Ut Sloß un Kathen
| Ut Sloß un Kathen. | |
|---|---|
| Author: | Felix Stillfried |
| Dialect: | [[Dialekt:Mekelborgs|]] |
| Text type: | |
| Comment: |
Printing house: A. G. Liebeskind |
| : | |
Kapittel 1
Ick un min Goren un wat ick männigmal von en Gaudsbesitter för Gedanken heww. — Herr Baron von Flessen un wat em all’ för Gäuder hürten. — Woans dat in Nigen-Krambs hergüng un wat Mudder Lohsen von den ollen Herrn Baron vertellen ded un worüm ehr Sähns nich frigen wullen.
Ja, ja, ick segg, so’n Goren achtern Hus, dor känen sick de Lüd’ up’n Lann’ gor nich ’rinnedenken, wat sick so’n Stadtminsch dortau freuen kann! Un is dat noch so’n lütten Placken, un is dat noch so’n smallen Stripen, ’t is doch en Flag, wo Einer mal eins in rundümgahn, wo hei mal richtig Luft halen, wo hei sick inbillen kann, nu wir hei doch in unsern Herrgott sin Natur, an de doch sachten jede Minsch sin Anrecht hadd!
Min Goren is ok man lütt, äwer so lütt hei is, missen müggt’ ick em för gor kein Geld, noch tau in’n Frühjohr. Nahst in’n Sommer, wenn Allens richtig in’n Gang’ is, wenn de Blaumen irst bläuhn un de Appel all rod’ Backen kriegen, denn gew ick sülwen dor so dull nich up; äwer in’n Frühjohr, wenn eben irsten in de Böm’ de Saft sick rögen ward, denn känen min Nahwers mi dat betügen: so drad ick ’s Morgens in de Beinen bün, un wenn ick noch minen Slaprock anheww, denn lop ick dal un stah un kik un tell de Fruchtknuppens von min lütten Appelböm’ un freu mi tau de Sneiglöckschen un Slätelblaumen un böhr de Dannentwig’ tau Höcht von mine Rosen un kik eins ünner, wat sei maken un wat sei woll all driwen, un kann de Tid nich awtäuwen, dat ick s’ irst ganz awdecken kann.
Un is dat denn so wid, denn geiht’t irst los! Denn snid’ ick un denn binn ick, un so drad de Ird man jichtens drög naug is, denn graw ick un denn purr ick, denn hack ick un denn hark ick, dat mi de Sweit de Backen daldriwwt un dat Hemd up’n Puckel messingnatt ward, un schürrwark so den ganzen leiwen Dag ümher, un wat min Nahwers sünd, de stahn denn an de Finstern un kiken tau, un ob sei ehre Glossen maken, wer weit’t? Wat kümmert mi’t?
Ne, min lütt Goren in’n Frühjohr is min Freud’, obschonsten Last un Ümstänn’ is dor vel bi un Koppbrekent hürt dor richtig tau. Nu möt dat Meß sin — je, wo sall’n den Meß nu hernehmen? — nu sünd en por von de Rosenstöck’ utgahn — denn möten frisch’ besorgt warden; nahst kamen de Sommerblaumen — je, wecker Gärtner hett nu woll de besten? Un so bliwwt’t ümmer bi, un bald is dit un bald is dat, un Allens sall bedacht sin, un ’t Sorgen nimmt kein Enn’. Ne, wenn ick denk, min Goren wir noch mal so grot, Kinners un Lüd’, wo süll ick denn dat vörkamen!
Ick kann mi dorüm dat ok gor nich vörstellen, woans so’n Mann tau Maud’ is, de en grotes, grotes Gaud hett mit vele, vele Släg’, un jede Slag is so grot, dor kann min Goren hunnert Mal sick in versteken, un denn bliwwt likerst noch wat nah. Un denn so sünd dor Wischen, dor is en Torfmoor, dor is en Holt mit Bäuken ore Eiken, minentmegen ok man mit Dannen, gor nich tau reden von all’ dat Veih, wat tau so’n Hof hürt, uu Allens sall hei in den Kopp hewwen — ne, wenn ick an minen lütten Goren denk, ick segg so oft: Wo möt so’n Mann woll männigmal tau Maud’ sin!
