr branda.
21. Magnús konungr kom til Danmerkr.
En er Magnús konungr kom til Danmerkr, þá var honum þar vel fagnat; átti hann brátt þing ok stefnur við landsmenn ok beiddi sér viðtöku, svá sem einkamál váru til. En fyrir því at landshöfðingjar, þeir er ágætastir váru í Danmörk, váru eiðum bundnir við Magnús konung ok vildu halda orð sín ok eiða, þá fluttu þeir þetta mjök fyrir fólkinu; þat bar ok annat til, at þá var andaðr Knútr hinn ríki, ok dautt alt hans afkvæmi; hinn inn þriði hlutr, at þá var alkunnig orðin helgi Ólafs konungs um öll lönd ok jartegnagerð hans.
22. Magnús til konungs tekinn í Danmörk.
Síðan lét Magnús konungr stefna Vébjarga þing; þar taka Danir sér konung bæði at fornu ok at nýju. En á því þingi tóku Danir Magnús Ólafsson til konungs yfir alt Danaveldi. Dvaldist Magnús konungr í Danmörk lengi um sumarit, ok fagnaði alt fólk honum vel, hvar sem hann kom, ok veittu honum hlýðni; skipaði hann þá alt land, sýslur ok heruð, ok veitti veizlur ríkismönnum. En er á leið haustit, hélt hann liði sínu til Noregs, ok dvaldist í Elfinni nökkura hríð.
23. Upphaf Sveins Úlfssonar.
Sveinn er maðr nefndr, son Úlfs jarls Þorgilssonar sprakaleggs; móðir Sveins var Ástríðr, dóttir Sveins konungs tjúguskeggs; hon var systir Knúts hins ríka samfeðra, en hon var sammœðra við Ólaf Svíakonung Eiríksson; þeirra móðir var Sigríður dróttning hin stórláta, dóttir Sköglartosta. Sveinn Úlfsson hafði þá dvalzt langa hríð með Svíakonungum frændum sínum, jafnan síðan er fallit hafði Úlfr jarl faðir hans, svá sem ritat er í sögu Knúts hins gamla, at hann lét drepa Úlf jarl mág sinn í Róiskeldu; var Sveinn fyrir þá sök ekki í Danmörk síðan. Sveinn Úlfsson var allra manna fríðastr sýnum, manna var hann ok mestr ok sterkastr, ok hinn mesti íþróttamaðr ok snildarmaðr; þat var allra manna mál, þeirra er hann var kunnigr, at hann hefði alla hluti til, þá er fríða góðan höfðingja. Sveinn Úlfsson kom á fund Magnús konungs, þá er hann sat í Elfinni, svá sem áðr er ritat; tók konungr vel við honum, váru þar ok margir flutningsmenn til, því at Sveinn var hinn vinsælsti maðr; talaði hann ok sjálfr sitt mál fyrir konungi fagrt ok snjalt; ok kom svá, at Sveinn gékk til handa Magnúsi konungi ok gerðist hans maðr. Síðan töluðu þeir konungrinn ok Sveinn marga hluti í einmælum.
24. Gefit Sveini jarls nafn.
Einn dag, þá er Magnús konungr sat í hásæti ok var fjölment um hann, sat Sveinn Úlfsson á fótskörinni fyrir konunginum; þá tók konungr til máls: Kunnigt vil ek gera höfðingjum ok allri alþýðu þá ráðagerð, er ek vil vera láta; hér er kominn til mín ágætr maðr, bæði at ættum ok af sjálfum sér, Sveinn Úlfsson; hann hefir nú gerzt minn maðr ok selt mér trú sína til þess; en svá sem þér vitut, at allir Danir hafa í sumar gerzt mínir menn, þá er nú landit höfðingjalaust, er ek em í brott farinn, en þar er, sem þér vitut, mjök herskátt af Vindum ok Kúrum ok öðrum Austrvegsmönnum, eða svá Söxum; hét ek þeim ok at fá höfðingja til landvarnar ok landstjórnar; sé ek þar engan mann jafnvel til fallinn fyrir allra hluta sakir sem Svein Úlfsson, hefir hann ætt til þess at vera höfðingi; nú mun ek gera hann jarl minn ok fá honum í hendr Danaveldi til yfirsóknar, meðan ek em í Noregi, svá sem Knútr hinn ríki setti Úlf jarl föður hans höfðingja yfir Danmörk, þá er Knútr var á Englandi. Einarr þambarskelfir svaraði: Ofjarl, ofjarl, fóstri! Konungr mælti reiðuliga: Fátt þykkir yðr ek kunna, en mér lízt sem yðr þykki sumt ofjarlar, en sumt ekki at mönnum. Þá stóð konungr upp ok tók sverð ok festi á linda Sveini; síðan tók hann skjöld ok festi á öxl honum, setti síðan hjálm á höfuð honum ok gaf honum jarls nafn ok veizlur slíkar í Danmörk, sem þar hafði áðr haft Úlfr jarl faðir hans. Síðan var fram borit skrín með helgum dómum; lagði Sveinn þar á hendr sínar ok sór trúnaðareiða Magnúsi konungi. Síðan leiddi konungr jarl til hásætis með sér. Svá segir Þjóðólfr:
Sjálfr var austr við Elfi
Úlfs mögr, ok hét fögru
þar réð Sveinn at sverja
sínar hendr at skríni;
réð Ólafs sonr eiðum,
átt hafa þeirra sáttir
skemra aldr en skyldi,
Skánunga gramr, hánum.
