Un tilegraf

Papahagi, Tache. Antologie Aromănească. Ed. Casa Şcoalelor, Bucureşti, 1922, p. 252-256


        Un vimtu avros bătea dit amare și frîndzăle proaspite a pon'ĭlor pușpura un cîntec țe ti sițira la inimă. Cireșl'i șĭ ligăna tu vimtu creaștitele a lor fudule, încărcate cu lilice albe, țe scîntil'ĭa la soare ca creaștitele-a Elimbuluĭ, și murmura, canda, hărioșĭ, di mușeata lor stole. Lilicile scuturate s'ligăna lișor tu vimtu și si-aștirnea, ca apăl'ĭ di neaŭa, pi ĭarba aruvinată și vearde ca veștul. Ună n'ĭurizmă mușată di trandafilă umplea grădina toată și alghin'ĭle azbura neacumtinat di sti lilice sti lilice, vîzindaluĭ ca un plĭumbu țe v'ine di diparte.

        Sun un nuc stuputos șidea mproastă ună niveastă tiniră, că di optusprăv'inghiți di an'ĭ și turțea cu furca. Era analtă și scuturată ; avea un trup ca chipărișlu ; perlu arus ; era împlîtit cu doaŭă cușiță groase cît brațlu și-anvărtite 'n cap. Fruntea l'eĭ analtă și sirină era albă ca spuma lapteluĭ Sufrîndzeaŭa a l'eĭ, amisticată, laĭe și subțîre ca găĭtanea, sti doĭ ocl'i albaștri chindisiț, scăldaț tu ună dulțeame țe si-u mutrești bana toată și si nu ti saturĭ di mutrire. Era un anghil prăpsit, un anghil fără peane.
        Alaturea di nîsă si-agĭuca doĭ cilimean'ĭ: un ficĭor ca di opt an'ĭ și ună feată ca di șease. El lu-acl'ima Nulĭ, ĭara nîsă Florica.
        Ficĭorlu trîdzea ună cărvane di cal'ĭ di lemnu, ascîlnaț un di alantu după boĭe — ma mărl'ĭ dininte și ma n'ițl'i dinăpoĭ — ancărcaț cu mănucl'e di ĭarbă proaspită.
        Feata, un bujor di feată, cu doĭ ocl'i mărĭ albaștri, culca păpușile ca s'doarmă tu casa di chetri, adărată cu mășițăle-a l'eĭ.
        Turțea mul'ĭarea, fuslu si-anvîrtea zvîngînindaluĭ și bărțatile di hire nu si-anumira. Si-anvîrtea fuslu și la caplu-a l'eĭ mușat si-anvîrtea minduirle-ațeale cama furtunoase. Are aproape un mes di cîndu luă carte di la gĭonile-a l'eĭ Țul'ĭa și Țul'ĭa nu si-avde s'vină. Amînarea aistă nu-l'ĭ da arăpas, îl'ĭ cutulbură mintea și-l'ĭ sfreadină inima, ațea inimă ndzernă, arsă di căn'ină. Că, vezĭ cum nîsă are avdzîtă di la un și di la altu, ațea pustă di Americă easte ahît diparte, că mintea nu-ț agĭundze. Și-apoĭa cît piricl'ĭu nu are amarea...
        Cîndu aiste mintuirĭ un dirina, lăcrin'ĭle, fără s'te-achicăsească, acățară si-alăchĭușiră sti fața l'eĭ albă, și un suschir, litit canda dit frundzăle di hicate, disfeațe budzăle subțîrĭ și vișinate a corbîl'eĭ mul'ĭare.
        Ficĭorl'i s'turnară aspăreaț cîtră mama lor și, cîndu u vidzură cu ocl'il'ĭ lăcrimaț, alăsară agĭoclu și si-apruchĭară di nîsă.
        — Țe aĭ mamă ? — întribă ficĭorlu cu boațe lînguroasă și.. aproape si-l pudidească și el lăcrin'ĭle.
        — Țiva, scumpul a li mame !
        — Cum țiva ? cîțe plîndze macă nu aĭ țiva ?..