Ja, wenn so’n Gaudsbesitter sick en Entspekter hüllt, am Enn’ gor, wenn hei mihre Gäuder hett, en Oberentspekter, un de Entspekter versteiht denn sinen Kram, denn is dat sacht ’ne anner Sak, un wenn dat denn in’n Geldbüdel ok man ümmer is, as’t sall, denn hett so’n Kirl woll grad’ kein Koppbrekent nich, am Enn’ noch nich so vel as ick üm minen Goren.
Tau dese Urt von Gaudsbesitters hürte ok Heinrich Georg Baron von Flessen, de vör en Johre dörtig, viertig up Hogen-Ziethen wahnte, un obschonsten ick mi mit Barons meindag nich vel bemengt heww, dat helpt mi ditmal nich, ick möt min Lesers doch mit em bekannt maken, mit em so gaud as mit sin Gäuder, indem dat grad’ up sine Gäuder de Geschicht, de ick vertellen will, sick taudragen hett.
Also Herr Baron von Flessen wir nich en einfachen, ne, en dreiduwwelten Riddergaudsbesitter. Hogen-Ziethen wir dat Stammgaud, as sei säden, dor hadden de Flessens all von Öllers Tiden her ehr Wahnent hatt, un rechtsch un linksch dorvon, Breisgoren un Nigen-Krambs, wat ok twei Riddergäuder wiren, de hürten em ok. Mit Breisgoren wir eigentlich nich vel los, dat wir nich äwermaten grot und hadd meindag kein herrschaftlichen Gebüden hatt, indem dat dat ümmer man en Nebengaud west wir von Hogen-Ziethen. Nigen-Krambs dorgegen wir ’ne grote Rummeli un hadd ’ne Rüm, binah so grot as Hogen-Ziethen sülwen, un hadd vör Tiden ok sin eigen Herrschaft hatt, bet eines gauden Dags de Flessens sick dat tauköfft hadden. Lang’ müßt dat her sin, denn wat de öllsten Lüd’ wiren in de Gegend, dor wüßt kein Einer anners, as dat Nigen-Krambs all ümmer de Flessens hürt hadd, un en herrschaftlich Wahnhus gew’t ok tau Nigen-Krambs all lang’ nich mihr; denn worüm? De Flessens brukten dat jo nich, sei hadden an ehr Hogen-Ziether Sloß jo riklich naug.
Hadden äwerst de Flessens tau Hogen-Ziethen ehr Sloß, so hadd dorför uns’ Herrgott tau Nigen-Krambs ’ne Kirch, ’ne grote, hübsche Kirch, mit Preister un Köster un Allens, wat dortau hürt, dat wiren jo woll noch äwer ’n Dutzend Häw’ un Dörper, de dorhen inparrt wiren. Denn indem dat in de Gegend de schönste Weitenboden wir, so legen dor de Urtschaften so dicht bi einanner, as hadd uns’ Herrgott Arwten sei’t un hadd s’ tau dick utsmeten.
Wat de Paster wir tau Nigen-Krambs, Martens heit hei tau dunnmalige Tid, de wahnte knasch an’n Kirchhof, un von sin Husdör bet an sin Kirchhofspurt wiren kein twintig Schritt. So kommaud hadd nu de Köster dat grad’ nich. De wahnte up de anner Sid von’n Kirchhof ok heil dicht bi de Kirch, äwerst dor lep noch tüschen Kösterhus un Kirchhof de Landstrat dörch, wat för den Köster bi’t Bed’klockstöten tau Tiden, wenn de Weg’ nich grad’ von’n besten wiren, sin Unbequemlichkeiten hewwen künn.