Fór þá Sveinn jarl til Danmerkr, ok var þar við honum vel tekit af allri alþýðu. Tók hann sér þá hirð ok gerðist brátt höfðingi mikill. Fór hann um vetrinn víða um landit ok vingaðist mjök við stórmennit, var hann ok vinsæll af alþýðu.
25. Hernaðr til Vindlands.
Magnús konungr hélt liði sínu norðr í Noreg ok dvaldist þar um vetrinn. En er vár kom, þá hafði Magnús konungr úti lið mikit, ok hélt því suðr til Danmerkr. En er hann kom þar, spurði hann þau tíðindi af Vindlandi, at Vindr höfðu horfit undan hlýðni við hann í Jómsborg; þar höfðu Danakonungar haft jarlsríki mikit; hófu þeir Jómsborg at upphafi, ok var þat orðit allstyrkt vígi. En er Magnús konungr heyrði slíkt sagt, þá bauð hann út af Danmörk skipaher miklum, ok hélt um sumarit til Vindlands með allan herinn, ok hafði allmikit lið. Þess getr Arnórr jarlaskáld:
Heyra skaltu, hve herskjöld bárut,
hilmis kundr! til Vinda grundar,
heppinn dróttu af hlunni sléttum
hélug börð, í stefjaméli.
Aldrei frá ek, enn, vísi! valdit
Vinda sorg, at döglingr spendi,
flaustum var þá flóð um ristit,
fleiri skip til óðals þeira.
En er Magnús konungr kom til Vindlands, þá lagði hann til Jómsborgar ok vann þegar borgina, drap þar mikit fólk ok brendi borgina ok landit víða út í frá, ok gerði þar hit mesta hervirki. Svá segir Arnórr jarlaskáld:
Skjöldungr! fórtu um óþjóð eldi,
auðit var þá flotnum dauða,
hæstan kyndut, hlenna þrýstir!
hyrjar ljóma suðr at Jómi.
Hvergi þorði hallir varða
heiðit fólk í virki breiðu,
buðlungr! unnut borgar mönnum
björtum eldi stalldræp hjörtu.
Mikit fólk á Vindlandi gékk til handa Magnúsi konungi, en miklu var hitt fleira, er undan flýði. Fór þá Magnús konungr aptr til Danmerkr aptr, bjó sér þar til vetrsetu, en sendi frá sér herinn bæði hinn danska ok svá mart lið, þat er honum hafði fylgt af Noregi.
26. Gefit Sveini konungs nafn.
Hinn sama vetr er Sveinn Úlfsson hafði fengit yfirsókn um Danaveldi, ok hann hafði vingazt við allmikit stórmenni ok fengit alþýðu lof, þá lét hann gefa sér konungs nafn, ok hurfu at því ráði margir höfðingjar. En um várit er hann spurði, at Magnús konungr fór norðan or Noregi ok hafði her mikinn, þá fór Sveinn til Skáneyjar, ok þaðan upp á Gautland, ok svá til Svíþjóðar á fund Emundar konungs frænda síns, ok dvaldist þar um sumarit, en hafði njósnir í Danmörk um ferð Magnús konungs eða um fjölmenni hans. En er Sveinn konungr spurði, at Magnús konungr hafði látit frá sér fara mikinn hluta liðs síns, ok svá þat, at hann var suðr á Jótlandi, þá reið Sveinn ofan af Svíþjóð ok hafði þá lið mikit, er Svíakonungr fékk honum. En er Sveinn kom út á Skáney, þá tóku Skáneyingar vel við honum ok héldu hann þar fyrir konung; dreif þá lið mikit til hans. Síðan fór hann út til Sjálands, ok var þar vel við honum tekit, lagði hann þar alt undir sik. Þá fór hann í Fjón ok lagði undir sik allar eyjar, ok gékk fólk undir hann; hafði Sveinn her mikinn ok mart skipa.
