Waruchiri qillqasqa

Waruchiri qillqašqa, [Pukyu (Source/Fuente): runasimi.de http://www.runasimi.de/waruchir.htm]

-- Qallariy šimi --

Runa indio ñišqap machunkuna ñawpa pacha qillqakta yaçhanman karqa chayqa, hinantin kawsašqankunapaš manam kanankamapaš chinkaykuq hinachu kanman. Imanam Wiraquchappaš sinchi kašqanpaš kanankama rikurin, hinataqmi kanman.

Chay hina kaptinpaš, kanankama mana qillqašqa kaptinpaš, kaypim çhurani kay huk yayayuq Waruchiri ñišqap machunkunap kawsašqanta: Ima feniyuqçhá karqan, ima hinaçh kanankamapaš kawsan, chay chaykunakta. Chayri sapa llaqtanpim qillqašqa kanqa, ima hina kawsašqanpaš paqarišqanmanta.

Huk ñiqin uma raki

[Imanam ñawpa pacha wakakuna karqan, imanam atinakurqan, imanam chay pacha runakuna karqan] Ancha ñawpa pachaqa huk waka(kuna) ñišqaš Yanañamqa Tutañamqa šutiyuq karqan. Kay wakakunaktaqa qipanpi huk wakataq Wallallu Qarwinchu šutiyuq atirqan. Ña atišpaš kanan runakta iškayllata waçhakunanpaq kamarqan. Huktaš kikin mikurqan. Huktaš mayqintapaš kuyašqanta kawsachikurqan yayan maman. Chaymantaš chay pachaqa wañušpapaš pichqa punçhawllapitaq kawsarimpuq karqan. Hinašpa mikuyninri tarpušqanmanta pichqa punçhawllapitaqši puqurqan. Kay llaqtakunari, tukuy hinantin llaqtaš yunkasapa karqan. Chayši ancha achka runakuna huntašpaš, ancha millayta kawsarqan çhakranpaqpaš qaqaktapaš pataktapaš hinakta aspišpa allallašpa. Chay çhakrakunaš kanankamapaš tukuy hinantin qaqakunapi uchuyllapaš hatunpaš rikurin. Hinašpari chay pacha pišqukunari ancha sumaqkamaš karqan uritupaš qaqipaš tukuy qillusapa pukasapa. Chaykunaš qipanpi, ña may pacham huk wakataq Pariyaqaqa šutiyuq rikurimurqan, chay pachaš hinantin rurašqanwan Antiman qarquytukurqan. Chay atišqankunaktaqa kay qipanpim Pariyaqaqap paqarimušqantawan rimašun. Chaymantam kanan huk wakataq Quniraya šutiyuq karqan. Kaytam mana allichu yaçhanchik, Wallallumantapaš Pariyaqaqamantapaš ichapaš ñawpaqnin karqan o qipanpaš. Ichaqa kay Qunirayap kašqanraqmi ñaçhqa Wiraquchap kašqanman tinkun. Porque kaytam runakuna ña muchašpaš:

"Quniraya Wiraqucha, runakamaq pachakamaq, ima haykayuq qammi kanki. Qampam çhakrayki, Qampaq runayki"

ñišpa muchaq karqan. Ima hayka sasa ruranakta qallariypaqpaš paytaraqmi machukuna kukanta pachaman wischušpa "Kayta yuyachiway, amutachiway, Quniraya Wiraqucha" ñišpa, mana Wiraquchaktaqa rikušpataq, ancha ñawpa rimaq muchaq karqanku. Yallin aštawanraq qumpikamayuqri qumpinanpaq sasa kaptin muchaq qayaq karqan. Chayraykum kaytaraq ñawpaqninpi kawsašqanta qillqašun, chaysawam Pariyaqaqakta.

Iškay ñiqin uma raki

Quniraya Wiraquchap kawsašqan [Imanam Quniraya Wiraqucha pachanpi qatirqan, imanam Qawillaqa wawanta wacharqan, imallapaš tukurqan] Kay Quniraya Wiraquchaš ancha ñawpa huk runa ancha wakcha tukušpalla purirqan yaqullanpaš kušmanpaš lliki llikisapa. Runakunapaš wakin mana riqsiqninkunaqa "wakcha usasapa" ñišpaš qayarqan. Kay runaš kanan tukuy llaqtakunakta kamarqan. Çhakraktapaš rimašpallaš pata-pataktapaš allin pirqašqakta tukuchirqan. Rarqaktaš kanan lluqšimunanmanta huk "pupuna" šutiyuq kañaweralpa sisayninwan chuqašpallaš yaçhakuchirqan. Chaymantari ima haykaktapaš rurašpaš purirqan, wakinnin llaqta wakakunaktapaš yaçhašqanwan allquchašpa.

Chayši huk mitaqa huk warmi wakataq Qawillaqa šutiyuq karqan. Kay Qawillaqaš kanan wiñay donsella karqan. Panaš ancha sumaq kaptin, pi mayqan waka willkakunapaš "puñušaq" ñišpa munapayarqan. Chayši manataq huñirqanchu. Chaymantaš kanan qipanpi chay warmiqa chay hina mana pi qaritapaš çhankaykuchikušpa, huk yura rukmap sikinpi awakurqan. Chayši chay Quniraya amawta kayninpi huk pišqu tukušpa chay yura rukmaman wichay rirqan. Chayši chaypi huk rukma çhayašqa kaptin, chayman yumayninta çhurašpa urmachimurqan chay warmi qayllaman. Chayši chay warmiqa ancha kušikušpa millpuykurqan. Chayši hinalla çhiçhu tukurqan mana qarip çhayašqan. Isqun killapi, imanam warmikunapaš waçhakun, hina waçhamurqan, hina donsellataq. Chayši kikillantaq huk wata chika ñuñunwan kawsachirqan, "Pip churinçhá kayqa?" ñišpa.

Chayši ña huk wataman huntaptinqa – tawa çhaki ña chay wamra puriptinqa –, tukuy hinantin waka willkakunakta qayachirqan yayanta riqsikunqanpaq. Chayši kay šimikta wakakuna uyarišpa, ancha kušikušpa tukuynin alli pachantakama pachallišpa, "Ñuqaktapaš ñuqaktapaš munawanqa" ñišpa hamurqanku. Chayši kay tantanakuyri Anchiquçhapi karqan. Maypim chay warmi tiyarqan, chayman hinašpaš ña tukuynin hinantin wakakuna willkakuna tiyaykuptinši, chay warmiqa ñišpa ñirqan: "Rikuy, qarikuna apukuna, riqsikuy kay wawakta! Mayqinniykichikmi yumawarqankichik, qamchu qamchu?" ñišpaš sapanpi tapurqan. Chayši manataq pillapaš "ñuqapmi" ñirqanchu. Chayši chay ñišqanchik Quniraya Wiraquchaqa manyallapi tiyakušpaš ancha wakchalla hina tiyakuptinši, (Qawillaqa:) "Chay wakchap churinchu kanman" ñišpaš paytaqa millašpa mana tapurqanchu, chika sumaqkama qarikunaqa tiyaptin. Chayši mana pillapaš "ñuqap churiymi" ñišpa ñiptinši, chay wamrakta ñišpa ñirqan: "Riy, qam kikiyki yayaykikta riqsikuy!" ñišpa, ñirqan wakakunaktapaš: "Churiyki kašpaqa qam sawam lluqamušunki" ñišpa ñawpaqtaq willašpa. Chayši chay wamraqa manyanmanta qallarimušpaš tawa çhakilla purišpa hasta chay huk manyan, yayan(pa) tiyašqanman çhayašqankama mana pillamanpaš lluqarqanchu. Chayši ña çhayašpaqa tuyllapuni ancha kušikušpa yayanpa çhankanman lluqaykurqan.