Na, dorför wir hei Köster, un as dat up’n Lann’ jo Mod’ is up de meisten Fläg’, hadd hei ok likerst noch en Posten tau verwachten, hei wir ok Schaulmeister un gor kein’n lütten; denn obschonsten dat en widen Schaulweg wir, all’ de Kinner ut Hogen-Ziethen un Breisgoren güngen bi em tau Schaul, sei müßten denn ok tauseihn ’s Winters, woans sei ’rannekemen.
Süssen ut Nigen-Krambs sülwen, wat de Köster dor von Schäulers kreg, wir gor nich mal de Werigkeit. De Paster hadd woll Kinner, lihrte sin äwer sülwen; Mudder Lohsen, wat den Köster sin Nahwersch wir linkerhand, de von den Herrn Baron den Kraug in Pacht hadd, hadd ok drei Jungens, man blot, dat wiren All’ all grote Kirls un gaud so old as de Köster sülwen; un de por Daglöhners un de Schausterlüd’, de en Enn’ bettau in ehre Kathens wahnten — den Köster sülwen nich tau vergeten — de süllen den Kohl nich fett maken, denn wenn sei ok woll All’ dat Ehrige dortau deden un ümmer flitig döpen leten, dat düs’te doch nich, un wenn de Utwärtsen nich wiren, dat säd de Köster sülwen, denn hadd hei gaude Dag’ in sine Schaul un männigen Gelen dat Johr äver künn hei denn sporen.
Wenn nu äwer Einer hiernah glöwen süll, dat Nigen-Krambs, wil dat dat man en lütten Urt wir, dorüm ok en stillen Urt wir, denn is hei likerst up’n Holtweg.
Ja, ick will dat gor nich striden, weck Tiden wir’t tau Nigen-Krambs man gor’e still. Dat beten Lewen, wat de Schaulkinner maken deden ’s Middags, wenn sei nah Hus güngen, ore Vörmiddags, wenn sei vör den Kösterhus’ ehr Toweri bedrewen, wildessen Köster Dreiws sin Frühstück et, ick segg, dit beten Lewen wir nich vel tau reken. Anners wir dat all ’s Sommers, so drad de Roggen anhaugt würd. Denn legen in den Nigen-Krambser Kraug den Herrn Baron sin frömden Austlüd’ in Quattir, un indem dat Herr Baron bi dat Daglohn up’n Schilling nich henseg, so hadd hei ümmer riklich, sogor ut’t Hagenowsch un Wismersch hadd hei all weck hatt, un Mudder Lohsen hadd de Last dorvon, un vel verdeinen bi de Urt wir ok nich. Sei künn sick äwerst dat nich wehren un ded’t ok nich, denn dat stünn mit in ehren Kunterakt, de frömden Daglöhners in de Urn müßt’ sei innehmen un ehr dat Etent liwern, dat würd ehr an de Pacht denn awrekent. Na, Platz naug hadd sei, denn de Kraug wir sin twei Stockwark hoch un seg nah buten tau orndlich nah wat ut, worüm denn nich? Äwer von wegen de Stilligkeit: wat so’n twintig, dörtig Daglöhners, wenn dei tauhopen sünd, in so en lütten Urt för Lewen bringen, dat lett sick denken!
Indessen dennoch, dit wir jo man de por Wochen in de Aust, Wat äwerst dat ganze Johr so dörchgüng, utbenahmen wenn de Weg’ mal gor tau deip wiren, dat wir dat Führent up de Landstrat. Dor führten dörch Nigen-Krambs Slachters, dor führten Upköpers, dor führten Plünnenkirls, dor führten Hannelslüd’, un wenn de Gaudsbesitters ore Pächters ut de Nahwerschaft dat grad’ so kregen mit Besäuken ore Stadtreisen, Kinners un Lüd’, denn jagten dor dörch Nigen-Krambs de Ekipaschen, un so’ne noble Pird’ hadden s’ vör mit so en fines Sälengeschirr, beter hadd s’ de Großherzog nich in sinen Morstall, nochtau wenn Herr Baron sick ok mal blicken let, de führte gor nich anners as vierlang. Ne, ick segg, en stillen Urt wir Nigen-Krambs denn ganz un gor nich, un wer dor Tid tau hadd, de künn weck Dag’ in einen Kiken bliwen.
