Zymski wobrazk
Zemja je sebi běłe poslešćo mjez woči sćahnyła a nětko spi. Wšo žiwjenje je woćichło w polu a w holi, a zrudna ćišina knježi, hdźeš něhdy spěwy so znošowachu. Ptačata su nas hižo dawno wopušćiłe a su lećałe přez šěroke morjo daloko, daloko... Tež žaby su na swoju pěseń zabyłe, a su so zaryłe hłuboko do dna zeleneho hata, z kotrehož nětko wjacy njemóža; přetož tołsty lód je so na hat lehnył. Ani rěčka wjacy njebórboce w khłódnym hajku a njebaje nam wjacy wo swojim lěsnym skhowje a wo ródnym domčku. Tam stoji w ćěmnej komorcy jeje kolebka; tam spaše dołho, dołho; tola na dobo wotući, zastyska so ji po swěće a swětle, a skoku wuskoči jako slěborny kužoł z kolebki a ćekny do swěta. Ale zymje njewućekny. Tež ji je zyma młodej spěšnej nóžcy sputała. W klinje slěborneje rěčki błyšćachu so něhdy swětłe kamuški, a rybički sebi w jasnej wodźe hrajkachu. Nětk je wšitko preč, wšo je zyma wzała, tež módre njezapomnički na brjóžku je mróz zahubił. Jena wulka běła płachta kryje wšitko.
Tola čłowjek zwuknje wšemu; tež wulkej žarowanskej běłej płachće sněha a mortwej ćišinje, w kotrejž jenož wróny škrěča, rapak kraka. Druhdy wězo zawuja tež psy a třělba prasnje - ale to je wšo. Tola čłowjek zwuknje wšemu, zwuknje po času tež zymje, póznawa rjanosće a wjesela, kotrychž ani zyma žadna njeje. Njeměnju tu swjateho Mikławša, ani Božeho dźěsća a jeho darow, kotrež naše dźěći tola tak žadosćiwje wočakuja, tak radosćiwje witaju. Njeměnju tu ani wutepjeneje jstwy a ćopłych kachli, za kotrež so wćipne wnučki tłóča, hdyž jim naše wowki bajki baja. Ně, tež wonka w přirodźe mnoha zymska radosć naše dźěći wočakuje.
Hižo wjacy dnjow je njebjo někak mhłowe, njemóže so wjacy wujasnić a kaž wołojane wisaju z njeho ćežke šěre mróčele. Skónčnje da so do sněha a wjesele polětuje běłe pjerje w powětře. Młody sněh je mjehki, da so mjasć, a małe ručki wubjerne kulki z njeho spjeku. To naše dźěći derje wědźa a z črjódami tohodla na běłe ladko ćěrja, hdźež so prěnja sněhowa bitwa započina. Při tym je hołk a hara, zo so ladko třase. Pódla spytuje so sańča ćěŕ, a tak khětře hac budźe někak móžno, budźe so tu jězdźić, hač sanje lětaju! A byrnjež tajki mały kholowac tež raz wotlećał, to ničo njewadźi; w snězy sebi nichtó kulow njenabije. Haj, sanje, to je w zymje dźěći žiwjenje, a zawěsće njeje wjetšeho wjesela, kaž hdyž Bože dźěćo sanje wobradźi a k tomu mjećel sněha. Tola, komuž je so na sanjach wostudźiło, tón dźe na lód pohladać. Tež hat je wožiwił a za to, zo tu w lěće žaby rjechtaja, słyšimy tu nětkole naše dźěći. Njecha so jim wottud, a přejara khětře swjaty wječor domoj woła. Tola porjad dyrbi być, a skónčnje njeje to ani tak zlě, byrnjež sebi jedyn khwilku prebył. Kóždy wě: to su dźěći. Hórje je, hdyž je sebi zwažny pachoł dałoko zalězł a w zymnej wodźe nowy drjewjanc wostajił. Potom njesłodźi jemu doma wječeŕ, ale hlada sebi radšo helu, hdźež so na ćopłej plocy sedźo suši. Ale drjewjanc je preč; nazajtra budźe nad nim hižo tołsty lód, a lědma nalěto zaso nad wodu připłuwa, njeje-li so prjedy w błóće na dnje hata zabrodźił.
