Vapasfers planetas
Söl: ‚Adams‛: dilekan küpedöpa su el ‚Mount Wilson‛ elautom in ‚Die Umschau‛ yegedi dö yegäd löpo pemäniotöl. Primom ko küpet, das sevobs nog vemo nemödiko bosi sürfata planetas, e kludo i bosi möga onsik ad laibinükön lifi jäfidämik. Stels at no labons liti lönik, ab getons oni de sol, kel zuo nog pavotükon dub vapasfers, pu if ats dabinons. Sekü atos kanoy sagön, das binos fasilikum ad seivön sürfati stela fimik, kel binon su fagot mö litayels 1000 u fagikumo de obs, ka uti muna. To fikulots valik vüo ‚Dr. Wright‛ in ‚Washington‛ eblöfom samo, das sürfat muna no binädon me klifs voik, ab me jüd saba vemo feinika, u puina volkanik u meteorika.
Klimat planeta. Klimat su sürfat planeta sekidon de dins kil. Balido de fagot onik de sol, dub kel mödot lita e vama palonon; telido de lunot dela su planet, klu de vifot tula zü xab lönik onik; ibä dub atos dul palonon, dü kel dils planeta pabesvietons dub sol. Sam süadüköl märkur binon, kel niludiko ün dels 88, ün kels tulon zü xab okik, i tulon zü sol. Flekon kludo, leigoäsä mun lü tal, flani ot okik lü sol, sodas flan at pahitükon vemo nämöfiko, du flan de sol pedefleköl binon bo jenöfiko plödakösömiko koldik. Kilido masat planeta labon fluni gretik tefü dakip vapasfera.
Rigiko planets niludiko valiks elabons vapasferi, ab ans onas eperons ati u löliko u dilo; ibä vapa-möleküls vapasfera mufons ko vifot gretik lü lüods valik, efe ko vifot gretikum, maä vaps binons leitikums (möleküls hidrina e helina vifikumo ka uts loxina e nitrina). Vamots löpikum gretükumons vifoti. If nu mölekül vifiko muföl in jüds löpik vapasfera, kö joks ta möleküls votik vedons ai seledikums, no paneleton dub tirädanäm tala, saidiko gretik ad neletön möleküli pö fug onik ini levalaspad, tän peperon pro planet. Sekü kod at te planet labü masat veütik e tirädanäm ko at baiädik, fägon ad dakipön vapasferi okik, pato vapis leitikün, kels mubalido vilons mofugön. Demü atos no binos stunidabik, das märkur labü masat te teldegdila uta tala no labon, e venud labü luldils fol talamasata labon vapasferi vemik: mun labü degjöldil talamasata no labon, e mard labü degjöldil talamasata labon vapasferi te mänsidiki. Votaflano planets gianagretik labü masats deglulna (luran) jü kiltumnam (yupitär) so gretiks, äsä ut tala labons vapasferis densitik; ats niludiko ünü pasetikam balionatas yelas, tapladü tal, bo no eperons bosi mödota hidrina e helina oksikas.
Lio kanobs-li lonön, va planet labon vapasferi? Leskop kanon konstatön vapasferi dub lefogs u pubods lulita. Sevi tefü kobod vapasfera somik dagetoy dub späktrumöm, kel dileton liti pefläköl e jonon votikamis, kelis esufon pö dugol okik da vapasfer. Lü at ye no stelalit kömon, kel i no egolon da vapasfer obsik. Vaps in vapasfer komädöls, bü val loxin, vatavap e karbatastabot, votükons leigo späktrumi. Liens späktruma vapasfera tälik mutons kludo pasibön se stelaspäktrum. Atos kanon jenön medü mods kil, kels is no nedons pabespikön.
Kisi nu vestigs at tefü vapasfers, e ko ats tefü mög lifa jäfidämik su planeds difik, ejonons-li?
Märkur. Märkur binon su fagot de sol, kel binon kildil fagota tala de sol. Demü masat pülik oka no kanon labön vapasferi, kel labon veüti anik. Su flan vamik okik labon vamoti gradas 150, klu vamoti löpikün ka smetapün plumbina. Sürfat onik sümon dub stens dofik ad ut muna; binädon me soalöföp, kel binon plödakösömiko hitik dü del, e plödakösömiko koldik ün neit.
