Zaslepjeni
Powědančko ze serbskeho žiwjenja.
Nic ze słowom 'nož hajić chcemy narod,
Ze skutkom dźěłaj za lud, rěč a kraj!
"A tola mi njebudźes dale w tutych serbskich drabach khodźić," zawoła Křižan, dyri z pjasću wo blido, wuńdźe zakliwajó ze jstwy a zaprasny durje, zo cyły dom ržeše. Za blidom sedźeše burowka, hórke sylzy ronjo. A w kuće stoješe dźowka, přičina mandźelskeje rozkory. Z rukomaj zakrywaše sebi swoje wobličo. Twjerda hlówička - nanowa holca!
Křižanec běštaj zbožownaj w dołholětnym mandźelstwje. Zhromadnje wobdźěłaštaj domjacu rolu, zhromadnje so wjeseleštaj, so rudźeštaj. Dobraj a zbožownaj serbskej mandźelskaj! Serbska zemja bě jimaj k wutrobje zrostła. Serbski kraj - zbóžny raj! -
Nadobo so wšo přeměni. Křižan jězdźeše z wjetša kóždu sobotu do města. Zezna so tam z wjele ludźimi, spřećeli so z nimi. Tući "přećeljo", kotrymž na, "přećelstwje serbskeho bura" wjele zaležeše, dobuchu bórzy škódneho wliwa nad nim. Hewak dobry, strózby čłowjek wróćeše so dźeń a pozdźišo z mesta. Druhdy njebe wjacy swojich zmysłow mócny. To starosćiwu žonu hłuboko zrudźi. A jeje zrudoba so hišće powjetši, hdyž dopózna, zo běchu mužowe nahlady so w tym a tamnym přeměniłe. Wón, kiž prjedy wšo serbske škitaše, za Serbstwo rěčeše a wojowaše, započinaše wótcowske nałožki a wašnja wusměšować. A dale a hłubšo so tutón njepočink do njeho žerješe!
Skónčuje zabu so tak daloko, zo narodnu drastu, kotruž žona a dźowka a prjedy tež njeboh mać z česću nošachu, a kotruž tohodla prjedy tak lubowaše, započinaše hidźić.
To běchu njekničomne sćěhwki "přećelstwa" měsćanskich towaŕšow. Ći jemu narěčachu, zo "rozomny" Serb swoje dźěći wjacy po zastarsku njedrasći. Moderny čas - moderny raz!
Jeho žona, kiž z lubosću na ródnej zemi a starych dobrych wašnjach wisaše, bě cyle njezbožowna. Wbohi, zaslepjeny muž! Wona nałožowaše swój cyły wliw, zo dźowka njeby do nanowych kročelow stupała. Podarmo! Zaslepjenosć nana přeńdźe tež na dźowku, kiž chcyše radšo dźensa hač jutře wot so čisnyć serbsku drastu a ju z cuzej seklatej zaměnić.
Tohodla dóńdźe husćišo k wótrej rozmołwje mjez hewak přezjednymaj mandźelskimaj. Runje dźensa knježeše rozhorjenosć w cyłym domje, dokelž chcyše Křižan Hańži w měsće němsku drastu kupić. Maćeŕna zrěčniwosć a wša nutrna próstwa njemóžeštej zaslepjenu wutrobu dźowki zmjechćić.
"Dźěćo, što z toho budźe?" rěčeše mać płaco. "Štóž swój lud a wótcowske wašnja wopušći, njemóže ženje zbožowny być!" -
Hańža mjelčeše zasakle. Bě z maćerju njespokojna, dokelž so ta nochcyše podwolić "rozomnym" idejam nana.
Bóle a bóle póznawaše mać, zo je tu kóžde słowo, wša próca podarmo. Ze styskniwej wutrobu woteńdźe ze jstwy, dźěše do ćicheje komorki a poruči tam w paćerjach muža a dźowku božej miłosći. Bě kruće přeswědčena, zo tute započinanje k dobremu kóncej njedóńdźe.
Mjez tym přahaše Křižan konja. Njemysleše wjacy na swoju zrudźenu žonu, na jeje ból, na jeje warnowace słowa. Tak daloko z nim hižo bě. Jeho mysle běchu w měsće pola wjesołych bratrow, pola tych, kiž jemu rubichu měr a pokoj wutroby.