Likerst äwer wir jo ok dit man ruckwis, un dorümwegen künn dat doch passiren, dat de Nigen-Krambser de ganze Woch’ äwer nich vel Frömds vör Ogen kregen, d. h. Olldags. Kem äwerst denn de Sünndag — dat wir so gewiß as Amen in de Kirch, dat müßte süs den Dag all gor’e leges Weder sin — so drad des Morgens von’n Thorn de Klocken güngen, denn wir dat doch, as wull sick dor bi Nigen-Krambs herüm ne lütte Völkerwanderung updauhn, so’n Minschheit wir denn in de Beinen! Von vörn un hinnen, von rechtsch un linksch, up Weg’ un Stieg’, tau Faut, tau Wag’, so tögen denn de Kirchenlüd’ nah Nigen-Krambs hentau, Knechts, Dirns un Kinner un Manns un Frugens, Ein hadd’t noch ümmer hilder as de Anner, as künnen sei’t gor nich awtäuwen, dat sei man irst in ehren Kirchenstauhl tau sitten kemen. Wiren sei denn äwerst glücklich ’rin nah Nigen-Krambs, denn hadden sei likerst ümmer noch vele Tid, denn stünnen sei dor in vier, fif Hümpels, weck vörn bi de Kirchhofspurt, weck up den Kirchhof, weck vör de Kirchendören — dor wir up jede Sid ein — un wo sei süs noch all’ ehr Stahnt hadden, un binnen in de Kirch künn Köster Dreiws all lang’ up sine Ördel spelen un Paster Martens all in’t Altor west sin, denn stünnen noch weck buten, bet mitdewil denn sacht de Predigt angahn müßt, denn endlich güngen sei ok ’rin.
Ja, de Sünndag bröcht’ för de Nigen-Krambser dat mihrste Lewen; de Lüd’ in de Gemein wiren von ollen Tiden her as flitige Kirchengängers bekannt, un wo dat einmal so insitt, dor bliwwt dat denn ok in, un Paster Martens künn woll taufreden sin un Mudder Lohsen ok. Dei nämlich kreg ehr Deil denn ok mit aw, denn von de Mannslüd’, dor wir doch männigein, de bi ehr inkek, un wir’t nich vör de Kirch, so wir dat nah de Kirch, un de Kutschers un de Pird’ von de herrschaftlichen Wagens — dat wiren ok ümmer drist weck — behöll Mudder Lohsen äwerhaupt för sick allein, dor kreg de Paster nicks von. Natürlich, wat de Schaulmeisters ut de annern Dörper wiren, de grüßten ’t Handwark un güngen vör de Kirch in’t Kösterhus, obschonsten Mudder Lohsen ehr Bier, dat säden sei sülwen, dat wir nich slicht.
So güng dat in Nigen-Krambs tau ein Johr un alle Johr, un Mudder Lohsen, wat doch so wat de Öllst wir in den ganzen Urt, wüßt’ sick dat ut de letzten twintig, fifuntwintig Johr nich anners tau besinnen. Ja, bi den ollen Herrn Baron sin Tiden, säd s’, as dei noch lewt hadd, dunn wir dat hier tau Nigen-Krambs likerst noch ne’ anner Klock Säben west! Dunn wir dat hier an ehren Kraug vörbi ein Führent west, dat wir up Stunns dat viertel Deil nich, dor hadd’n an einen Dag mihr Minschen seihn as nu de ganze Woch’. De oll Baron nämlich wir en gor un gor’e lustigen Mann west un hadd sindag heil vel Besäuk un Gesellschaft hatt up sinen Hof, un wenn hei grad’ den Infall kregen hadd, denn wir hei ok mit all’ sin Gäst’ nah ehren Kraug kamen.