        — Ba ! eŭ s'plîngu ? nu plîmșu, scumpe !
        — Ba plîmsișĭ !... ti vedz di pri ocl'i că l'ĭ-aĭ lăcrimaț la, și pri față aĭ lăcrin'ĭ.
        — E... plîmșu... plîmșu di haraŭă că vidzuĭ cum v'agĭuncaț mușat și cu minte.
        Tru oara ațea un cuc albastru vin'e di șidzu sti caplu a lor pi ună lumache di nuc. Lumachea s'ligănă ndoŭă-trei orĭ cătră 'n sus și cătră 'n ghĭos și cuclu acîță si-șĭ cîntă numa.
        Cilimean'ĭl'i mutară caplu hîrioşĭ şi Nulĭ întribă mă-sa :
        — Mamă, cîndu vin'i cuclu ?
        — Aŭaliarĭ, hil'ĭlu a li mame !
        — Şi-alîndurle ?
        — Şi-alîndurle!...
        — Mamă, ĭu s'duc alîndurle ĭarna ?
        — Diparte... diparte...
        — Diparte... diparte... şi easte multu diparte pĭnă aclo ?
        - Multu !... mintea nu-t agĭundze.
        — Multu... Mamă, ma largu easte America di aclo ĭŭ s'duc pul'i ? Cîțe nu vin'i şi tata cum vin'iră alîndurle prumuveara ?
        — Va s'v'ină, scumpul a li mame ; nu vî dzîşŭ eŭ că va s'v'ină ?
        — Şi cîndu va s'v'ină ?
        — Tora, aγon'ĭa.
        — Şi va-n'ĭ aducă cĭandă ti cărţî ?
        — Avdzî nu va-ţ aducă !...
        — Şi topcă ?
        — Şi topcă...
        — Şi-a n'ia ună păpuşe din păzare cu ocl'i albaştri, ca aţea ţe are Aura ale teti Lenă ?
        — Şi-a ţiĭa, hrisafea mea, şi-a ţîĭa !
        — Mamă — întribă ĭara Nulĭ —, easte gĭone tata ?
        — Gĭone, caleşlu-a meŭ, easte gĭone ca bradlu vearde di sti plaĭŭ !
        — Şi muşat ?
        — Muşat ? .. muşat ?... ah !.. easte muşat ca tine, buşcul a li mame ! — şi marata mumă 'şi strease ’n braţă ficĭoriu şi-l supse di băşeare.
        Tu oara aţea poarta arăsună cu vreavă şi tinira mul'ĭare arsări ca chipinată di şarpe. Tu cărarea di cătră poartă vidzu prit tufile di trandafilă că Tulĭ, un chiragi di hoară, cusurin ver a l'eĭ, v'inea cu di-alaga. El, cum u vidzu di diparte, mută un plic mare şi gri mplin di haraŭă:
        „Meşti, Zoră, tilegraf di Ia Ţulĭcă”.
        Mul'ĭarea s'cutrimbură. Canda nu ştiŭ cum îl'ĭ v'ine aistă hăbare, că ma multu u-aspîre di cît si-u hărisească. Di cît, aspărearea l'eĭ easte ’n cot că tilegraflu ţe-l'ĭ aduţe Tulĭ easte di Ia Ţulĭa, di la scumpul a l'eĭ gĭone, di la mult aştiptatlu a l'eĭ xinit, ţe-l'ĭ avea scriată, aŭa şi-un mes, că va s'v'ină. Ea feaţe ndoaŭă şgl'ĭate cîtră Tulĭ şi-l'ĭ dzîse cu arîslu sti budză :
        — Ah... ştĭam... ştĭam... că va s'v'ină. N'ĭ-avea scrisă el că va s'v'ină.
        Nulĭ şi Florica cînd avdzîră aiste sboare, întribară pi mama lor :
        — Carĭ va s'v'ină, mamă ?
        — V'ine tata, luţeafirl'i a li mame... V'ine tata !
