Wo nastaću serbskich městnostnych mjenow z mjenow rěkow
Serbske městne mjena su we třoch dobach časach nastałe. Po mojich přepytowanjach nastachu najprjedy wsy, kiž maju swoje mjena po serbskich swójbach abo splahach - potom w druhej dobje wsy, kiž maju swoje mjena po ležomnosćach abo swojim połoženju - a w třećej dobje wsy, kiž dóstachu swoje mjena po jich wobsedźerjach, t. j. jich knjezach abo knježkach.
Naši Serbja mjenujcy njejsu, kaž němscy stawizńarjo rad wudawaju, hakle w času přećahowanja ludow abo po nim do swojich sydlišćow zaćahnyli, po tym zo běchu je pječa Němcy wopušćili, ale Serbja su prěnjotni wobydlerjo, autochtonojo, w krajinach srjedź rěkow Wódry a Solawy a wot Łužiskich a Rudnych hór hač k połnocy do nižinow: wot nětčišeho města Frankfurta při Wódrje přez Barlin a Branibor hač k Łobju błizko Dźěwina, a tohorunja běchu autochtonójo wšitcy Słowjenjo, kiž dale k połnocy wot Serbow srjedź rěkow Wisły a Łobja hač k narańsemu abo baltyskemu morju sydlachu, tak mjenowani Połobjenjo a baltyscy Serbja, kotřiž w splažnym a rěčnym nastupanju jenak blizko stojachu Serbam kaž Polakam.
Naši Serbja wobdźěłowachu jako twjerdźe zasydleni ratarjo hižo wjele lětstotkow do Khrystusoweho naroda tutón swój ródny kraj mjez Wódru a Łobjom a mjenowachu so tehdy powšitkownje, dokelž swoju ródnu zemju wobdźěłachu, Zemjane, t. j. Zemjenjo, w staršich romskich spisaćelach "Semnones", - rozeznawajcy so z tym wot swojich nawječornych susodow Němcow-Germanow, kiž běchu pastyrjo a rubježni wojowarjo, t. j. nomadojo. Jako tajcy přićahowachu woni tež hižo do Khrystusoweho naroda husćišo do serbskeho a słowjanskeho kraja srjedź Łobja-Solawy a Wódry-Wisły, podćisnychu sebi mjenje a wjacy słowjanskych splahow a přebywachu mjez nimi, tak dołho hac so jim to spodobaše a jim to jich njeměrna, wojowniska krew´ dowoli, jako knjezojo a knježerjo, spokojom z tym, zo jim Serbja-Zemjenjo žadane dawki wobstojace w płodach polow dawachu, a jich stadłam - hdyž žadnych sobu přićěrichu - pastwy poskićachu. Na to wašnje so wujasni, hdyž nam Tacitus podawa, zo za jeho čas Suebojo - němski splah, kotrehož prěnjotne sydła su a běchu w nětčišej Šwabskej - tež srjedź Łobja a Wódry sydlachu: běchu so tam jako njeměrni dobywarjo na čas zaćišćeli. Tu wobsadźichu woni jako swobodni knježerjo hrody a hrodźišća Zemjanow a žiwjachu so kaž knježkojo z dawkow swojich poddanow, z hońtwy a pastwy, lěhajo, kaž jich potomnicy dźensa radźi spěwaju, na kožach mjedwjedźow a srěbajo piwo, serbske piwo. - A tak so tež wujasni, hdyž nam Jornandes powěda, zo w spocatku ludoćahow Gothojo při wuliwje Wisły w dźensnišej Pomorskej a nawjěčornej Pruskej bydlachu: běchu tam w wonym času z južneje Šwedskeje, hdźež maće hišće dźensa krajinu Gothland, přićahnyli a ćehnjechu potom w ludoćahach dale k Čornemu morju a skónčnje do Italskeje a k Pyrenejam.' Mjeno Serbja běše tehdy jenož pomjenowanje małeho splaha Zemjanow-Semnonow, kotryž měješe swoje sydlišćo w nětčišim Voigtlandźe, mjenowanym w starych žórłach stajnje "Serbsko".
