Сау мигъ (Коцойты)/Дыккаг ныв

by Коцойты Арсен

Тызмæгты хæдзар. Нывыл арæзт стыр уат. Уаты мидæггаг къулы, галиуырдыгæй кæрон — дуар, стьол, къæлæтбандæттæ. Иуæрдыгæй къулыл æнцойгонд даргъ тьахтин, гауызæй æмбæрзт. Стьолыл агуывзæ донимæ, йæ фарсмæ æрттиваг цыдæр æнгузы йас, ноджы алыхуызон гыццыл æвгтæ æмæ гыццыл хæцъилы гæбæзты цыдæртæ тыхт. Стъолы фарсмæ уаты къуымы алы дзауматæй рæдзæгъд. Стъолы фарсмæ къæлæтгондыл бады нард ус, рæсугъд дзауматы фæлыст. Худгæ былтæ. Фæлмæн цæстæнгас. Дуарæй мидæмæ бырсынц адæм. Фæзыны дзы иу къорд устытæ æд дзауматæ, æд тæбæгътæ. Чидæр сæ мидæмæ нæ уадзы.

Xъæлæс. Иугай!.. Иугай! Куыд бырсут уый?

Биганон. Хорз адæм сты ам. Æнæвгъау хæссынц алцы дæр. (Кæсы къуыммæ, дзауматæм.) Æхца дæр хорз фидынц. (Æвдисы стыр тыхтон.) Æртæ сахатæй фылдæр нæма дæн ам æмæ дыууиссæдз туманæй къаддæр нæ амбырд кодтон. Дзауматæ аласынæн мæ, æвæцæгæн, дыууæ уæрдоны æххуырсын бахъæудзæн. (Сыстади, акасти рудзынгæй.) Кæрт йæ тæккæ дзаг у адæмæй. Ноджы дæр ма цæуынц...

Дуар фæзыхъхъыр.

1-аг хъæлæс. Цы мæ тъæппытæ кæныс? Дæ сæрыхъуынтæ дын зæххы авæрдзынæн!

2-аг хъæлæс. Ауадзут нæ, мах раздæр æрбацыдыстæм!

3-аг хъæлæс. Цæугæ уæдæ!

Биганон (æрбадти бандоныл). Куыд бырсынц! Æз афтæ уарзын, гъе!

Гатъи (чидæр æй æрбасхуыста: басхъиудта мидæмæ). Æнæуаг адæм!

Фатъи (æрбагæпп кодта). Мæ къаба мын аскъуыдтой. (Уыны къаба.)

Сæлимæт (мидæмæ бырсы, чидæр æй йæ кæлмæрзæнæй уромы, баирвæзт). Æппындæр сæм уаг нæй.

Биганон. Æрбадут, уæ хорзæхæй, уæртæ уым. (Амоны тъахтинмæ.)

Уыдон лæууынц, дзурын дæр нæ уæндынц, бадын дæр.

Биганон (рæвдаугæ хъæлæсæй). Æрбадут, æрбадут æмæ зæгъут, цы уæ хъæуы. (Æрбадтысты, фæлæ ницы дзурынц.) Кæмæй стут, мæ хуры чысылтæ?

Гатъи. Дадолтæй стæм... Æз æмæ уæртæ уый хотæ стæм, мæнæ уый та нæ чындз у.

Биганон. Дадолтæ хорз мыггаг сты. Дæсныйы фæрсын тынг уарзынц. Суарыхъæуæй дæр иу къорд чидæртæ æрбауади Дадолтæй. Хорз мыггаг сты... Зæгъут, уæдæ, уæ хъуыддаг.

Гатъи. Æз æмæ уæртæ мæ хо æгæр абадтыстæм, æнхъæлдæн, æмæ... дæхæдæг зоныс... Нæ чындз та... Куы йæ æркодтам, уæдæй цæуы дæс азы, æмæ йын нырма зæнæджы мыггагæй ницы ис. Зоныс дæхæдæг...

Биганон. Куыд æвзæр сты адæм, куыд! Кæрæдзи нæ уарзынц... Ахæм хинтæ араз дæ сыхæгтæн!..