Chayši mamanqa chayta rikušpaš, ancha piñakušpa, "Atatay! Chay hina wakchap churintachum ñuqaqa waçhayman" ñišpaš chay wawallanta aparikušpa quçhaman chiqacharqan. Chayši chay Quniraya Wiraquchaqa, "Tuylla munawanqa" ñišpa, quri pachanta pachallišpa, tukuy llaqta wakakunapaš manchariptin, qatiytaña qallarirqan ñišpa: "Pana Qawillaqa, kayman qawaykumuway; ancha sumaqñam kani" ñišpaš, pachaktapaš illarichišpa šayarqan. Chayši chay Qawillaqa mana uyantapaš payman tikrarichišpa quçhaman, "Hinalla chinkašaq chika millay runap qaçhqasapap churinta waçhašqaymanta" ñišpa chiqacharqan, maypim kananpaš chay Pachakamaq uku quçhapi kananpaš šutillam iškay rumi runahina tiyakun, chayman. Chayši chay kanan tiyašqanpiš çhayašpalla, rumi tukurqan.

Chaymantaš kay Quniraya Wiraquchaqa "Pana rikurimunqa, qawaykumuwanqa!" ñišpa qaparišpa qayapayašpa karullapi qatirqan. Chayši ñawpaq huk kunturwan tinkurqan. Chaysi: "Wawqi, maypim chay warmiwan tinkunki" ñiptinši, (kunturqa) "Qayllapim! Ñaçhqam tarinki" ñiptinši, (Qunirayaqa) ñišpa ñirqan: "Wiñaymi kawsanki tukuy hinantin sallqakunamanta. Wañuptinqa wanakuktapaš wikuñaktapaš ima hayka kaqtapaš, qamllam mikunki. Chaymanta qamta pillapaš wañuchišunki chayqa, paypaš wañunqataqmi" ñišpaš ñirqan.

Chaymantaš chaysawa añašwan tinkurqan. Chaysi: "Pana, maypim chay warmiwan tinkunki" ñišpa tapuptinši, payqa ñišpa ñirqan: "Manañam tarinkichu, ancha karuktam rin" ñiptinši, (Qunirayaqa:) "Qamqa chay willawašqaykimanta manam punçhawpaš purinkichu, tutallam; runapaš çhiqñiptin, ancha millayta ašnašpa purinki" ñišpa ancha millaypi ñakarqan.

Chaysawam pumawan tinkurqan. Chaymi payqa: "Qayllaktaraqmi rin. Qaylla ñam sichpaykunki" ñiptinmi, paytaqa: "Qamqa ancha kuyašqam kanki. Llamaktapaš huchayuqpa llamantaraqmi mikupunki. Qamta wañuchišpapaš, hatun fiestapiraqmi umansawa çhurašpa takichišunki. Chaymanta watanpi qamta lluqšichišpari huk llamanta nakašparaqmi takichišunki" ñišpa ñirqan.

Chaymantam ñataq huk atuqwan tinkurqan. Chaymi chay atuqqa: "Ancha karukta ñam rin. Manañam tarinkichu" ñišpa ñiptinmi, "Qamtaqaq karupi purikuptiykitaqmi, runakunapaš ‘chaqay atuq aquylla’ ñišpa ancha çhiqñišunki. Wañuchišpari yanqam qamtaqa qaraykiktapaš ušuchišunki" ñišpa ñirqan.

Hinataqši huk wamanwan tinkurqan. Chayši chay wamanqa: "Qayllataraqmi rin; ñaçhqam tarinki" ñiptinši, (Qunirayaqa:) "Qamqa ancha kušiyuqmi kanki; mikušpapaš ñawpaqraqmi qintikta almusakunki, chaymantari pišqukunakta. Wañuchišpari qamta, wañuchiq runam huk llamanwan waqachišunki; hinašpari takišpapaš, umanpim çhurašunki chaypi sumašpa tiyanqaykipaq" (ñišpa ñirqan).

Chaysawam kay uritukunawan tinkurqan. Chayši chay urituqa: "Ancha karukta ñam rin. Manañam tarinkichu" ñiptinši, (Qunirayaqa:) "Qamqa ancha qaparišpam purinki. ‘Mikuyniykikta ušuchišaq’ ñiptiykipaš, chay qapariyniykikta uyarišpam, ancha utqalla qarqušunki. Chaymi ancha ñakarišpa kawsanki, runapaš çhiqñiptin" ñišpa ñirqan. Chaymantari pi mayqan alli willakuqwan tinkušpaqa, alliktasapa kamaykušpaš ñirqan. Mana allikta willaqnintari millaypikama ñakašpaš rirqan.

Chayši quçha patapi çhayašpaqa, Pachakamaq ñiqman kutimurqan. Chayši chaypiqa Pachakamaqpaq iškay šipaš churin machaqwaypa waqaychašqan tiyaqman çhayamurqan. Chayši kay iškay šipašpa mamanqa ñawpaqllantaq quçha ukuman chay Qawillaqa ñišqakta visitaq yaykurqan, šutinpaš Urpaywachaq šutiyuq. Kay illaptinši, chay Quniraya Wiraquchaqa chay šipašta yuyaqninta puñuchirqan. Chayši hukin ñañantawan puñuyta munaptinši, chayqa huk urpay tukušpa pawarirqan. Chaymantaš mamanpaš Urpaywachaq šutiyuq karqan. Chayši chay pachaqa quçhapi manaš huk challwallapaš karqanchu. Chay Urpaywachaq ñišqallaš wasinpi huk uchuylla quçhallapi uywakuq karqan. Chaytaš kay Qunirayaqa piñašpa: "Imapaqmi chay Qawillaqa ñišqa warmikta quçha ukumanqa visitaq rin?" ñišpalla tukuyninta hatun quçhaman wischuripurqan. Chaymantaraqši kananqa challwakunapaš quçhapi huntan. Chaymantaš chay Quniraya Wiraqucha ñišqaqa mitikamurqan quçhapata ñiqta. Chayši chay Urpaywachaq ñišqa warmiqa, wawankuna "Hinam yuquwan" ñišpa willaptinši, ancha piñašpa qatimurqan. Chayši qayapayašpa qatiptinši, huñišpa šuyarqan. Chayši "Usallaykikta usašqayki, Quni" ñišpaš usarqan. Chayši ña usašpa, pay qayllapi huk hatun qaqakta wiñarichirqan, "Chay Qunirayakta urmachišaq" ñišpa. Chayši payqa amawta kayninpi musyakušpa, "Ašlla ismaykukumušaq, pana" ñišpalla kay llaqtakunaman ñataq mitikamurqan. Chayši kay kitipi ancha unay purikurqan ancha achka llaqtakunakta runaktapaš llullachišpa.