Venud. Venud: Kleilikün planetas, labon stadi votik. Binon su fagot de sol mö foldils kil fagota tala de sol, masat okik binon luldils fol, e tirädanäm okik zao degdils zül utas tala; binon kludo "n tef ömik telädasör tala. Labon vapasferi stäänik do tefädiko mänsidiki, e pazüon laiduliko dub lefogs densitik, sodas luveratiko ologobs neai sürfati lölik onik. Sekü atos no sevobs igo kuratiko tulavifoti onik, ed i no kanobs dudranön me meds füsüdik talik da jüd lefogas. I me vestigs späktrumömik no ekanoy lonön lunoti dela venudik; sevobs te, das binon bo niludo vemo lunik. Fümo vestig späktrumömik ye eblöfon, das sus vilup lefogas karbatastabot vemo mödik komädon, e loxin e vatavap äsvo noniks komädons, vaps kelik bofik binons veutiks pro lif jäfidämik. Ab binos vemo gudiko mögik, das dis lefogajüd vaps at sio dabinons in mödots saidik. Stelavans mödikün baivögoms, das venud lofon, mödikumo ka planets seimik votik, stipis pro lif jäfidämik gönikis. I mafams vamotas miedükumons okis ad lefogs tegöl. Klu ön mafäd semik ad stratasfer venuda. Vamot onik peregistaron zao ad grads -32, klu vamikumo mö grads 22 ka stratasfer su tal.
Tal e mun. Planet fovik in solasit tal binon, ko mun, kel ai lüflekon flani ot oka lü[1] tal. Utöpo, kö soalastrals drefons levalaglöpi at nen vapasfer, vamots padagetons, kels koedons kukön vati, du su flan dagik muna, vamots dareigons mö grads pu -157.
Igo vapasferis tala nu no nog sevobs kuratiko. Vamot zánedik su talasürfat binon grads 14, ut vütropzona grads 26. Sus melanivod labobs zao dötumis 78 nitrina, dötumis 21 loxina e dötumi 0,9 largonina ko mödots smalik karbatastabota. lamoniaka, hidrina e vapas votik. Jü atim äniludob, das in jüds löpikum vapasferas mödotapropors vapas övotikons vemiko, e das in löpot milmetas 75 vapasfer öbinädon te nog me hidrin. Küpedots stratasferaflitanas Rusänik ün 1933 setul ye no baiädons ko atos, ibä ätuvoms in löpot milmetas 19, das vapasfer labon kobodi nog ti oti äsä uti len sürfat tala.
Mard. Stelavans obsik eseivoms ze kuratiko mardi, iba stadon pos venud niliküno lä tal. Labon diameti lafik tala, e degdili bal masata onik. Vapasfer onik binon mänsidik, e no neleton kludo küpedi sürfata okik. Del su mard binon te mö minuts 37 lunikum ka ut obas. Povakapüt sulüdik vietik onik nepubon löliko tüi fin hitüpa mardik, du povakapüt nolüdik päsikon vemo. Atos lüjonilon ad gladajüds, kels smetons vemo vifiko ün hitüp. Su kveator marda stens dofik gianagretik dabinons, kelas köl votikon ün gol yela; stelavans mödik lecedoms in kölavotikam at dabini planaglofa. Nog ai kanäds famik marda go no peplänons. Dabin vapasfera su mard peblöfon fümo.
Ekonstatoy igo, do selediko, lefogis. Vapasfer marda binon ye mödo mänsidikum ka ut tala; ninädon te mildili mödotas loxina in vapasfer at komädölas, e proporiko su mard i vat nemödik dabinon. Vamots binons us nemödikums ka uts su tal, e rivons su flan delik no nivodi löpikum ka grads ‚C.‛ 16. Mödadilo blibons dis flodamapün. Densitot pülik vapasfera mardik gönon vamotavotikamis vemo vifikis. Su planet at kludo klimat dareigon, kel stadon vü uts talasoalöpa e munasoalöpa, sodas niludo su mard te planaglof balugikün e nemödikosi flagöl kanon davedön.
Yupitär, saturn, luran, näptun e pluton. Planets fol, ko masats gretik oksik, tulatims brefik e fagots gretik de sol, de kel getons kludo vami nemödik, labons vapasferis vemo stäänikis e densitikis: pato yupitär e saturn, kelas sürfatis solidik - if ats jenöfiko dabinons - neai logoy. Küpädiko vapasfers planetas gretik ninädons mödotis veütik lamoniaka e metana, e niludoy i komi numa vapas votik, kobotis ko hidrin, kels komons in mödots gretik in vapasfers levalaglöpas at.
Planet fagikün: pluton, labon güo masati so smaliki, das eperon niludo vapasferi lölik okik in levalaspad.
Vestigs at blöfons kludo - ‚Adams‛ sludom plänedi okik - das büfiko tal nog binon gudikün levalaglöpas at, e das, tefü mög lifa jäfidämik, no dalobs spetön mödikosi de planets votik. Su mard fümiko mög ad lifön te dabinon pro dabinäds liföl vemo dono stadöls. Te venud binon ba komandabik as jolamöp pro levalaspada-flitans. Ab vemo luveratik i atos igo no binon.
NOETS. (Vükifonät)
- ↑ Ba gudikumo: äl?
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1953, Nüm: 1, Pads: 3-4, Nüm: 2, Pads: 5-6.