27. Frá her Magnús konungs.
Magnús konungr spurði þessi tíðindi, ok þat með, at Vindr höfðu her úti. Síðan stefndi Magnús konungr liði til sín, ok dróst honum brátt herr um alt Jótland. Kom til hans Otta hertogi af Saxlandi or Brúnsvík; hann átti þá Úlfhildi, dóttur Ólafs konungs hins helga, systur Magnús konungs; hertoginn hafði mikla sveit manna. Danahöfðingjar eggjuðu Magnús konung at fara í móti Vindaherinum ok láta eigi heiðit fólk ganga þar yfir land ok eyða; ok var þat ráð tekit, at konungr snýr her sínum suðr á leið til Heiðabœjar. En er Magnús konungr lá við Skotborgará á Hlýrskógs heiði, þá kom honum njósn af her Vinda, ok þat með, at þeir höfðu svá mikinn her, at engi fékk talt, ok Magnús konungr hafði engan hlut við fjölmennis, ok honum væri sá einn til at flýja undan. Magnús konungr vildi þó berjast, ef mönnum þœtti nökkur föng á, at hann mætti sigrast; en flestir löttu, ok sögðu allir eitt til, at Vindr höfðu úflýjanda her. En Otta hertogi fýsti heldr at berjast. Lét konungr þá blása saman öllum herinum ok lét alla menn herklæðast, ok lágu þeir úti um nóttina undir skjöldum sínum, því at þeim var sagt, at herr Vinda var kominn nær þeim, og var konungr mjök hugsjúkr, þótti honum ilt, ef hann skyldi flýja verða, því at hann hafði þat aldri reynt; svaf hann lítit um nóttina ok söng bœnir sínar.
28. Draumr Magnús konungs.
Eptir um daginn var Mikjálsmessu aptann. En er komit var at degi, þá sofnaði konungr ok dreymdi, at hann sá hinn helga Ólaf konung föður sinn, ok mælti við hann: Ertu nú mjök hugsjúkr ok óttafullr, er Vindr fara móti þér með her mikinn; ekki skaltu hræðast heiðinn her, þótt þeir sé margir saman: ek mun fylgja þér í orrostu þessi; ráðit þér þá til bardaga við Vindr, er þér heyrit lúðr minn. En er konungr vaknaði, þá sagði hann draum sinn. Tók þá at lýsa af degi; þá heyrði alt fólk í lopt upp klukkuhljóð, ok kendu Magnús konungs menn, þeir er verit höfðu í Niðarósi, at svá þótti sem Glöð væri hringt; þá klukku hafði Ólafr konungr gefit til Klemenskirkju í kaupangi.
29. Orrosta á Hlýrskógs heiði.
Þá stóð upp Magnús konungr, ok kallaði at blása skyldi herblástr. Fór þá Vindaherrinn sunnan yfir ána at þeim; hljóp þá upp allr konungsherrinn ok stefndi í móti heiðingjum. Magnús konungr steypti af sér hringabrynju ok hafði yzta rauða silkiskyrtu, ok tók í hönd sér öxina Hel, er átt hafði Ólafr konungr. Magnús konungr rann fyrir öllum mönnum öðrum í móti herinum, ok hjó þegar tveim höndum hvern mann at öðrum. Svá segir Arnórr jarlaskáld:
Óð með öxi breiða
ódæsinn fram ræsir,
varð um hilmi Hörða
hjördynr, en varp brynju.
Þá er um skapt, en skipti
skapvörðr himins jörðu,
Hel klauf hausa fölva,
hendr tvær jöfurs spendu.
Orrosta þessi var ekki löng; váru konungs menn hinir áköfustu. En hvar sem þeir kómu saman, féllu Vindr svá þykt sem unnvörp lægi; en þeir er síðar stóðu sneru á flótta, ok váru þeir þá höggnir niðr sem búfé. Rak konungr sjálfr flóttann austr yfir heiðina, ok féll fólkit um alla heiðina. Svá segir Þjóðólfr:
Hykk í hundraðs flokki
Haralds bróðurson stóðu,
hrafn vissi sér hvassast
hungrbann, framast manna.
Vítt lá Vinda flótti;
varð, þar er Magnús barðisk,
höggvinn valr at hylja
heiði rastar breiða.