[Chay Quniraya Wiraquchap puchukašqanmanta kay qipanpim willašun.]

Kimsa ñiqin uma raki

[Imanam ñawpa pacha runakuna tukurqan mama quçha paçhyamuptin.] Kaypim ñataq ancha ñawpa runakunap rimakušqanman ñataq kutišun.

Chay šimiri kaymi. Ñawpa pachaš kay pacha puchukayta munarqan. Chayši mama quçhap paçhyamunanta yaçhašpaš, huk urqu llamaqa ancha allin qiwayuqpi, chay llamayuq samachiptintaq, mana mikušpaš ancha llakikuq hina karqan, "in-in" ñišpa waqašpa. Chayši chay llamayuqqa ancha piñašpa sarap quruntayninwan chuqllu mikukušqanpi chuqarqan: "Mikuy, allqu! Chika qiwapim samachiyki" ñišpa. Chayši chay llamaqa runa hina rimarimušpa ñišpa ñirqan: "Utiq, imaktam qam yuyankiman? Kananmi pichqa punçhawmanta quçha paçhyamunqa. Chaymi pacha puchukanqa" ñišpa rimarirqan. Chayši chay runaqa ancha mancharišpa, "Imanam kašun? Mayman rišpam qišpišun?" ñišpa ñiptinši, "Haku Willkaqutu urquman! Chaypi qišpišun. Pichqa punçhawpaq mikuyniykikta apakuy!" ñišpa ñirqan. Chayši chaymantaqa chay urqu llamantapaš winaynintapaš kikin apašpa, ancha utqašpa rirqan.

Chayši ña Willkaqutu urquman çhayaptinqa, tukuy animalkunaña huntašqa – pumapaš atuqpaš wanakupaš kunturpaš, ima hayka animalkunapaš. Chayši chay runa çhayaptin pachalla, quçhaqa paçhyamurqan. Chayši chaypi ancha kiçhkinakušpa tiyarqan. Tukuy hinantin urqukunaktapaš tukuy pampaptinši, chay Willkaqutu urquqa ašlla puntallan mana yakup çhayašqa karqan. Chayši atuqpaq çhupantaqa yaku huqucharqan. Chayši chay yanamanpaš tukurqan. Chayši pichqa punçhawmantaqa ñataq yakuqa uraykurqan chakirirqan. Chay chakirišpaš, quçhaktapaš hasta urayman anchurichirqan, runakunaktari tukuy hinantin runakta qulluchišpa.

Chaymantaš chay runaqa ñataq mirarimurqan. Chay kaqši kanankama runakuna tiyan. Kay šimiktam kanan kristiyanukuna unanchanchik chay "tiempo del diluvio" ñišqaktaçh. Paykunaqa hina Willkaqutukta qišpišqanta unanchakun.

Tawa ñiqin uma raki

[Imanam inti pichqa punçhaw chinkakurqan.] Chaymantam huk šimiktataq willašun punçhaw wañušqanta.

Ñawpa pachaš inti wañurqan. Chayši chay wañušqanmanta pichqa punçhaw tutayarqan. Chayši rumikunaqa paypura waqtanakurqan. Chaymantaš kay mortero muçhkakunari, chaymanta kay maraykunapaš runakta mikuyta qallarirqan. Llama urqukunari hinataq runaktaña qatirirqan. Kaytam kanan ñuqanchik kristiyanukuna unanchanchik Jesu Kristu apunchikpaq wañušqanpi tutayašqantaçh. Kaykunaqa riman ñišpa: "Unanchanchik ichaçh ari chay."

Pichqa ñiqin uma raki

[Imanam ñawpa pachapi Pariyaqaqa Kunturqutu ñišqa urqupi pichqa runtu paqarimurqan, imallapaš tukurqan.] Kaymantam ñataq Pariyaqaqap paqarimušqan qallarinqa.

Ñam ari kay ñawpaq tawa kapitulupi ñawpa pacha kawsašqankunakta willanchik. Ichaqa kay runakunap chay pacha paqarimušqankunaktam mana yaçhanchikchu, maymantaçh paqarimurqan. (Chaymanta kay runakuna chay pacha kawsaqkunaqa paypura awqanakušpa atinakušpallam kawsaq karqanku. Kurakanpaqpaš sinchikunallakta qapaqkunallakta riqsikurqan. Kaykunaktam "Purun Runa" ñišpa ñinchik.) Kay pachapim chay Pariyaqaqa ñišqa Kunturqutupi pichqa runtu yurimurqan. Kay yurišqantam huk runa wakchallataq Watyakuri šutiyuq Pariyaqaqap churin ñišqataq ñawpaqlla rikumurqan yaçhamurqan. Kay yaçhašqantari achka mistiryu rurašqantawanmi rimašun. Chay pacha kay Watyakuri ñišqa wakchalla mikušpapaš, watyakušpalla kawsaptinši, šutiyachirqan "Watyakurim" ñišpa.

Chay pachaš huk runa Tamtañamqa šutiyuq ancha qapaq hatun apu karqan. Wasinpaš tukuy hinantin wasin "kasa", "kanchu" ñišqa rikchaqkuna pišqukunap rikrawan qatašpaš karqan. Llamanpaš qillu llama puka asul llama ima hayka rikchaqkama llamayuqši karqan. Chayši kay runakta chika alli kawsašqanta rikušpaš, tukuy hinantin llaqtakunamanta hamušpa yupaycharqan mancharqan. Chayši payri ancha yaçhaq tukušpa piši yaçhašqanwan, ancha achka runakunakta llullašpa kawsarqan. Chay pachaš hina amawta tukuq dyus tukuq kašpataq, chay runa Tamtañamqa šutiyuq ancha millay unquyta tarirqan. Chayši ancha achka wata unquptinši, "Ima hinam chika yaçhaq kamaq kašpataq unqun?" ñišpa runakunapaš chay pacha rimarqanku. Chayši chay runaqa "alliyašaq" ñišpa, imanam wiraquchakunapaš amawtakunakta dukturkunakta qayachin, chay hina tukuy yaçhaqkunakta sabyukunakta qayachirqan. Chayši manataq pillapaš yaçharqanchu chay unqušqanta.