„Na, Mutter Lohsen, was hat Sie denn für Wein?“ — „O, Herr Baron“, hadd sei denn seggt, „Allens, wat Sei willen! Willen Sei Rodspohn ore Schanpanje? Hewwen dauh ick Allens!“
Denn hadd de oll Herr Baron sick so hägt un hadd de Annern so ankeken: Je, hadd hei seggt, wat dat nich aller Ihren wirth wir för en Landkraug? Un würklich, wenn de Herrn denn nahsten bi dat Supen west wiren, denn hadden sei dor ok keinen Kummer nich in kamen laten, noch tau wat de Offzierers west wiren ut de Stadt, auf Ehre! hadden s’ seggt, un betern Win as desen kregen sei in ehren Wirthshus’ ok nich!
Je, wenn sei man wüßt hadden, woans de Sak tausamenhüng! Nämlich de Herr Baron hadd ehr de Buddels ümmer heimlich vörher tauschickt, indem dat hei dat recht gaud wüßt hadd, sei höll sick süssen nich so'n fin Gedränk. Hei hadd doch äwerst girn en beten prahlen wullt, wat hei för 'n Kraug hadd up sine Gäuder, un wat de Herrn denn nich all' utdrunken hadden — denn riklich schickt hadd hei ümmer — dor wir ok nicks wedder von retuhr gahn, dat wir all' ehr west, un Drinkgeller hadden ehr Mätens kregen, o du leiwer Tid, dat wir dat Johr äwer mihr west as ehr ganzes Lohn! Ne dunntaumalen, dat hadd man gellen süllt!
Mudder Lohsen, wenn sei dat Vertellen so kreg von den ollen Herrn Baron, wenn dor wen Frömds wir in ehren Kraug, de in de Gegend nich Bescheid wüßt', dat ret denn gor nich aw un nehm kein Enn', un tau seihn wir't nich, dat sei eigentlich gor keinen Ogenblick Tid äwer hadd bi ehr grote Wirthschaft. Denn nich allein, dat an den Kraug ok noch orig en beten Acker wir, sei hadd ok noch de Mähl in Pacht, de leg achterwarts den Kraug up'n Barg, un all' de Knechts un Dirns un Möllerburßen un Allens, wat bi so'n Gewes' vermakt is, dat leg Allens up Mudder Lohsen, äwer likerst, wenn sei up de ollen Tiden kem, Tid hadd sei ümmer.
Up den jungen Herrn, as sei den jitzigcn Herrn Baron noch ümmer näumen ded, obschonst hei in de Sößtigcn all 'rin wir, wir Mudder Lohsen in eine Urt nich gaud tau spreken. Ja, staatsch naug führen ded hei, in de Sak güng hei ehre den Ollen noch äwer, un dat hei knickerig wir gegen sine Lüd', Gott bewohre, Allens wat recht wir, dat wir hei nich! Obschonsten de oll Herr Baron hadd den ollen Schauster Blanck hier tau Nigen-Krambs, wat den jitzigcn Blanck sin Vadder wir, ümmer all' de Flickarbeit günnt, worüm künn des' denn dat nich ok? Na, dor wull sei denn ok likerst nicks von seggen, äwerst mit den Besäuk up Stunns tau Hogen-Ziethen, wenn 'n dat so anseg gegen vördem, dat wir belämmert, dat wir en Jammer, dat säd sei grad'ut, lat't hüren, wer wull! Wat? Hadd de jung' Herr, as hei noch jung west wir, sick sacht nich ok 'ne Fru nehmen künnt? Allein all üm sin Gäuder hadd hei dat so dauhn müßt, denn wenn hei nu mal dod wir, wer sull denn all' de schönen Gäuder kriegen? Sei wüßt' un wüßt' dat nich, wo 't möglich wir! Em müßt' doch nah de Frugenslüd' kein Ader slahn! Hei—i! dat süll de oll Baron nich west sin!
