Ырак черже аъттаныр кижиге йөрээл

Тыва улустуң алгыш-йөрээлдери (Күш-ажыл-биле холбашкан алгыш-йөрээлдер)
автору Тываның дыл, литература болгаш төөгүнүң эртем шинчилел институду
Чаяан чылы: 1990.

Күш-ажыл-биле холбашкан алгыш-йөрээлдер

Ырак черже аъттаныр кижиге йөрээл

Ырак-узак чер чоруурунуң мурнунда кижи ажы-төлү, аал-ораны амыр-кадык, эки турзун дээш, одунга чалбарып, аңаа аъш-чеминиң дээжизин өргүп, саңын салгаш, аалының хүн үнер талазынче көрнүп алгаш, чалбарыыр:



1

Доозуннуг Кызыл-Тайгам,
Өршээ, хайыракан!
Элезинниг Ээр-Хемчиим,
Өршээ, хайыракан!




Ооң соонда өгже кирип келгеш, отче саржагны дамдылатпышаан:



2

Каң, хүлер ышкаш от чаяачым,
Өршээ, хайыракан! — дээр.




Аъш-чем ижериниң мурнунда, өгнүң херээжен ээзи база-ла отче кутпушаан, өске аъш-чемниң үндезинин оттуң ээзи четтирзин дээш, отче куткаш, оон өгден дашкаар үнгеш, чөөн чүкчу көрнүп алгаш, тос-карак деп чажыг ыяш-биле сүттү дөрт чүкче "О, өршээ, хайыракан! Чоруу-ла чогузун!" - дээш орук чоруур кижиниң соонче чашпышаан, йөрээп чалбарыыр:



3

Арттың улуу
Мында болзун.
Артынчактың улуу
Сенде болзун.
Оранның улуу
Мында болзун.
Олчаның улуу
Сенде болзун.
Чораан ботка
Човаг чок болзун.
Чорткан аътка
Соодуг чок болзун.

4

Мунган аътка
Човаг чок,
Муңгаш черге чажырба,
Аал оран кээрде,
Арбын олчаң көргүс.
Бот угбас
Чүктээшкинниг болзун.
Аът угбас
Артынчактыг болзун,
Алтай-таңдым, бээр көрүн,
Ал бодун човатпазын.

5

Эки чүвени
Бээр чалгып турзун.
Багай чүвени
Ыңай чалгып турзун.
Хайыракан, өршээ, өршээ!
Аар олчазындан
Бээр чалгып турзун,
Хайыракан.
Аң-меңинден
Бээр чалгып турзун,
Хайыракан.
Улуг эмиглиинден, хайыракан!
Улуг мыйстыындан, хайыракан!