Chayši kay Watyakuriqa chay pacha uraquçha ñiqmanta hamušpa, may pacham Sinigillaman uraykumunchik chay urqukta, chaypiš puñumurqan. Chay urqum kanan Latawsaku šutiyuq. Chaypi puñuptinši, huk atuqqa uramanta hamušqa hukri hanaqmanta hamušqataq, chayši chaypi paqtalla tinkušpaš: "Wawqi, ima hinallam hanaq willkapi?" ñišpa tapurqan. Chaysi: "Alliqa allim, ichaqa huk apum Anchiquçhapi willka, chika yaçhaq tukuq dyus tukuqmi, ancha unqun. Chaymi tukuy amawtakuna taripan pachakta ‘imamantam chika unqun’ ñišpa; chaymi manataq pillapaš yaçhanchu unqušqanta. Chaymi chay unqušqanqa. Warminpa pinqayninmanmi kamchakuptin huk muru sara kallanamanta paçhyamušpa çhayaykurqan. Chaytam ñataq pallašpa, huk runaman qarakurqan. Chay qarašqanmantam chay runa mikuqwan huchallikuqña tukun. Chaytam kanan pachaqa waçhuqtaña yupan. Chaymantam kay huchamanta huk machaqway chay chika sumaq wasin sawa paykunata mikuq tiyan. Huk hampaturi iškay umayuq maraynin ukupi tiyantaq. Kay mikuqnintam kanan mana pillapaš musyanchu" ñišpaš willarqan chay atuq uramanta hamuqta. Chayši ñataq paytari: "Wawqi, chayqa ura willkapi ima hinallam runakuna?" ñišpa tapurqan. Chayši payri hinataq willarqan: "Huk warmim – hatun apu willkap churinmi – ullumanta ñaçhqa wañun" ñišpa. (Kay šimin kanan ancha achka chay warmi alliyašqankama. Chaytaqa qipanpiraqmi qillqašun. Kananri ñawpaqman kutišun.)

Kay kaykunakta willanakuptinši, chay Watyakuri ñišqa uyarqan. Chay chika hatun apu dyus tukušpa unquq kay runaš iškay churiyuq karqan. Chayši huk yuyaqninta huk ayllunwantaq ancha qapaqwan tinkichirqan. Chayši kay wakcha Watyakuri ñišqaqa, chay pacha unquptin, chay apuman çhayarqan. Chayši çhayašpaš, wasi qayllapi tapuykaçharqan: "Manachu kay llaqtapi pillapaš unqun?" ñišpa. Chayši chay qipan šipaš churinqa, "Yayaymi unqun" ñišpa willarqan. Chaysi: "Ñuqawan kašun. Qamrayku yayaykikta alliyachišaq" ñišpa willarqan. Kay warmip šutintam manam yaçhanchikchu; ichaqa kaytaš qipanpi Çhawpiñamqaktaña šutiyachirqan. Chayši chay warmiqa mana tuyllaqa huñirqanchu. Chayši yayantaqa, "Yaya, kaypim huk wakcha ‘yayaykikta alliyachišaq’ ñimuwan" ñišpa willarqan. Chayši kay šimikta uyarišpaš, chay sabyukuna tiyaqqa asikurqan, "Ñuqakunapaš alliyachiptiychu, chay wakcharaq alliyachinman!" ñišpa. Chayši chay apuqa alliyayninta ancha munašpaš, "Hamuchuntaq ima hina runallapaš!" ñišpa qayachirqan. Chayši qayachiptin, kay Watyakuri ñišqaqa yaykušpa ñišpa ñirqan: "Yaya, alliyayta munaptiykiqa, alliyachišqayki. Ichaqa churiykiktam quwanki" ñiptinši, payqa ancha kušikušpa, "allitaqmi!" ñišpa ñirqan. Chayši chay ñawpaq churinpa qusanqa kay šimikta uyarišpaš, ancha piñarqan: "Imapaqmi ‘chay huk wakchawan tinkichišaq’ ñišpa ñin ñuqa chika qapaqpaq kuñadayta?" ñišpa. Kay runa piñakuqpa Watyakuriwan awqanakušqantam kay sawa willašun. Kananqa chay wakcha Watyakuri ñišqap hampišqanman ñataq kutišun.

Chayši kay Watyakuriqa hampiyta qallarirqan, "Yaya, warmiykim waçhuq" ñišpa. "Chay hina waçhuq huchayuq kaptinmi, qamta unquchišunki. Qamta mikuqri kay chika qullanan wasiyki sawam iškay machaqway tiyan. Chaymantam hampaturi iškay umayuqtaq maray ukupi tiyan. Kaykunaktam kanan tukuyninta wañuchišun, chaymi alliyanki. Chaymantam ña alliyašpam, tukuy ima haykakta yallišpa ñuqap yayayta muchanki. Qaya minchallam yurimunqa. Qamqa manam ari kamaq runachu kanki; kamaq runa kašpaqa, manam ari unqunkimanchu" ñišpa ñiptinši, ancha mancharirqan. Chayši ña chay wasinta chika sumaqta "paskašaq" ñiptinši, ancha llakikurqan. Warminši hinataq, "Yanqam kay wakcha ‘aquylla’ ñiwan. Manam waçhuqchu kani" ñišpa qaparirqan.

Chayši chay runa unquqqa alliyayninta ancha munašpaš wasinta paškachirqantaq. Chaymantaš iškay machaqwayta surqurqan. Hinašpa wañuchirqan. Warmintari hinataq šuti willarqan, imanam chay huk muru sara paçhyamušqa pinqayninman çhayaykurqan; hinašpa ñataq pallašpa runakta qararqan, chaykunakta. Chayši chay warmipaš qipanpiqa, "Ancha chiqanmi!" ñišpa tukuyta willarqan. Chaymantaš ñataq marayninta hatarichirqan. Chayši chay ukumantaqa huk hampatu iškay umayuq lluqšimušpa, chay Anchiquçha wayquman pawarirqan. Chaypiš kanankama tiyakun huk pukyupi. Chay pukyuš kanan chaypi runakuna çhayaptinqa, ña ñišpa chinkachin ña ñišpa lukutapaš ruran.

Kay tukuy ñišqanchikkunaktaña puchukaptinši, chay unquq runaqa alliyarqan. Ña allipuptinši, chay Watyakuri ñišqaqa punçhawninpi huk mita Kunturqutuman rirqan. Chaypiš chay Pariyaqaqa ñišqa wakaqa pichqa runtu tiyakurqan. Chay qayllanpiš kanan wayrapaš pukurirqan. Chayši ñawpa pachaqa manaš wayra rikurirqanchu. Chayman rinan kaptinqa punçhawninpiš, chay alliyaq runaqa šipaš churinta qurqan. Chayši iškaynillan chay urqu kitikta purišpa huchallikurqan.

Kay huchallikušqantaña, chay huk ñawpaq mašan uyarišpaš, "Ancha pinqayta rurašaq chay wakchakta" ñišpa yallinakuytaña qallarirqan. Chayši huk punçhaw chay runaqa, "Wawqi, qamwan yallinakušun imawanpaš. Qam wakcharaqchu chika qapaqpaq kuñadayta warmiyankiman" ñišpaš ñirqan. Chayši chay wakchaqa "Allitaqmi!" ñišpaš, yayanman "Kay hinam ñiwan" ñišpa willakuq rirqan. Chayši payqa: "Allitaqmi. Imata ñiptinpaš, tuyllam ñuqaman hamuwanki" ñišpa ñirqan.