Дадолты сылгоймæгтæ кæрæдзимæ бакæстытæ кодтой. Сæртылдæй æмæ цæстытæй зæгъынц кæрæдзийæн: уынут, уынут, цы тагъд æй базыдта.

Гатъи (рамбырд кодта лæвæрттæ æмæ сæ рудзынджы дæлвæйнæгыл æрæвæрынмæ хъавы). Мæнæ дын чысыл цыдæртæ æрбахастам.

Биганон. Уым нæ, мæнæ сæ мæ разы иннæ дзауматыл æрæвæрут. (Æнхъæлмæ кæсы, йæ ных — тар.) Афтид дзауматæ?!

Гатъи (фембæрста хъуыддаг, æхца исы). Дæ рынтæ бахæрæм! Зонæм, зонæм хъуыддаг.

Сæлимæт (æхца исы) Зонæм æгъдæуттæ, дæ нывонд æрбауон.

Фатъи (агуры æхца). Дæ сæрыл нæ æрхастæуа, уыдæттæ та куыд нæ зонæм!

Гатъи. Мæнæ дыууадæс сомы. (Стъолыл сæ æвæры.)

Сæлимæт. Мæнæ дæр дыууадæс сомы. (Стъолыл æвæюы.)

Фатъи. Мæнæ дæр дыууадæс сомы. (Стъолыл æвæры.)

Биганон (йæ цæсгом фæрухс ис; æхца хæмпус къухты атыхта æмæ сæ тыхтоны атъыста). Афтæ, мæ хуртæ, афтæ. Адæм нæ уарзынц кæрæдзи. Алы фыдбылызтæ аразынц. Хинтæ кæнынц. (Райста стъолæй агуывзæ донимæ, æрттиваг цыдæр дзы ныппæрста, змæнты къæцæлæй дон, хинымæры цыдæртæ дзуры иу минуты бæрц, стæй хъæрæй.) Нæ уын зæгъдзынæн, чи у, фæлæ уын уæ сыхæгтæй чидæр хин скодта. Уæ амонд у, æмæ афойнадыл фæзындыстут фæрсынмæ.

Æртæ сылгоймаджы кæрæдзимæ бакæстытæ кодтой.

Гатъи. Ис нын, ис, знæгтæ!

Биганон. Ис уын знæгтæ, фæлæ сæ хинтæн та хос ис мæнмæ.

Æртæ сылгоймаджы (иумæ). Дæ рынтæ дын бахæрæм! Дæ нывонд æрбауæм! Дæ сæрыл нæ æрдавдæуа!

Биганон (бирæ фезмæста дон, рухсмæ йæм кæсы, йæ сæр æнкъусы). Сæ арт æрбауазал уа уыцы знæгтæн! Диссаджы тыхджын хин скодтой!.. Тынг зын фæрсæн уын у... Мæ ных куыд рахид кодта. (Сæрфы йæ ных.) Хъуамæ ма фæйнæ фондз сомы самал кæнат!

Æртæ сылгоймаджы. Дæ нывонд æрбауæм! Дæ рынтæ дын бахæрæм!

Æртæ дæр кæрæдзимæ бакæстытæ кодтой. Бамбæрстой кæрæдзи.

Гатъи. Нæ зæдыхай, æхцайы бæсты дзаума нæ айсдзынæ?

Биганон. Дзаумамæ гæсгæ у.

Гатъи. Диссаджы морæ тын нæм ис. Афæдзы дæргъы йæ æртæйæ фæуæфтам.

Биганон. Æрбахæссут, фенæм!

Æртæ сылгоймаджы (кæрæдзимæ сындæг дзурынц). Ды ацу! Ды ацу!

Гатъи (Биганонмæ). Уæд та дын æй фарсты фæстæ æрбахæсдзыстæм.

Биганон. Уый гæнæн нæй. Дзаума мæ фарсмæ куы нæ уа, уæд фарстæн рæстмæ ацæуæн нæй.

Гатъи. Æз цæуын, фæлæ мæ фæсаууон адонæн ма афæрс! Ацы минут ам æрбалæудзынæн.

Биганон. Цу, мæ хур, цу! Мæн мæнæ хостимæ ацархайын хъæуы.