Þat er alþýðu mál, at ekki mannfall hafi orðit jafnmikit á Norðrlöndum í kristnum sið, sem þat er varð á Hlýrskógs heiði af Vindum. En af liði Magnús konungs féll ekki mart, en fjöldi varð sárt. Eptir orrostu lét Magnús konungr binda sár sinna manna, en læknar váru ekki svá margir í herinum, sem þá þurfti; þá gékk konungr til þeirra manna, er honum sýndist, ok þreifaði um hendr þeim; en er hann tók í lófana ok strauk um, þá nefndi hann til 12 menn, þá er honum sýndist sem mjúkhenztir mundu vera, ok sagði, at þeir skyldu binda sár manna, en engi þeirra hafði fyrr sár bundit; en allir þessir urðu hinir mestu læknar. Þar váru tveir íslenzkir menn, var annarr Þorkell Geirason af Lyngum, annarr Atli faðir Bárðar svarta or Selárdal, ok kómu frá þeim margir læknar síðan. Eptir þessa orrostu varð frægt mjök víða um lönd jartegn sú, er gert hafði hinn helgi Ólafr konungr; ok var þat alþýðu mál, at engi maðr mundi þurfa at berjast við Magnús konung Ólafsson, ok Ólafr konungr faðir hans væri honum svá nákvæmr, at úvinir hans mætti enga mótstöðu veita honum fyrir þá sök.
30. Orrosta á Ré.
Magnús konungr sneri þegar herinum móti Sveini, er hann kallaði jarl sinn, þótt Danir kölluðu hann konung. Réð Magnús konungr sér til skipa ok bjó herinn, fjölmentu þá hvárirtveggju mjök. Váru þá margir höfðingjar í liði Sveins, Skánungar, Hallandsfarar, Sjálandsfarar, Fjónbúar; en Magnús konungr hafði mest Norðmenn ok Jóta; hélt hann þá liði sínu til móts við Svein. Varð fundr þeirra fyrir Vestlandi á Ré, varð þar orrosta mikil, ok lauk svá, at Magnús konungr hafði sigr, en Sveinn kom á flótta ok lét lið mikit; flýði hann þá aptr á Skáney, því at hann átti hæli uppi á Gautlandi, ef hann þurfti til at taka. En Magnús konungr fór þá aptr til Jótlands ok sat þar um vetrinn fjölmennr ok hafði gæzlu á skipum sínum. Þessa getr Arnórr jarlaskáld:
Fúss lét á Ré ræsir
rammþing háit glamma,
valska rauð fyrir víðu
Vestlandi gramr branda.
31. Orrosta við Árós.
Sveinn Úlfsson fór þegar á skip sín, er hann spurði, at Magnús konungr var genginn af skipum. Dró Sveinn lið at sér, alt þat er hann fékk, ok fór þá um vetrinn um Sjáland ok um Fjón ok um eyjar; ok er dró at jólum, hélt hann suðr til Jótlands, lagði fyrst til Limafjarðar, ok gékk þar mart fólk undir hann, en hann tók gjöld af sumum, sumir fóru á fund Magnús konungs. En er þetta spurði Magnús konungr, hvat Sveinn hafðist at, þá fór hann til skipa sinna ok hafði með sér Norðmanna lið þat, er þá var í Danmörk, en sumt Dana lið, hélt þá sunnan fyrir land. Sveinn var þá í Árósi ok hafði mikit lið; en er hann spurði til hers Magnús konungs, þá lagði hann sínu liði or bœnum ok bjóst til orrostu. En er Magnús konungr hafði spurt, hvar Sveinn var, ok hann vissi, at þá mundi vera skamt millim þeirra, þá átti hann húsþing ok talaði við lið sitt, sagði svá: Nú höfum vér spurt, at jarl með lið sitt mun hér nú liggja fyrir oss; er mér svá sagt, at þeir hafi lið mikit; og vil ek gera yðr kunnigt um ætlan mína: vil ek leggja til fundar við jarl ok berjast við hann, þótt vér höfim lið nökkuru færa; munum vér traust várt eiga enn sem fyrr, þar er guð sjálfr er ok hinn helgi Ólafr konungr, faðir minn; hefir hann oss nökkurum sinnum fyrr sigr gefit, þá er vér höfum barizt, ok höfum vér opt haft lið minna en úvinir várir. Nú vil ek, at menn búist svá við, at vér skulum leita þeirra, ok þegar er fund várn berr saman, þá skulum vér at róa ok taka þegar til bardaga; veri þá allir búnir mínir menn at berjast. Síðan herklæddust þeir, ok bjó hverr sik ok sitt rúm; reru þeir Magnús konungr fram þar til, er þeir sá lið jarls, greiddu þegar atróðrinn. En Sveins menn vápnúðust ok tengdu saman skip sín; tókst þá þegar hörð orrosta. Svá segir Þjóðólfr:
Lögðu, grœðis glóða,
gramr ok jarl fyrir skömmu,
þar kom bitr á börva
brandleikr, saman randir,
svá at manþinga mundut
merkendr Heðins serkjar,
herr náði gný gerva
geirs, orrostu meiri.