Tak khětře hač Serbja-Zemjenjo počachu worać, syć a žněć, załožichu sebi tež stajne sydlišća abo wsy, a to kóžda swójba abo kóždy splah wosebje, wězo najprjedy w najpłódnišich stronach kraja a po móžnosći daloko rózno, zo by kóždy splah dosć wobsydnosće měł. Wšě hona, pola, łuki a lěsy běchu zhromadne wobsedźenstwo cyłeho splaha, tohodla ma wuraz "wjes" tón samy korjeń kaž słowo wšón = cyły. Z toho tež wukhadźa, zo njebě tehdy hinak móžno, hac zo tajka wjes dosta mjeno ćyłeje swójby, cyłeho splaha, kiž pak měješe zaso swoje mjeno po swojim prawótcu a załožerju. Tak nastachu naše najstarše wjesne mjena na -icy, delnjoserbski -ice, haž na př. Čemjeŕcy, Dobrošecy, Lutyjecy t. j. sydlišćo swójby Ćemjera abo Choćěměra, Dobroša abo Dobrosława, Lutyja abo Lutoborja, t. r. młody wojownik. Tute mjena nastachu wěsće wjacy wěkow abo lětstotkow do Khrystusoweho narodźenja.
Čim bóle so tajka swójba powjetši, ćim bóle rozšěrješe so tež jeje wobsydnosć. A zo bychu Serbja tutych wsow dźěle swojeje wobsydnosće rozeznawali, dawachu jim po jich wašnosći a wažnosći wšelake připrawne mjena, a tak nastachu naše ležownostne smjena. Hdyž pak bě so tajki zhromadny splah z časom přejara rozrostł a rozmnožił, wotšćěpi so wot njeho wotnoha někotre swójby, a sčini so pak cyle samostatna, pak wosta hišće z dźěla pod rozkazom zhromadneho splaha. W prěnišim padźe wuzwoli sebi tutón wotšćěpk nowu hłowu, noweho wótca abo starostu, mjenowaše o nětko po nim a připołoži tež nowej wsy, kotruž sebi załoži, tuto nowe swójbne mjeno. W druhim padźe pak zasydli so ta wotnoha něhdźe z boka na ležownosćach, kiž měješe cyły splah hižo za swoje, a załožiwši tam nowu wjes, da ji mjeno, kotrež ležownosć wot dawna hižo měješe; tak nastachu na př. wjesne mjena Łaz (= němski "Gehege, Hag, Gereut"), Wólšina ("Erlengebüsch"), Brězyna ("Birkenbusch"), Dubc ("Eichenhain"), Hory ("Bergen"), Wysoka ("Hochdorf"), Kamjenna ("steiniges Gefilde"), Wjazońca ("Rusterbach"), Sprjowje ("Sprey = Dorf an der Spree") a tak dale; tuto nastaće spóznaje so tež hišće z ludoweho nałožka, zo so praji: ja du na Hory, wón bydli na Horach, štož je samo ze serbskeje rěce do němskeje přěšło, hdyž Němcy wokoło Drježdźan praja: er geht in die Lossnitz, er wohnt in der Sebnitz atd. Započatk załožowanja tajkich wsow směmy drje hišće do časa před Khrystusowym narodom połožić.
W prěnich lětstotkach našeho ličenja časa přestawachu a přestachu drje bórzy do čista załoženja sydlišćow z mjenami swójbow, a tehdy mějachu swój započatk załožki sydlišćow třećeje doby abo nastachu wjesne mjena třećeje rjadownje, t. j. wsy dostawachu mjena po swojim wobsedźerju abo knježku; tola pak załožachu so pódla přeco hišće tež wsy druheje družiny. Přez wobkhad Serbow z Němcami mjenujcy a přez poddanosć wšełakich serbskich splahow a župow Němcam, kiž běchu so do jich kraja dobyli, w času před a po Khrystusowym narodźenju, nawuknychu tež Serbja, zo to njeje runje tak špatne a hłupe z knjezom być, a tak wuwi so tež pola nich staw knježkow, runjež wšak drje tajki serbski knježk tak kruće a surowje knježić njerozumješe kaž jeho přikładnicy. Tak nastachu skónčnje roboćanske wsy abo wsy knježkow, kotrež tež po swojich knježkach swoje mjeno dóstachu, zo by so tež tak knježkowe swójstwo woznamjeniło; sem słušeja wjesne mjena kaž Měrkow, Hunjow, Stachow, Radwoŕ, Miłoraz, t. j. wjes abo wobsedźeństwo Měrka abo Měrosława, Unija, t. j. Dobreho abo Unisława = Dobrosława, Stacha abo Stanisława, Radibora, t. j. rady wojowaceho a Miłorada. - Tute roboćanske abo knježe wsy přeměnjachu z wjetša swoje mjena ze swojimi wobsedźerjemi, štož so tež tu a tam z lisćinow hodźi dopokazać. -
- Author: Arnošt Muka (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-48.html
- Note: Stary prawopis