Kay yallinakuyši kay hina karqan. Huk punçhawsi: "Upyaywan hinašpa takiywan yallinakušun" ñišpa ñirqan. Chayši kay wakcha Watyakuri ñišqaqa yayanman willakuq rirqan. Chaysi: "Riy chay huk urquman. Chaypim wanaku tukušpa wañušqa sirikunki. Chaymi tutallamantam ñuqakta rikuqri huk atuq añaš warminwan hamunqa. Chaymi huk uchuylla purunkullapi aswanta apamunqa. Hinašpa tinyantapaš apamunqataq. Chaytam kanan qamta wañušqa wanakukta rikušpam, chaykunaktapaš pachapi çhurašpa, atuqri antaranta çhurašpataq mikuytaña qallarišunki. Chaymi qamqa runa tukušpa ancha nanaqta qaparišpa pawarimunki. Chaymi paykunaqa chaynintapaš mana yuyašpa mitikaptinmi, chayta apašpa yallinakuypaq rinki" ñišpaš yayan Pariyaqaqa willarqan. Chayši kay wakchaqa ñišqankama rurarqan. Chayši ña yallinakušpaqa ñawpaqninpi chay runa qapaq ñišqa takirqan. Chayši warmikunapaš ñaçhqa iškay paçhak chika takipuptinši, ña pay puchukaptin, chay wakchaqa yaykurqan sapallan warmillanwan iškaynillan. Chayši punkunta yaykušpataqši chay añašpa wankarninta apamušqanwan takiptin, tukuy chay pachapaš kuyurqan. Hinašpaš chaywanpaš tukuyta yallirqan.

Chayši ñataq upyayta qallarirqan. Chayši, imanam kananpaš qurpakuna hanaqmanta tiyamun, chay hinaš sapallan warmillanwan tiyamurqan. Chayši chay runakunaqa tukuy hinantin tiyaqkuna anqusamurqan mana samachišpa. Chayši payqa tukuyta upyašpapaš mana llakišpa tiyakurqan. Chayši ñataq payri chay uchuylla purunkullapi aswan apamušqanwan anqusaytaña qallarirqan, runakunapaš "Chika uchuyllapichu chika runakta saksachinman!" ñišpa asipayaptin. Chayši payqa manyanmanta anqusamušpa, sapanpi tuylla-tuylla urmachirqan.

Chayši qayantin ñataq (runa qapaq ñišqaqa) huk yallinakuyta, (Watyakuri) atipaptin, munarqan. Kay yallinakuyši wallparikuy karqan ancha allin "kasa" ñišqanwan "kanchu" (puru) ñišqanwan. Chayši kay Watyakuri ñišqaqa ñataq yayanman rirqan. Chayši huk rasu pachakta yayanqa qumurqan. Chaywanši tukuy runakunaktapaš ñawinta rupachišpa atiparqan. Chaymantaš ñataq: "Pumakta aparišpa yallinakušun" ñišpa ñirqan. Chayši kay runaqa pumankunakta aparišpa yalliyta munarqan. Chayši chay wakchaqa, yayan willaptin, tutallamanta huk pukyumanta puka pumakta apamurqan. ((Chay puka pumawanši kanan takiptin, imanam kanan huk arku silu ñiqpi lluqšin, chay hina lluqšiptin, takirqan.))

Chaymantaš kanan ñataq (chay qapaq ñišqaqa) wasi pirqakuywan yallinakuyta munarqan. Chayši chay runaqa ancha achka runayuq kašpa, huk punçhawlla hatun wasikta ñaçhqa tukuchirqan. Chayši kay wakchaqa tiksillanta çhurašpa, tukuy punçhaw warmillanwan purikurqan. Chay tutaš kanan tukuy pišqukuna chaymanta machaqwaykuna ima hayka pachapi kaqkunaš pirqarqan. Chayši qayaqa ña (chay runaqa) tukušqakta rikušpa, ancha mancharirqan.

Chaymanta qatananpipaš hinataqši yallirqan. Uqšantapaš tukuy wanakukuna wikuñakunaš (runa qapaqpa wasinman) aštamurqan. Chay runaptari llamanwan chaqnamuptinši, usqullukta minkašpa huk qaqallapi šuyašpa mancharichišpa, tukuyta destruirqan urmachirqan. Chaywanpaš hinataq yallirqan. Kay tukuyta yallinakušpaš qipanpiqa, kay wakcha ñišqaqa ñišpa ñirqan yayanpa šiminkama: "Wawqi, ñam chika achka mita qampa šimiykikta huñišpa yallinakunchik. Kunanqa ñuqap šimiytapaš huñiwaytaq!" ñišpa ñiptinši, "Allitaqmi!" ñišpa huñirqan. Chayši ñišpa ñirqan: "Kananqa anqas kušmayuq, chaymanta waranchikri yuraq utku kachun; hinalla takišun" ñišpaš ñiptinši, "Allitaqmi!" ñirqan. Chayši chay runaqa ñawpaqmantapaš payraq ñawpaq takiq kašpaš takirqan. Ña takiptinši, chay Watyakuri ñišqaqa hawamanta qaparišpa kallparimuptinši, chay runaqa mancharišpa huk lluwichu tukušpa mitikarqan. [Chay hinaš chay Anchiquçha sawaman rirqan.]

Chayši warminpaš, "Qusallaywantaq wañušaq" ñišpa qatirirqan. Chayši chay wakcha ñišqaqa ancha piñašpa: "Riy, utiq! Qammi chika watuykawarqankichik!" ñišpa, "Qamtaqa wañuchišqaykim!" ñišpaš qatirirqantaq. Chayši qatišpa, warmintaqa Anchiquçha ñanpi hapišpaš, "Kaypim hinantin runa hanaqmanta uramanta hamuq pinqayniykita rikupayašunki!" ñišpaš uraysinqa umanmanta šayachirqan. Chayši tuylla pachanpitaq rumi tukurqan. Chay rumiš kanankamapaš imanam runap çhankan hina çhankayuq rakayuq tiyan. Chaytaš imanqanpaq ari kukakta chay sawa çhurapun kanankamapaš.

Chaymantaš chay lluwichu tukuq runaqa hinallataq chay urquktaš siqašpa chinkarqan. Chay lluwichuš kanan ñawpa pachaqa runa mikuq karqan. Qipanpiš kananña achka lluwichu kašpaš, "Ima hinam runakta mikušunchik?" ñišpa qachwakurqan. Chayši huk wawallanqa, "Ima hinam runa mikuwašun?" ñišpa pantarqan. Chayta uyarišpaš, lluwichukunaqa chiqirirqan. Chaymantaš lluwichupaš runap mikunan karqan.

Kay ñišqanchikkunaktaña puchukaptinši, Pariyaqaqa ñišqaqa pichqa runtumanta pichqa waman paçhyamurqan. Chay pichqa wamanši ña runaman tukušpa puririrqan. Chay pachaš ancha chaykunap rurašqankunakta uyarišpa, imanam chay runapaš Tamtañamqa šutiyuq "Dyusmi kani" ñišpa muchachikurqan, chay chay huchankunamantaš piñašpa tamya hatarišpa mama quçhaman tukuy hinantin wasintawan llamantawan aparqan, mana hukllaktapaš qišpichišpa. Chaymanta chay pachataqši kay Llantapa urqumanta huk Pullaw šutiyuq chay huk urqu Wichuqa ñišqawan hapinakurqan arku hina. Chay Pullaw ñišqaš ancha hatun saçha karqan. Chay sawaš kušillupaš kakipaš ima hayka rikchaqkuna pišqukunapaš tiyakuq karqan. Chaykunaktawanši tukuy hinantinta quçhaman aparqan. Kaykunaktaš ña puchukašpa, ñataq Pariyaqaqa hanaq, kanan Pariyaqaqa ñinchik, chayman wichaykurqan. Chay wichaykušqantam kanan qipan kapitulupi rimašun.