Þeir börðust um stafna, ok máttu þeir einir höggum við koma, er í stafni váru, en þeir lögðu kesjum, er í fyrirrúmi váru, en allir þeir, er aptar váru, skutu snœrispjótum eða gaflökum eða vígörum, en sumir börðu grjóti eða skeptiflettum, en þeir, er fyrir aptan siglu váru, skutu bogaskotum. Þess getr Þjóðólfr:
Skotit frá ek skeptiflettum
skjótt ok mörgu spjóti,
bráð fékk hrafn, er háðum
hjaldr, á breiða skjöldu.
Neyttu mest sem máttu
menn at vápna sennu,
baugs en barðir lágu
börvar, grjóts ok örva.
Bárut böslar fleiri
bogmenn at hör tognum,
mundit þann dag Þrœndi
þreyta fyrr at skeytum.
Svá þykt flugu síðan
snœridörr um skœru,
ótt var ördrif látit,
illa sáttu á milli.
Hér segir þat, hvernog var áköf skothríðin. Magnús konungr var fyrst öndverða orrostu í skjaldborg, en er honum þótti seint á orkast, þá hljóp hann fram or skjaldborginni, ok svá eptir skipinu, ok kallaði hátt ok eggjaði sína menn, ok gékk alt fram í stafninn í höggorrostu. En er þat sá hans menn, þá eggjaði hverr annan; var þá kall mikit um allan herinn. Svá segir Þjóðólfr:
Mjök bað Magnús rekka
mannr röskliga annan,
hörð þrifusk boð, þar er börðusk,
böðský framar knýja.
Gerðist þá hin ákafasta orrosta. Í þeirri hríð hrauðst skip Sveins framan um stafninn ok söxin; þá gékk sjálfr Magnús konungr með sína sveit upp á skipit Sveins, ok síðan hans maðr hverr at öðrum; gerði þá svá harða atgöngu, at Sveins menn hrukku fyrir, ok hrauð Magnús konungr þat skip, ok síðan hvert at öðru. Flýði þá Sveinn ok mikill hluti liðs hans, en fjöldi féll hans manna, ok mart fékk grið. Svá segir Þjóðólfr:
Vörðr gékk meir at morði
Magnús kjalar vagna.
Þat var frægt, í fagran
framstafn varar hrafni.
Gerðum þar svá at þverði,
þengils en óx fengi,
skeiðr nam herr at hrjóða,
húskarla lið jarli.
Áðr svanfoldar seldi
sólrýrandi hinn dýri,
jarls lá ferð á ferli,
fjörgrið stöfum hjörva.
Þessi orrosta var dróttinsdag hinn næsta fyrir jól. Svá segir Þjóðólfr:
Römm var hildr sú er Hramma
harðéls viðir börðusk,
herr gékk snart at snerru,
sunnudag um unnin.
Flaut, þá er feigir létu
fjör gnýstafir hjörva,
þjóð sökk niðr at nauðum
nár á hverri báru.
Magnús konungr tók þar 7 skip af Sveins mönnum. Svá segir Þjóðólfr:
Hrauð Ólafs mögr áðan,
jöfurr vá sigr, hins digra,
fregnat slíkt or Sogni,
sjau skip, konur hnípnar.
Og enn kvað hann:
Mist hafa Sveins at sýnu,
sverðgautr! förunautar,
hörð er heldr um orðin,
heimkvámu, för beima.
Hrœrir hausa þeirra,
hreggi œst, ok leggi,
sjár þýtr auðs um árum,
unnr á sanda grunni.
Sveinn flýði þegar um nóttina til Sjálands með því liði, sem undan hafði komizt ok honum vildi fylgja, en Magnús konungr lagði at landi skip sín, ok lét þegar um nóttina lið sitt fara á land, en snimma um morguninn eptir kómu þeir ofan með strandhögg mikil. Þess getr Þjóðólfr:
Gær sá ek grjóti stóru,
gein haus fyrir steini,
fór á fylking þeirra
fast, harðliga kastat.
Ofan keyrðum vér, orðum
jörð muna Sveinn um varða,
staðar hefir stafn í miðju,
strandhögg, numit landi.