Do města přijěwši wobstara najprjedy někotre wěcy, a potom chcyše tamnym towaŕšam dopokazać, zo ma zděłanosć, zo wróćo njestoji, kaž móhli traš hewak wo nim myslić.
Dźěše do znatych klamow, hdźež husto za žonu a dźowku kupowaše, wězo hač dotal serbsku drastu. Młodźenc, kotrehož nós žida přeradźeše, witaše jeho z hubjenej serbšćinu.
"Ah! Knjez Křižan! Witajće k nam! To je rjenje, zo sće nas zaso raz wopytał! Što je k słužbam? Mamy krasne serbske wěcy, najnowšeje módy. Rjane židźane šórcuchi, trodlate rubiška - -"
"Dźiće mi ze serbskimi drabami," wotrězny jemu Křižan słowo. "Tak hłupy wjacy njejsym! Chcu za swoju holcu němsku drastu kupić. Njesmě mi wjacy khodźić w zastarskich, njelepych bantach a suknjach!"
Překwapjeny žid hnydom spózna, kelko je biło a wobroći korhojcku po wětřiku. Rěčeše kóždemu po hubje, hdyž jemu jeno k pjenjezam tyješe.
"Maće prawje, knjez Križano, cyle prawje! Narodna drasta je so přežiwiła a njetraje, a wšitcy rozomni Serbja tež tak činja. Zawěrno, sym stajnje prajił: Knjez Křižan je wosobny rozomny muž!"
Tajke khwalenje židowskehó młodźenca zajědźe zaslepjenemu burej do nopa a wažeše wjacy, hač prošenja a napominanja swěrneje, starosćiweje mandźelskeje.
Mjez tym wućeže překupc cyłu kopicu tyzow, staji je na blido a wukhwalowaše swoje twory. Po jeho słowach bě wšitko moderne, nobl, elegantne, krute, tak krute, zo chcyše so žid najradšo za płat powěšeć, a z tym krutosć a khmanosć dopokazać. Huba jemu dźěše kaž młyńske koło, a słowa so jeno tak kułachu.
"Haj, knjez Křižan! Ludźo na wsach pěstuja hišće swoje zastarske nałežki. Ale štóž je zdźěłany, so z tajkim čaporom wjacy njenasadźuje. Na zdźěłanosći na wsach hišće jara pobrachuje. Tajcy njejsu kaž wy, knjez Křižan!"
Tajke słowa so Křižanej lubjachu, a překlepany žid napowěsny jemu stary draby, kiž lěta dołho w khamorje na kupca čakachu. Křižan zapłaći wšo dosć droho, a židowski młodźenc so hłuboko před nim kłonješe zawdawajo jemu ruku. "Božernje, nazasowidźenje!" Tak strowjo zawrě durje za zaslepjenyrn burom.
Křižan dźěše nětk runy puć do korčmy, hdźež swojich měšćanskich towaŕšow nadeńdźe. Ći jeho lubje witachu, dokelž dźě wědźachu, zo jim kćěje wjesóły wječor, mokra zabawa. Hdyž Křižan do města jědźeše, tykny sebi stajnje někotre "módre lapy" do kapsy, kiž w běhy dnja so jeno tak rozbrojichu. Wón zapłaći worćiznu. Měješe to za nobl. Njemóžeše tola tajkich wosobnych přećelow zdarma měć. Měšćenjo pak so smějachu "hłupemu serbskemu burej", kaž jeho často mjez sobu mjenowachu.
Dźensa bě khětro ćežke posedźenje. Zmužite wotmyslenje knjeza kublerja Křižana, skónčnje źe starymi hłuposćemi złamać - tak jemu so lišćachu ći "dobri přećeljo" - dyrbješe só přihódnje woswjećić. Doma rudźeše so žona a modleše so za zaslepjeneho muža. W měsće pak praskaše jena bleša po druhej, a škleńcy so při wjesołym spěwje porjedźachu a klinčachu. Křižan a jeho mudri přećeljo žujachu jedyn přemo druheho - -
- Author: Jurij Słodeńk (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-184.html