Z jenym drjewjancom wězo njebudźeš wjacy na lód khodźić, ale za kachlemi tohodla hišće njetrjebaš sedźo skoržić. Tež za tajkich njezbožownych je so zyma postarała. Hdyž je sneha wjacy, twarja so mjenujcy jara derje rjane sněhowe muže. Kuluch sneha nawala so bórzy a zjednoćenym mocam poradźi so skónčnje tež, khadlu na nohi stajić, štož je wězo ćežše dźěło. Ale z tym je sněhowy muž tež hižo mohł rjec dokonjany; wšo druhe da so samo. Za rucy so z kóždeho boka kolik do wulkeho ćěła tyknje, a na tołstu šiju placnu prawje wulku kulowatu hłowu. Sněhowy muž ma wulku čornu hubu a čini, jako chcył cyły swět na dobo póžrěć. Tola bojeć so jeho tohodla nichtó njetrjeba: mólčkej, čornej wóčcy hladatej přejara přećelnje do swěta, a hdy by so běły pachoł tola raz roznjemdrił a zapyrił, by rozběžał. To je tež skónčny wosud sněhoweho muža; njerosće kaž druzy ludźo, ale přińdźe hnydom wulki na swet, a potom so jeho mócne stawy dźeń a bóle sydaju, doniž wšitko njerozběhnje. Njewostanje ničo hač łuža wody a někotre kuski wuhla we njej.
Tola wšo, štož prawje je: tak dołho hač je sněhowy muž hišće žiwy, hraje wulkeho knjeza, a samo khrobły kóń so napłóša, hdyž jeho nimo tajkeho běłeho přemieńka wjedźes. Kaž njemdry ćěri potom přez hory a doły, a sanje leća za nim jako wětřik. A čehodla tež dyrbjał zamožity bur so w snězy na hermank abo na "kołbasu" brodźić, hdyž ma w hródźi konje a w kólni rjane sanje! A k tomu, kak rjenje je, hdyž rnóžeš sebi zymske popołdnjo do polow zajěć! Skoro ani njepytnješ, zo jědźeš. Hdźež bě prjedy hrozny, kamjenjojty puć, tam njeje nětko ani błóta, ani kamuška: běły sněh je wšitko přikrył, sanje jědu kaž by třěłił a štomy, statoki a cyłe wsy nimo mikaju. Swjata knježi ćišina; jenož wólnej konjej druhdy rjehotatej, a pod sanjemi pišći, wrěšći běły sněh. Je khětro zyma, z dołheho ranja duje rězny wětřik. Za to je powětr kaž krystal čisty. Brunakaj so pyritej, a z blizkich domow stupa běły kur do jasneje wysokosće. Tón běły kur abo lěpje woheń, z kotrehož kur sapa, je bróń, z kotrejž přećiwo zymje wojujemy. Mjez tym je nas přećelna wjeska prijała a jedyn kaž druhi strowi nas kóždy statok ze swojej rjanej běłej třěchu. Njech tohodla lóze huby na zymu praja, štož so jim zechce; sprawnišeho hosća dyžli zymy nihdźe njeje. Jenak je kóždeho ze swojim darom wobdźěliła: bohaty nima nad swojim hrodom rjeńšeje płachty jako khudak na swojej słomjanej khěžcy; kóždu třěchu debi nanajrjeńša pycha. Kóždy kolik, kóždy měznik ma swoju běłu čapku a jenički wulki běły płašć kryje wjes a polo.
Njedaloko za wsu zapocina so pokhmurjeny lěs. Tež wón je so do sněha zawalił, a pod mócnym brěmjom běłych pjeri zhibuja so hałuzy hordych šmrěkow. Něhdy mějachu w tych nakhilenych wjeŕškach ptački swoje hnězda a hałuzy žołmjachu w słódkich pěsnjach; nětko je wšitko ćicho kaž w zakuzłanym hrodźe. Tón zakuzłany hród ma slěbornu třěchu, slěborne wěže nad njej, a słónco swětłe koła na nju sćele. Ale koła su přeco wužše a nijeńše, doniž skónčnje słónco za lěsom njezapadnje... Ale njemóže so ze swojim lěsom dźělić; hišće jónu zhladuje na slěbornu jeho třechu, a lubozna čeŕwjeń rozlije so po wšěm njebju a po běłej zemi. Hišće jónu zaswěća so dejmanty do běłeho płašća zatkane, hišće wokomik so w purpurowym błyšću wjes a město hori - a róžowe swětło hasnje.
Wokomik je njebjo prózdne; k wjecoru słaba čeŕwjeń, hewak nihdźe běłeje mrócałki, nihdźe swětteška. Tola hižo stawa k ranju měsačk a jeho wowcki hromadźa so na wšěch kóncach njebja. Ze swojisn blědym miłym swětłom strowi měsačk swoju towaŕšku zemju a šepce ji wo nowym rjeńšim nalěću.. Ně, naša zemja njeje wumrěła; naša zemja ćiše drěma, a pod běłym płašćom bija mócnje jeje žiły.
- Author: Mikławš Andricki (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-124.html