32. Flótti Sveins konungs.
Magnús konungr hélt þegar sunnan sínu liði til Sjálands eptir Sveini. En þegar er Magnús konungs lið kom at, þá flýði Sveinn þegar á land upp, ok alt lið hans; en Magnús konungr sótti eptir þeim ok rak flóttann; drápu slíkt er þeir náðu. Svá segir Þjóðólfr:
Spurði einu orði,
öld, blóðroðna skjöldu,
satt er at svá mörg átti,
Selunds mær, hverr ve, bœri.
Auðtróðu varð auðit
yfir um skóg at spróga,
títt bar týmargr flótti
til Hringstaða iljar.
Saurstokkinn bar svíra
snarr Skánunga harri,
undr er nema allvaldr Lundar
aldrprúðr fyrir haldi.
Gær flugu mold ok mýrar
merki jarls hins sterka,
slóð drap, fram at flœði,
flaugar dörr um hauga.
Sveinn flýði þá yfir á Fjón; en Magnús konungr fór þá herskildi yfir Sjáland ok brendi víða fyrir þeim mönnum, er um haustit höfðu slegizt í flokk með Sveini. Svá segir Þjóðólfr:
Náði jarl at eyða
jöfra setr á vetri,
lézt eigi þú litla
landvörn af þér standa.
Máttir, Magnús! hætta
mildr í fólk und skildi,
nefa Knúts var þá nýtum
nær sem hann ráðinn væri.
Rönd léztu, ræsir Þrœnda!
reiðr þorðir þú meiða,
hús, namstu hvert ok eisu
hyrfeld, gefa eldi.
Grá vildir þú gjalda,
gœðinga vin! skœðar,
ört rendu þeir undan,
jarls fylgjurum dylgjur.
33. Rán ok brenna.
Þegar er Magnús konungr spurði til Sveins, þá hélt hann liði sínu yfir til Fjóns. En þegar er Sveinn spurði þat, þá gékk hann á skip ok sigldi, ok kom fram á Skáni; fór þaðan í Gautland ok síðan á fund Svíakonungs. En Magnús konungr gékk upp á Fjóni, lét þar brenna ok ræna fyrir mörgum. Allir Sveins menn, þeir sem þar váru, flýðu brott víðs vegar. Svá segir Þjóðólfr:
Hrindr á hróka landi
hregg af eikiveggjum,
suðr leikr eldr um unninn
óðr, í lopt upp glóðum.
Bœr logar hálfu hæra
hjónum nær, á Fjóni,
ræfr þola nauð ok næfrar,
Norðmenn sali brenna.
Menn eiga þess minnask
manna Sveins ok kanna,
víga Freys sízt vágu,
vefgefn! þrjár stefnur.
Ván er fagrs á Fjóni
fljóðs, dugir vápn at rjóða,
verum með fylktu fólki
framm í vápna glammi.
Eptir þetta gékk alt fólk undir Magnús konung í Danmörk. Þá var þar friðr góðr hinn efra hlut vetrar; setti þá Magnús konungr sína menn til stjórnar um alt land þar í Danmörk. En er á leið várit, þá fór hann herliði sínu norðr í Noreg ok dvaldist þar mjök lengi um sumarit.
34. Orrosta við Helganes.
En er Sveinn spurði þat, þá reið hann þegar út á Skáni, ok hafði lið mikit or Svíaveldi. Tóku Skáneyingar vel við honum; efldist hann þá at liði; fór síðan út í Sjáland ok lagði þar undir sik; svá Fjón ok allar eyjar. En er þat spurði Magnús konungr, þá efldist hann at liði ok at skipum ok hélt síðan suðr til Danmarkar. Hann spurði, hvar Sveinn lá með her sinn; hélt Magnús konungr þá til móts við hann, varð fundr þeirra, þar sem Helganes heitir, ok var þat at kveldi dags. En er orrosta tókst, hafði Magnús konungr lið minna, ok skip stœrri ok skipuð betr. Svá segir Arnórr jarlaskáld:
Vítt hefi ek heyrt at heiti
Helganes, þar er elgi
vágs hinn víða frægi
vargteitir hrauð marga.
Røkkr öndurt bað randir
reggbuss saman leggja,
rógskýja hélt, Rygjar,
regni haustnótt gegnum.
Orrosta var hin snarpasta, en er á leið nóttina, gerðist mikit mannfall. Magnús konungr skaut alla nóttina handskoti. Þess getr Þjóðólfr:
Hizig laut er heitir
Helganes fyrir kesjum,
sukku sárir rekkar,
Sveins ferð, bana verðir.
Mætr hélt mörgu spjóti
Mœra gramr í snœri,
odd rauð aski studdan
örr landreki dörrum.