Suqta ñiqin uma raki

[Imanam Pariyaqaqa pichqa wamanmanta yurirqan, chaymanta runakuna tukurqan, imanam tukuy yunkap atipaqninña kašpa, Pariyaqaqa ñišqaman riyta qallarirqan, imallapaš ñannintinpi tukurqan.] Ña Pariyaqaqa runaman tukušpaš, hatun ña kašpa, enemigonta maskayta ña qallarirqan. Chayši chay enemigonpa šutinri Wallallu Qarwinchu karqan. Runakta mikuq upyaq. Kaytam kay qipanpi çhurašun atinakušqantawan. Ñam ari chay Wallallu Qarwinchup kawsašqantaqa runa mikušqantawanpaš ima hayka rurašqantawanpaš ñawpaq kapitulupi rimarqanchik.

Kananmi rimašun Waruchiripi chay chay kitipi rurašqankunakta. Chay šimiri kaymi. Ña Pariyaqaqa hatun runa kašpaš, hanaq Pariyaqaqa ñišqaman Wallallu Qarwinchup tiyašqanman rirqan. Chayši Waruchiri chay ura wayqupiqa huk llaqta Wawqi Usa šutiyuq Yunkap llaqtan karqan. Chayši chay llaqtayuq runakunaqa chay pacha hatun fiestakta rurašpa hatun upyayta upyarqanku. Chay hina upyakuptinši Pariyaqaqa ñišqaqa chay llaqtapi çhayarqan. Çhayašpaš payqa runakunap manyallanmanta tiyaykurqan wakcha hinalla.

Chay hina tiyaptinši chay llaqtayuq runakunaqa mana hukllapaš anqusarqanchu. Tukuy punçhaw chay hina kaptinši, huk warmiqa chay llaqtayuqtaq: "Añañi! Ima hinam chay wakchallaktaqa mana anqusaykunchu?" ñišpaš, huk hatun yuraq putuwan aswakta apamušpa qurqan.

Chayši payqa: "Paniy, ancha kušiyuqmi kanki kay aswakta qumuwašpa. Kanan punçhawmanta pichqantin punçhawninpi imaktaçh kay llaqtapi rikunki. Chayrayku chay punçhawqa amataq kay llaqtapi tiyankichu, karullamantaq anchurinki! Paqtaçh qamtawan wawaykiktawan pantašpa wañuchiykiman. Ancham kay runakuna ñuqakta piñachiwan" ñišpaš chay warmikta ñirqan. Chaymantari: "Kay runakunaktari amataq huk šimillaktapaš uyarichiychu! Uyarichiptiykiqa qamtawanmi wañuchiykiman" ñišpaš ñirqan.

Chayši chay warmiqa wawankunawan turankunawan chay pichqa punçhawmanta chay llaqtamanta anchurikurqan. Chayši chay llaqtayuq runakunaqa mana llakišpa upyakurqanku. Chay pachaš Pariyaqaqa ñišqaqa Waruchiri hanaqnin urquman wichaykurqan. Chay urqum kanan Matawqutu šutiyuq. Chay uraynin huk urqum Puypuwana šutiyuq, maytam kaymanta rišpa Waruchiriman uraykunchik. Chaykunam kay hina šutiyuq. Chay urqupiš kanan chay Pariyaqaqaqa hatun tamyayta ña qallarirqan. Chayši qillu runtu puka runtu hatarišpaš, chay runakunakta tukuyninta mama quçhaman aparqan, mana hukllaktapaš perdonašpa. Chay pacha chika yaku lluqlla purišpaš, chay Waruchiri hanaqninkuna wayqukunaktapaš rurarqan. Chaymantaš kanan ña chaykunakta puchu kašpaš chay llaqtayuq wakiynin Yunkakunaktaqa mana rimapayašpa, paykunari chayta rikušpapaš mana musyaptin yaçhaptinši, chay chimpañiq Kuparap çhakrankunaman ripurqan.

Chaypiš kanan chay llaqtayuq Kupara runakuna ancha yakunmanta ñakarišpa, pukyullamanta çhakranmanpaš pušašpa kawsarqan. Kay pukyum kanan San Lorenzo hanaqnin hatun urqumanta lluqširqan. Chay urqum kanan Sunaqaqa šutiyuq. Chaypiš kanan hatun quçhalla karqan. Chaymanta uray pušamušpaš ñataq uchuylla quçhakunaman huntachišpa çhakrankunakta parqukuq karqan.

Chay pachaš chay llaqtayuq huk warmi Chukisusu šutiyuq karqan, ancha sumaq warmi. Chayši kay warmiqa sarankuna ancha chakiptin waqakušpa parqukurqan yakun ancha piši kaptin. Chayši chay Pariyaqaqaqa chayta rikušpa, chay uchuylla quçhanta yakullanwan chay quçhap šiminta kirpaykupurqan.

Chayši chay warmiqa ñataq ancha nanaqta waqakurqan, chay hinakta rikušpa. Chayši chay Pariyaqaqaqa: "Pani, imaktam chika waqanki?" ñišpa tapurqan. Chayši payqa: "Kay sarallaymi yakumanta chakipuwan, yaya", ñišpa ñirqan. Chayši Pariyaqaqaqa: "Ama llakiychu! ñuqam yakuktaqa kay quçhaykimanta ancha achka yakukta lluqšichimušaq. Ichaqa qamwan ñawpaqraq puñušun" ñišpa ñirqan.

Ñiptinši, kanan payqa ñirqan: "ñawpaqraq kay yakukta lluqšichimuy! çhakray parqušqa kaptinqa, allitaqmi puñušun" ñišpaš ñirqan. Chayši "Allitaqmi!" ñišpa, yakuktaqa ancha achkakta lluqšichimurqan. Chayši chay warmipaš ancha kušikušpa, tukuy çhakrankunakta parqukurqan. Chayši ña parquyta puchu kaptin, "Puñušun!" ñišpa ñirqan. Chaysi: "Manam kananqa, qaya mincharaq puñušun" ñiptinši, Pariyaqaqaqa ancha chay warmikta munašpa, "puñuymanraq" ñišpaš, ima haykaktapaš chay warmiman prometirqan: "Kay çhakraykikta mayumanta yakuyuqtam rurapušqayki" ñišpa.

Chayši chay warmiqa: "Chaytaraq ñawpaq ruray, chayraq puñušun", ñišpa ñirqan. Chayši Pariyaqaqaqa "Allitaqmi!" ñišpaš. Kukuchalla šutiyuq wayqumantaš San Lorenzo hanaqnin uchuylla urqu. Chaykamaqa ñawpamantapaš yunkakunap rarqanši hamurqan, ancha uchuylla rarqalla. Chaytaš kanan Pariyaqaqaqa aštawanri hatunyachišpa chay ura Kuparap çhakrankama rarqakta çhayachirqan.