Des' set den ganzen Dag un les'te in de ollen Schriften un hadd sick dat jo woll in 'n Kopp sett't, hei wull en grotes Bauk schriwen un dat süll drückt warden, dor süll denn Allens in tau lesen sin, wovel Messens dat tau Hogen-Ziethen all mahnt hadden bet in de ollsten Tiden. Dor wüßt' kein Minsch mihr von Bescheid, hei äwerst llüsterte sick dat Allens ut de ollen Schriften tausamen un wüßt' genau, wennehr dat dei ore dei Flessen lewt hadd, un wat hei för 'ne Fru hatt hadd un wo vel Kinner hei hatt hadd un wo dei heiten hadden; dor set hei nu den ganzen leiwen Dag wiß bi un wirtschaften let hei den Entspekter, wat ok am Enn' dat Best' wir, denn wat wull hei woll wirthschaften?
As junge Minsch wir hei wid weg west, sei künn dat gor nich mal eins seggen, woneben; denn hei hadd sick mit sinen Vadder heil deigern äwer'n Faut spannt hatt, un as dünn nahst de Oll hier storwen wir — Fru Baronin wir all vör em ut de Welt gahn — dünn hadden sei 'ne Tid lang gor keinen Herrn hier hatt, un wat hei wedder kem ore nich, Keiner hadd dat wüßt. Tauletzten äwer wir hei kamen un hadd dünn furts dat olle Sloß ümbugt, dat süll en wohren Staat sin up Stunns tau Hogen-Ziethen, blot sei hadd't noch nich seihn, denn bi ehr Wirtschaft, wo künn sei bi ehr Wirtschaft woll ut'n Hus' 'rutgahn? Äwer all' de ollen Möweln un Biller, dat hadd hei Allens fein uphegt, dor hadd em ok kein Stück von wegdürwt, un hadd dor eigen Timmers för bestimmt un för de Biller en eigen groten Saal, un wenn hei doch mal eins wen bi sick hadd, denn wis'te hei denjenigen de Biller, un dit wir dei Wessen, und dit wir dei, un kennen ded hei s' All', un wennehr sei buren un storwen wiren, weiten ded hei dat up Dag un Stunn'.
Nu ja, dat wir jo sowidhen ok All' recht schön, äwer sei säd, wat nützte dat den Herrn Baron? De Jüngst' wir hei all lang' nich mihr, un wenn hei denn nu dodblew un all' de Gäuder kemen an de Nebenlining von de Messens int Holsteinsch, wat hadd hei denn? Dat wir ne Sünn' un Schann', de schönen Gäuder, wo kein Schilling Schuld up wir — na, för ehrentwegen, sei würd dat sacht nich mihr erleiwen!
So schüll Mudder Lohsen tau Tiden up ehren Herrn Baron, un sei müggt' in allen Stücken süs Recht hewwen, äwer dat sei em den Junggesellen vörhollen ded, dor hadd sei gewiß kein Recht nich tau! Denn worüm? Makten woll ehr eigen Sähns dat anners? Dor hadd kein Ein 'ne Fru, un Mudder Lohsen, wenn sei vördem ok öfters dorvon anstött hadd, nu hadd sei sick dat lang' begewen, sei seg, dat hülp ehr doch nicks. Korl, wat de Möller wir, säd, hei wir nich de Ollst, irst kem denn doch Jehann. Jehann awerst — hei hadd de Butenwirthschaft tau besorgen un päselte den ganzen Dag up'n Felln ore in de Schün ümher — wull ok nich 'ran. Denn wotau? säd 'e. Dor wir jo Mudder noch in'n Hus, wat brukt' hei denn 'ne Fru? Un Fritz, de Jüngst, wat de Fischer wir — denn Mudder Lohsen hadd ok noch den Hogen-Ziether See mit pacht't — Fritz hadd sacht Lust, awerst wo wir denn ok all furts 'ne paßlich Fru för em?
Denn lat't, säd Mudder Lohsen tauletzt, denn lat't! Un wenn ehr Jungs denn nu einmal abslut nich frigen wullen — sei hadden jo ok kein drei Gäuder tau verarwen, un wer weit, wat't Best' noch wir? Sei sülwen hadd von't Frigen ok kein Gauds nich hatt un hadd Gott danken mußt, dat hei man ehren seligen