Þat er skjótast at segja af orrostu þessi, at Magnús konungr hafði sigr, en Sveinn flýði; var skip hans hroðit með stöfnum, ok öll skip Sveins önnur váru hroðin. Svá segir Þjóðólfr:
Flýði jarl af auðu
ótvin, skipi sínu,
morð þar er Magnús gerði
meinfœrt, þaðan Sveini.
Réð herkonungr hrjóða
hneitis egg í sveita,
sprændi blóð á brýndan
brand, vá gramr til landa.
Og enn segir Arnórr:
Skeiðr tók Bjarnar bróður
ballr Skánungum allar,
þjóð reri þeirrar tíðar
þingat, gramr með hringum.
Þar féll mikit lið af Sveins mönnum; fékk Magnús konungr ok hans menn mikit hlutskipti. Svá segir Þjóðólfr:
Skjöld bar ek heim frá hjaldri,
hlauzk mér til þess, gauzkan,
ramr var suðr á sumri
sverðdynr, ok þó brynju.
Vápn gat ek fríð, en fljóði
fyrr sagða ek þat kyrru,
þar fékk ek hjálm er hilmir
harðfengr Dani barði.
Sveinn flýði þá upp á Skáni, ok alt lið hans, þat er undan komst, en Magnús konungr ok hans lið ráku flóttann langt á land upp, ok varð þá lítil viðrtaka af Sveins mönnum eða bóndum. Svá segir Þjóðólfr:
Bauð Ólafs sonr áðan
upp á land at standa,
gékk með manndýrð mikla
Magnús reiðr af skeiðum.
Snarr bað hilmir herja,
hér er skark í Danmörku,
fleygir hvasst um hauga
hestr um Skáney vestan.
Síðan lét Magnús konungr fara herskildi alt um bygðina. Svá segir Þjóðólfr:
Nú taka Norðmenn knýja,
nær göngum vér stöngum,
berka ek, Magnús merki,
minn skjöld á hlið sjaldan.
Skýtra skeifum fœti
Skáney yfir sláni,
fár vegr er mér fegri
fundinn, suðr til Lundar.
Síðan tóku þeir at brenna bygðina; flýði þá fólk alt víðs vegar undan. Svá segir Þjóðólfr:
Bárum járn at œrnu
ísköld á lið vísa,
skjótt ríða nú skreyttar
Skánunga lokvánir.
Rauðr leikr um bœ breiðan
bráðr at váru ráði
eldr, en ernir valda
atblásendr því vási.
Svíðr um seggja búðir,
siklingr í her miklum
eyðir bygð, sem bráðast
bjartr eldr, Danaveldi.
Móðr berr halr um heiði
hjaldrs Danmarkar skjöldu,
vér hlutum sigr, en sárir
Sveins menn fyrir renna.
Fjörð lét fylkir verða
forntraddan mó spornat,
leynumsk lítt, á Fjóni,
liðs skjöldunga á miðli.
Muna fyrir Magnús synja
menn Sveins, þeir er nú renna,
upp fara mörg í morgin
merki, stórra verka.
Sveinn flýði þá austr fyrir Skáni. Magnús konungr fór þá til skipa sinna ok hélt síðan austr fyrir Skáneyjar síðu, ok varð mjök búizt af skyndingu. Þá kvað Þjóðólfr þetta:
Ek hefi ekki at drekka
annars nema sjá þenna,
sýg ek or söltum œgi
sylg, er ek jöfri fylgi.
Liggr fyrir oss, en uggum
allítt Svía köllum,
drýgt höfum vás fyrir vísa,
víð Skáneyjar síða.
Sveinn flýði upp á Gautland, ok sótti síðan á fund Svíakonungs, ok dvaldist þar um vetrinn í góðu yfirlæti.
35. Hernaðr Magnús konungs.
Magnús konungr sneri aptr ferð sinni, þá er hann hafði undir sik lagt Skáni; hélt þá fyrst í Falstr, veitti þar uppgöngu ok herjaði þar; drap hann mikit lið, þat er áðr var gengit undir Svein. Þess getr Arnórr:
Svik réð eigi eklu
allvaldr Dönum gjalda,
lét fullhugaðr falla
Falstrbyggva lið tiggi.
Hlóð, en hála tœðu
hirðmenn ara grenni,
auðar þorn fyrir örnu
ungr valköstu þunga.
Síðan hélt Magnús konungr liði sínu til Fjóns ok herjaði ok vann þar þá mikit hervirki. Svá segir Arnórr jarlaskáld:
Enn rauð frán á Fjóni,
fold sótti gramr dróttar,
ráns galt herr frá hánum,
hringserks litaðr merki.
Minnisk öld, hverr annan
jafnþarfr blám hrafni,
ört gat hilmir hjarta,
herskyldir; tøg fyldi.