Chay rarqaktaš kanan pumakuna, atuqkuna, machaqwaykuna, ima hayka pišqukuna picharqan, allicharqan. Kayta ña allichaypaqmi, kay pumakuna, uturunkupaš, ima haykapaš: "Pim ñawpaq siqišun?" ñišpa kamachinakurqan. Chayši hukpaš hukpaš, "ñuqaraq, ñuqaraq" ñišpa ñirqanku. Chayši atuqtaq atiparqan: "ñuqam kuraka kani, ñuqaraq ñawpašaq", ñišpa. Chayši kay atuq ñawpamurqan.

Hina ñawpamušpa ña çhawpikta San Lorenzo hanaqnin urqukta siqimuptinši, qunqayllapi huk yutuqa, "pisk, pisk" ñišpa, pawarimurqan. Chayši chay atuqqa, "wak!" ñišpa, muspašpa uraman urmamurqan. Chayši chaymanta chaykunaqa ñataq ancha piñašpa machaqwayta siqichimurqan. Chayši mana chay urmamuptinqa, aštawan hanaqnintaš chay rarqa rinman karqan. Chayši kunanqa aš uranta rin. Kay atuqpa urmamušqanmi kanankamapaš šutilla rikurin. Yakupaš uraykumuntaq chay atuqpa urmašqanta.

Kay tukuyta puchukašpam ñataq Pariyaqaqaqa: "Puñušun!" ñišpa ñirqan. Chayši ñataq: "Haku hanaq qaqaman. Chaypiraq puñušun", ñišpa ñirqan. Chay qaqam kanan Yanaqaqa šutiyuq. Chaypiš waki puñurqan.

Ña puñušpaš, kanan chay warmiqa: "Haku iškayninchiktaq. Maytapaš rišun", ñiptinši. Payqa, "haku" ñišpa, chay Kukuchalla ñišqa rarqap lluqšimušqanman pušarqan.

Chayši chaypi çhayašpaqa, chay warmi Chukisusu ñišqa šutiyuqqa: "Kay rarqaypitaq tiyašaq", ñišpaš. Chaypi rumi tukušpa chirayarqa. Chayši chay Pariyaqaqaqa chaymanta saqišpa hanaqman wichaykurqan. Chaytaqa kay qipanpim willašun.

Kay Kukuchalla ñišqa rarqap šiminpim kanan rumi chirawašqa tiyan chay Chukisusu ñišqa warmi. Hinašpam chay hanaqnin huk rarqapitaqmi chay pachapaš Winkumpa šutiyuqpim kanan ñataq Quniraya chirawašqataq tiyan. Chaypim kanan Quniraya puchukarqan. Ichaqa ima hayka rurašqantaqa, kay wakin qipanpi kapitulukunapim willašun.

Qançhis ñiqin uma raki

Imanam chay Kuparakuna chay Chukisusu ñišqakta kanankamapaš yupaychan. Kay Kuparakunam huk ayllu Kupara ñišqa ayllu šutiyuq. Kaykunam kanan San Lorenzopi redusišqa kanankamapaš kawsan. Kay ayllumantam kanan huk yumay Chawinchu šutiyuq. Kay Chawinchu ayllum karqan chay Chukisusu ñišqa. Chaymi kaykunaqa ñawpa pacha, ña may pacham rarqa pichana karqan mayo killapi kanankamapaš, chay pacham tukuy hinantin runakuna chay Chukisusu ñišqa warmip tiyašqanman rirqanku aswanwan tiqtinwan quwinwan llamanwan chaypi chay supay warmikta muchaypaq. Chaymi ña chayta muchašpari pichqa punçhawši chay kišwarwan qinçhašpa runakunaktapaš mana purichišpa chaypi tiyapayarqan. Chayši ña chayta puchukašpa rarqa pichaynintawanpaš tukuyta ña puchukašpaš chaymanta takišpa runakuna hamurqan huk warmikta "kaymi Chukisusu" ñišpa payta hina alli manchašpa çhawpipi pušamurqanku. Chaymi ña llaqtanpi chay warmi çhayaptinri "kaymi Chukisusu" ñišpa wakin aswawan imawan çhurapušpa šuyarqan. Chaypi tukuy hinantin tuta takišpa upyašpa runakuna ancha hatun fiestakta rurarqanku. Chaymantam ñawpa Don Sebastian apu [Ninawillka ñišqa Waruchiri kitip kurakançhá] kawsaptinpaš, Corpus Christipi hatun paskuwakunapipaš huk warmi "Chukisusum kani" ñišpa hatun akillawan hatun putuwanpaš aswakta manyanmanta qumuq karqan, "Kaymi mamanchikpaq aswan" ñišpa. Chaymantari saraktapaš kamchašqakta hatun matiwantaq qumuq karqan. Ña kay rarqakta pichayta puchukamušpari, runakunakta anchapuniš kumbidaq karqan sarakta purutukta ima haykaktapaš qušpa. Kay hina wiñay quq kaptinši, runakunapaš "Ñam Chukisusup rarqakta pichan. Haku rikumušun!" ñišpa Waruchirimantapaš tukuy llaqtakunamantapaš riq karqan. Chaytam kanan ña rarqakta pichašpaqa musyašqa hinataq ruran muchan. Runakunari ima hina rurakuptinpaš, alkaldipaš ima hayka runakunapaš manam "Imaraykum chay hina ruranki?" ñišpa amachanmanchu kanankamapaš. Porque yallinraqmi paywan takin upyan maçhašqankama padrektari, "Rarqaktam pichamuni, padre. Takikušaq upyakušaq" ñišpam llullachin. Kaytaqa tukuy hinantin runakunam ruraytaqa ruran. Ichaqa wakinqa manañam ruranchu alli padreyuq kašpa. Wakinri pakallapiqa hinataq kanankamapaš kawsanku.

(Imataš padrikunaqa runakunakta kunfisyun ñišqa willanankupaq tapuq karqan)

Pusaq ñiqin uma raki

Imanam Pariyaqaqa wichaykurqan, imanam huk runa churinwan Pariyaqaqap šiminkama kutimurqan, chaymantari imanam atinakurqan Wallallu Qarwinchuwan. Ñam ari Wallallu Qarwinchup kawsašqantaqa willarqanchik. Ichaqa kaypa tiyašqantam llaqtachakušqantam mana rimarqanchikchu. Chayši kayqa ñawpa pacha hanaq Pariyaqaqa ñiqpi tiyarqan. Chay tiyašqanpa šutintam mana allichu yaçhanchik kananqa Mulluquçha šutiyuq ña kaptin. Porque Pariyaqaqam payta atišpa chay Wallalluqa nina rupaptin chayta wañuchiypaq quçhaman ña tukuchirqan. Chay Mulluquçha ñišqanchik pachapiš chay Wallallup tiyašqan karqan. Chay pachaš kanan tukuy hinantin pacha yunkasapa karqan. Hatun machaqwaypaš, kakipaš, ima hayka animalkunapaš huntaptinši tiyarqan, imanam ñawpaq kapitulupi runa mikušqanta willanchik, chay hina. Chaymantaš Pariyaqaqaqa kay Wallallu Qarwinchukta atiypaq rišpaš Uqšapatapi pichqantin riwikurqan. Chay hina riwikuptinši chay pachapaš ancha chirirqan. Runtupaš urmamurqantaq paypaq pukllašqanpi.