        — V'ine tăta ? — dzîsiră n'icăzan'ĭl'i mplin'ĭ di haraŭă, şî-acăţară si-arsară pit grădină, strigîndaluĭ : „V'ine tata !.. V’ine tata ..“
        Zora luă tilegraflu, îl disfeaţe şi acîţă si-l citească cu mintea ma, fără si scoată un zbor, ea cădzu sfuldzirată tuaridiţina nucluĭ stuputos.
        Tulĭ, vidzîndaluĭ că Zora lişină, fără si ştibă ţi cură, fadzi cu di-alaga ’n casă si-l'ĭ grească al preftu, tată-su a li Zore.
        Grădina si-umplu di lume. Mul'ierle ’şi smuldzea perlu, alte bătea păln'ile şi cilimean'il'i, ca doĭ purunghi aspăreaţ, v'inea di-avarliga di lume, fâră si ştibă ţe lî si faţe. Di cît, vidzîndaluĭ că toată lumea plîndze, fâră si vor, lă vin'e, nu ştiŭ cum, ca jale şi acâţară şi el'ĭ si plîngă deadun cu alantă lume.
        Analtu, cu caplu gol şi cu perlu cair, arucat ti-anu-mire, şidea preftul, andupirat di nuc, fără si scoată un singur zbor. Durearea canda l'ĭ-avea înclieată gura şi l'ĭ-avea astupată fîntîna lăcrin'ĭlor. Cu dzeanile dipuse el ţînea tu mîna andreaptă tilegraflu şi-l citea. Sute di orĭ poate lu-a-vea citită şi canda tot nu-l'ĭ v'inea si si ncreadă. S'moară Ţul'ĭa? Şi cu toate aiste tilegraflu scrie că Ţul'ia muri şi el easte pitricut di Dzimă, ficĭorlu al preftu şi fratile a li Zore. Nu poate s'hibă mincĭună. Ţul'ĭa muri !
        Alantă dzuă canda sfulgul avea cădzută sti ntreaga hoară. Ahîtă jale şi ahît virin strîbătu ază prin hoară că ţî si pare că hoara ntreagă easte un murmintu apărnăsit tu irn'ie. Arăzboaile nu si-avdu s'bată, cicrichĭle nu şuiră, niţi scamnile nu γrăţînsescu. Cipit di om, niţi alătrat di cîne. Maşĭ nolgica hoarîl'eĭ, tu casa albă ţe si-analţă din grădină ngl'igată di lilice, si-avde un murmur adîncos, işit canda dit murminte, un cîntec jilos ţe ti fridze la inimă ca giliturĭ aruşite ’n foc.
        Ca ti mirinde, cîmbana di la bisearică acîţă ca s'bată area şi vrăhnos, ca di la mortu. Văzura a l'eĭ strîbîtea prit vimtul angricos şi-aduţea jalea diparte... diparte prit creacurile chitroase a munteluĭ pustuit.
        Muri Zora !... şi hoara ntreagă, n'ic şi mare, si-avea adunată la casa albă di nolgica grădinăl'eĭ ca si veadă nica ună oară, oara di ma napoĭ, pi Zora al preftu, pi-aţea flambură a hoarîl'eĭ ti carĭ hoare ntredzĭ si-aŭ alumtată.
        Di ună parte şi di-alantă di mortul îngrupat tu lilice şed înviscuţ tu lăĭ Nulĭ şi Florica, ca doĭ anghil'ĭ învirinaţ sti murmintile a Hristoluĭ. Ţî si-arupea inima di jale şi nu ştĭaĭ carĭ si plîndzi ma multu. S'plîndzi tinira niveastă, ună lilice siţirată tu caplu a prumuverîl'eĭ, i dol'i oarfăn'ĭ arămaşĭ ern'i şi fără andoapir tu lumea aistă ?
        Cîndu preftul arucă aţea di ma napoĭ mînată di ţară sti hil'i-sa, anîlță ocl'il'ĭ cîtră ţer şi dzîse cu boaţe nicată tu lacrin'ĭ:
        — Xeană... xeană !... blăstimată xeană!... tine nî pustuișĭ hoarile di gion'ĭ, tine zmulseşĭ suflitlu a farîl'eĭ a noastre!“