36. Magnús konungr sat í Danmörk.
Magnús konungr sat þann vetr í Danmörk, ok var þá góðr friðr. Hann hafði átt í Danmörk orrostur margar ok haft í öllum sigr. Oddr Kikinaskáld segir svá:
Vas fyrir Mikjálsmessu
málmgrimm háið rimma,
féllu Vindr, en vöndusk
vápnhljóði mjök þjóðir.
En fyrir jól var önnur
óhlítulig litlu,
upp hófsk grimm með gumnum
gunnr, fyrir Árós sunnan.
Enn segir Arnórr:
Hefnir! féngut yrkis efni,
Ólafs, gervi ek slíkt at málum,
Hlakkar lætr þú hrælög drekka
hauka, nú mun kvæðit aukask.
Fjórar hefir þú, randa rýrir
reyrar setrs! á einum vetri,
allvaldr ertu ofvægr kallaðr,
örva hríðir frœkn um gervar.
Þrjár orrostur átti Magnús konungr við Svein Úlfsson. Svá segir Þjóðólfr:
Háðisk heilli góðu
hildr, sem Magnús vildi,
selr um sigr at þylja
sóknstœrir mér fœri.
Brand rauð buðlungr Þrœnda,
berr íðula síðan
hann ept hervíg þrennin
hæra skjöld at gjöldum.
37. 38. Orðsending Magnús konungs til Englands.
Magnús konungr réð þá bæði fyrir Danmörk ok Noregi. En eptir þat er hann hafði eignazt Danaveldi, þá gerði hann sendimenn vestr til Englands; fóru þeir á fund Jatvarðar konungs ok fluttu honum bréf ok innsigli Magnús konungs. En þat stóð á bréfum með kveðjusending Magnús konungs: Þér munut spurt hafa einkamál þau, er vér Hörðaknútr gerðum með oss, at hvárr okkarr er lifði eptir annan sonlausan, þá skyldi sá taka lönd ok þegna, þau er hinn hafði átt. Nú er þat svá orðit, sem ek veit, at þér hafit spurt, at ek hefi tekit Danaveldi í arf eptir Hörðaknút; hann átti, þá er hann andaðist, engum mun síðr England en Danmörk; köllumst ek nú eiga England eptir réttum máldögum. Vil ek, at þú gefir upp ríkit fyrir mér, en at öðrum kosti mun ek sœkja til með styrk hers bæði af Danaveldi ok Noregi; mun þá sá ráða löndum, er sigrs verðr auðit.
39. Svör Jatvarðar konungs.
En er Jatvarðr hafði lesit bréf þessi, þá svaraði hann svá: Þat er öllum mönnum kunnigt hér í landi, at Aðalráðr konungr, faðir minn, var óðalborinn til ríkis þessa bæði at fornu ok nýju. Váru vér 4 synir hans; en er hann var fallinn frá löndum, þá tók ríki ok konungdóm Jatmundr, bróðir minn, því at hann var elztr várr brœðra; unda ek þá vel við, meðan hann lifði. En eptir hann tók ríkit Knútr konungr, stjúpfaðir minn; var þá eigi dælt til at kalla, meðan hann lifði. En eptir hann var konungr Haraldr, bróðir minn, meðan honum varð lífs auðit. En er hann andaðist, þá réð Hörðaknútr, bróðir minn, fyrir Danaveldi, ok þótti þat þá einu rétt brœðraskipti með okkr, at hann væri konungr bæði yfir Englandi ok Danmörk; en ek hefða ekki ríki til forráða. Nú andaðist hann; var þat þá ráð hér allra landsmanna at taka mik til konungs hér í Englandi. En meðan ek bar ekki tignarnafn, þjónaða ek mínum höfðingjum eigi stórligar en þeir menn, er enga ætt áttu hér til ríkis. Nú hefi ek tekit hér konungs vígslu, ok svá fulliga konungdóm, sem faðir minn hafði fyrir mér; nú mun ek þetta nafn eigi upp gefa at mér lifanda. En ef Magnús konungr kemr hingat til lands með her sinn, þá mun ek eigi liði samna í mót honum; mun hann kost eiga at eignast England ok taka mik áðr af lífdögum. Segit honum svá mín orð. Fóru þá sendimenn aptr ok kómu á fund Magnús konungs ok segja honum alt sitt erendi. Konungr svaraði tómliga ok mælti svá: Ek ætla hitt munu vera sannast ok bezt fallit, at láta Jatvarð konung hafa ríki sitt í ró fyrir mér, en halda þessu ríki, er guð hefir mik eignast látit.