Chayši chay pacha huk runaqa waqakušpa hamurqan, huk churinta apašpa, chaymanta mulluntapaš kukantapaš tiqtinkunaktapaš, "Wallallukta upyachimušaq" ñišpa apašpa. Chayši chay Pariyaqaqap hukninqa: "Churi, maymanmi hina waqakušpa rinki?" ñišpa tapurqan. Chayši payqa: "Yaya, kay kuyašqay churillaytam kanan apani Wallallukta qaramuq" ñiptinši, (Pariyaqaqaqa:) "Churi, ama apankichu! Llaqtaykiman kutichikuy! Chaymantam chay mulluykitaqa kukaykitaqa tiqtiykitaqa ñuqakta quway! Chaymanta churiykitaqa kutichikuy!" ñišpa ñirqan. Chaymantari: "Pichqantin punçhawpim kayman kutimunki, ñuqakta atinakuqta rikuypaq. Ancha yakuwan atipaptiyqa 'Yayanchikmi atipan' ñišpam ñiwanki. Hinašpa anchataq ninawan atipawanqa, chayqa 'atipay tukuntaqmi' ñišpataq ñiwanki" ñiptinši, chay runaqa mancharišpa: "Yaya, manachu chayqa Wallallu Qarwinchu ñuqapaq piñakunqa?" ñišpa ñirqan. Ñiptinsi: "Piñakuchunpaš, manam imanašunkichu, yallinraqmi ñuqaqa runakta kamašaq Amiyuqta, Llatayuqta, warmiktari Añašiyuqta. Hukta qarikta hukta warmikta hinam kamašaq" ñišpa rimaptinši, šiminmanta samaynin huk humo (qusñi) anqas hina lluqšimurqan. Chayši chay runaqa chayta rikušpa, mancharišpa tukuy apamušqanta qurqan. Chayši chay pichqa runaqa chay mullukta "qap, qap" ñichišpa mikurqan tukuy hinantin qušqantawan. Chaymantaš chay runaqa kutimurqan churinta apakušpa. Hinašpaš ñataq pichqantin punçhawmanta ñataq chay Pariyaqaqap šiminkama kutirqan "rikumušaq" ñišpa. Chaymantaš ña Pariyaqaqa pichqa punçhaw ñišqanmanta chay Wallallu Qarwinchukta atiyta ña qallarirqan.

Chay šimiri kay hinam. Pariyaqaqa pichqa runa kašpaš pichqa pachamanta tamyayta ña qallarirqan. Chay tamyaš kanan qillu puka tamya karqan. Chaymantaš illapašpari pichqa pachamantataq illaparqan. Chayši tutallamanta ña urapachakama chay Wallallu Qarwinchuqa ancha hatun nina ñaçhqa silu ñiqmanpaš çhayašpa ruparqan mana wañuchichikušpa. Chayši chay yakukunaqa Pariyaqaqap tamyašqankunaqa uraquçha ñiqman tukuy hinantin yakukuna rirqan. Chayši chay hina manaraq yaykuptinši huqinqa (Llaqsa Churapa šutiyuq) urañiqmanta yakukta huk urqukta urmachišpa harkamurqan. Ña harkaykumuptinši, chay yakuqa quçhaña tukumurqan. Kay quçham kananqa Mulluquçha šutiyuq. Chay hina chay quçhapi ña yaku huntamuptinši, chay hina rupaqtaqa ñaçhqa pamparqan. Chayši chay Pariyaqaqari chaymanta illapapayarqan mana samachišpa. Hinallaš chay Wallallu Qarwinchuqa Anti ñiqman mitikarqan. (Manam tuyllaqa mitikarqanchu. Kaytaqa qipanpiraqmi willašun.) Chayši huqinqa Pariyaqaqap churin qatirqan. Chayši chay Antip yaykunanpi "paqtaçh kutimunman" ñišpa kanankamapaš chaypi tiyan. Kaypaq šutinmi Pariyaqarqu.

Chaymantaš ña atiptin, Manañamqa šutiyuq warmi karqan, kay Wallallu Qarwinchuwan kaq supay. Kay warmiš kanan Mama uraynin chay chaypi tiyarqan. Kayta atipaqši ñataq payman hamurqan. Chayši chay Manañamqa ñišqaqa ninataq ruparqan. Chayši kay Tumna uranta yaykušpa Pariyaqaqaqa awqanakurqan. Chayši huk Pariyaqaqap churinta Chukiwampu šutiyuqta çhakinpi uramanta chuqamurqan chayachimurqan. (Kay hanka çhakiyuqmi kanqa.) Chayši hina kaptinpaš, Pariyaqaqataq atiparqan, quçha ñiqman qarqušpa. Ña kaykunakta atipašpaš, chay churin Chukiwampu šutiyuq hanka çhakin pakišqa tiyakuqman kutimurqan. Chayši chayqa: "Amataq kutišaqchu; qayllamanta chay warmi Manañamqakta waqaychašaq, paqtaçh kutimunman" ñišpa ñiptinši, "Allitaqmi!" ñišpa yayanqa tukuy mikunanpaq kamachipurqan. Chayši ñišpa ñirqan: "Kay iškay wayqukunamantam tukuy runakuna qamtaraq ñawpaq kukakta qumušunki, manaraq pillapaš akušpa. Ña qam akuptiykiraqmi, chaymanta runakunapaš akukunqa kukanta mallkišqanmanta. Chaymantam llamaktari wiñay urwa mana waçhakuq kaqtaraqmi nakapušunki. Hinašpa rinrin chillpišqakta kay kaykunaktaraqmi qamqa wiñaypaš mikunki," ñišpaš kamachirqan. Chayši runakunaqa chay kamachišqan šimikta yupaychašpa chaykama, Saqiqayamanta, Chuntaymanta, Chichimamanta, Mamamanta, Wayuqallamanta, Šukyakançhamanta tukuy kukayuqkuna ñawpaqnintaqa paymanraq apamuq karqan. Kanankamapaš pakallapiqa hinataqši kawsanku.

Isqun ñiqin uma raki

Imanam Pariyaqaqa ña tukuyta puchukašpa payta muchachikuypaq unanchayta qallarirqan. Ñam ari tukuy hinantin atišqankunaktaqa puchukanchik. Ichaqa kay Wallallu Qarwinchup qipanpi Pariyaqaqap sentensyašqankama kawsašqantam mana rimanchikchu. Ña atišpaš, Wallallu Qarwinchu Antiman ña mitikuptin, chay Wallallukta: "Runa mikušqanmanta kunanqa allqukta mikuchun. Chaytari Wankakuna muchachun," ñišpa sentensyarqan. Chayši kanan Wankakunaqa payta muchašpa allqukunawan muchaq karqan. Payri dyusnin allqukta mikuptin, allquktataq mikurqanku. Kanankamapaš "Wanka allqu mikuq" ñišpa ñinchik.

[...]

Last update: Apr 22, 2005. © [runasimi.de http://www.runasimi.de]. The contents of this page may be distributed for non-commercial purposes, especially for spreading knowledge of the Runasimi language in the world and strengthening its position in its home lands. Please quote the original author (if not mentioned by name, write runasimi.de), and set a link to this page (write down URL, if texts or images of this page are used in printed version).