Гатъи (дуарæй фæстæмæ дзуры). Уæдæ сын ме ’рбацыдмæ ма бафæрс. (Дуары æдде фæци.)

Биганон (хостимæ архайы; дзуры ныллæуныллæугæнгæ). Фосы хин бындзарæй скъах! (Исы æндæр хос.) Æнæ зæнæгæн бирæ зæнæг ратт! Мæнæ хос, ды та цæстыгондты ирвæзын кæн фыдбылызæй. Кæлæнхалæн хос, ды ныры онгау дæ тых æвдис! Мæнæ абадгæ чызгæн моймæ фæндаг! Ды та уарзондзинад æвæр лæппуйæ чызджы æхсæн. Мæнæ æнадгæнæн хос, ды дæр дæ тых æвдис фыццагау!

Гатъи (тынимæ æрбацыдис уæззау улæфгæйæ). Афæдзы дæргъы йæ æртæйæ фæуæфтам... Нæ сын афарстай æнæ мæн?

Биганон. Нæ, мæ хур, нæ! (Хостæ фæуагъта. Уыны тын къухæй дæр, цæстæй дæр, иннæ дзауматы уæлæ йæ æрæвæрдта.) Бæззы. Гъеныр фарст хорз ацæудзæн. (Райста агуывзæ. Ацы хатт æй бирæ фезмæста, ракæс-бакæс æм фæкодта.) Æртæмæйдзыд сæныкк снывонд кæнут дæлимонтæн. Сæ бон аивгъуыдта, фæлæ уый ницы кæны. Уæхи йеддæмæ дзы æддагон адæймаг ма фæхъæстæ уæд. Иу хæрд æй бакæнут уæхæдæг иу æртыццæг æхсæв. Иу хæрдæй йын æнæ фæуæвгæ нæй, йæ сæр æмæ йæ къæхты йеддæмæ. Сæр, къæхтæ, царм æмæ стджытæ аууон ран зæххы баныгæнут. Уыдонæй дæр хъуамæ макæцы цæрæгой фæхъæстæ уа. Цы æртыццæг снысан кæнат нывонд хæссынæн, уыцы æхсæв уæм хъуамæ уазæг ма уа. Хъуамæ уæ дзауматæй, уæ мигæнæнтæй сыхæгтæм, мыййаг, мацы баззайа. Дзидза хæрын хъæуы æдзæххæй, æнæ кæрдзынæй. Сæныччы хъуамæ аргæвдат галиу къухæй. Куы сфыца, уæд скувын хъæуы Зинæн æмæ иннæ дæлимонтæн. Стæй дзидза истæй мидæг къонайы раз ныууадзут. Уæхæдæг рацæут хæдзарæй, дуар рахгæнут æмæ банхъæлмæ кæсут иу-дæс минуты бæрц. Хъуамæ дзы Зин йæхæдæг, кæнæ йæ кæстæртæй исчи ацахода. Кæд дзы дзæвгар комдзаггонд разына, уæд уæ нынонд тынг æхцон у дæлимонтæн. Кæд дзы зына-нæзына ахуыст разына, уæд дæр хорз. Ахæссут мæнæ ацы дыууæ гыццыл авджы. Мæнæ ацы нозт арæзт у бæлоны æппарæнтæй. Æлгъ ыл ма кæнут. Бæлонæй фылдæр уарзондзинад никæмæ ис. Уый хъуамæ баназой хæрды размæ дыууæ чызджы. Мæнæ ацы нозт та у арæзт хуыйы æппарæнтæй. Уымæй фылдæр цот никæмæн цæуы. Уый та баназæд чындз... Цы уын дзырдтон, уымæй мацы ферох кæнут. Исты дзы куы ферох кæнат, уæд-иу мæнæй хъаст ма ракæнут. Уæхи аххос уыдзæн. Цæут ныр, рæстмæ уæнт уæ хъуыддæгтæ!

Ацы æртæ сылгоймаджы цæуыныл куы фесты, уæд æндæртæ дуарæй мидæмæ бырсынц.

1-аг хъæлæс. Æз раздæр æрбацыдтæн!

2-аг хъæлæс. Нæ, æз раздæр æрбацыдтæн!

Æмбæрзæн