سنڌ جي ادبي تاريخ/ڀاڱو پهريون/30
دلپتراءِ حيدرآباد جو هڪ مشهور صوفي ٿي گذريو آهي. سندن اصل وطن سيوهڻ هو ۽ پوءِ سانگي سان ميرن جي حڪومت ۾ حيدرآباد ۾ پنهنجي گروءَ ڀائي آسرداس وٽ اچي رهيو. درگاه جهوڪ شريف جو خاص معتقد هو، تنهن ڪري سال بسال اتي ڪيترا مهينا وڃي گذاريندو هو. پارسي ۽ سنسڪرت ٻولين مان چڱي طرح واقف هو. جهوڪ ۾ رهڻ ڪري شاه ڀٽائيءَ جي ڪلام جو اثر مٿس گهڻو پوڻ لڳو ۽ پاڻ بہ سنڌي بيت چوڻ لڳو. سندس سنڌي ڪلام پروفيسر ٺڪر 1038 ۾ ڇاپائي پڌرو ڪيو آهي. دلپت هنديءَ ۾ ڪيترو ڪلام چيو آهي جو اڃا ڇاپيو نہ آهي، مگر اهو ڪلام حيدرآباد جي مشهور آسرداس واري ٽڪاڻي ۾ محفوظ آهي. دلپت صوفيءَ جو ڪلام سوز وارو ۽ ناصحانه آهي ۽ سندس عبارت پختي ۽ عام فهم آهي.
1- پيهي وڃ پاڻ ۾ ڇڏي پنهنجو پاڻ،
ڏيئي آديسي الک جو اندر ۾ اهڃاڻ
جا کي رلين روهن ۾ نانگا ناٿن ڪاڻ،
پري ڳولڻ پرينءَ کي اهو ڄٽن سندو ڄاڻ،
آهي سائين توئي ساڻ، ’دلپت‘ دائم دل ۾.
2- جن ترڪ ڪيو طمع کي سنياسي سيئي
ڇڏي هليا نعمتون قيمتي ڪيئي
ويراڳين وجود مون واشنا ويئي
تن پاڻ پڇي پانهنجو رانول دل ريهي
گهڙي ويا گهٽ ۾ جفا جيءَ ڏيئي
دلپت ڏٺائون الک کي پاڻ ۾ پيهي
سي نانگا سڀ نيهي،ناٿ نوازيا نينهن سان.
3- اوڍي لباس لڱن تي ڪيئه زالن جهڙو زيب
مايا ميڙي مهنت ٿئين ڪري فند فريب
ڇل ڪيو تو موڳا موهين رانول ڪري ريب
مايا ڪارڻ پاڻ بچايئه عالم ڏيئي آسيب
ڪڍ ڪاپڙي قلوب مون کوٽا خام خريب
وٺي واٽ گروءَ کون ٿيءُ گگن ۾ غيب
تان علعون ۽ عيب آديسي وڃن اندر جا.
4- جي اٿئي پياس پرينءَ جي تان سر سنباهي هل
پئي محبت مچ ۾ جانب لئه تون جل
سڪ سوز پرين جو سڌڙين کي نہ سل
جئن جئن واچين ورق تون تئن تئن پوي ول
پڻي ڪين ولهي ايهو هاسيءَ جهڙو هل
پهه لڳي پڙهين جي ڀوري هڏ نہ ڀل
هوت اٿيئي هنج ۾ ناحق روهه نہ رل
چڙهه نيزي نينهن جي تان ويجهو ٿيئي وصل
’دلپت‘ عشق اصل، ملي سودي سر جي.
5- نڪو محبت جهڙو مامرو نڪو سڪڻ جهڙو سور
ساڙي وڌو ساه کي پل پل پرين پور
چيري چچري چت کي چشمن ڪيو چور
دوست منهنجي دل کون شال نہ ٿئي دور
”دلپت“هنئين حضور، شال سدا هووي سپرين.
6- اٿيئي نازڪ ناتو نينهن جو ادب ۾ ٿي آءٌ
محبت جي ميدان ۾ پير پختو پاءِ
اتي ناهي سڌڙين جي ڪائي جنبڻ جاءِ
عشق آتش مچ ۾ اڀو پاڻ پچاءِ
تا رچي ايندين ريهه سان برهه باهه منجهاءِ
مڙڻ آهي مهڻو مرڻ مر اداءِ
سڪ نہ آهي سٿري جان لاتيءَ تان نباهه
ثابت سر سنباهه، ”دلپت“ اڳيون دوست جي.
7- جي اٿيئي سڪ پرينءَ جي تان ڏي سنباهي سر
سڪڻ ۽ سورن جي کڻج ساڻ سمر
ڪس ڪاتيءَ ڪلال جي کڻي ڪاريهر جان ڪر
ڏي سر سٽ ۾ گهايل گهار ۾ گهر
”دلپت“ پڪيءَ پر، پني ڪندي پيڙ جي
8- جي اٿيئي سڪ سري جي تان طمع ڇڏ تمام
ويراڳ وساءِ وجود ۾ ڪر ڪيني کي قتلام
ڪوري ڪڍ قلوب مون خيال خارج خام
پيءُ هٿون حبيبن جي ذوق منجهون پر جام
ڪافي ورهيه جي وڍ دوئي سندوم دام
تان معلوم ٿئي من ۾ محبوباڻي مام
”دلپت“ لهئي ملام، ڄمڻ مرڻ جيءَ جي.
9- اندر جهڙو زور وهي ٻاهر مينگهه ملار
”دلپت“ ٻاجهون دوست جي اچي ڪين قرار
جنهن وٽ ناهي يار، سي ڪيئن اٽڪانئين اکيون
10- ڪن ڪعبو مک مسيت من ملان ايمان
متو مڪو حاجي هنيو قاضي قلب قرآن
نئن نبي نڪ قبر ذاڪر آهي زبان
هٿ حضرت ڀانءُ پيغمبر امت انگ عيان
سچ سنت دي نفس نصيحت غيرون ڇاڏ گمان
رضا رياضت رنج نہ ڪسنون ڪل صحيح شهه مان
اندر ٻاهر ايڪو ظاهر صاحب ايڪ سبحان
حا جان جهان، جامان ”دلپت“ صحيح سڃاڻ
هيٺين بزرگن جو سنڌي ڪلام بلڪل ٿورو آهي ۽ اها ڳالهه بہ شڪي آهي ته جيڪو ڪلام سندن نالن سان منسوب ٿيل آهي، سو حقيقت ۾ سندن ڪلام آهي يا ٻين بزرگن جو.
شاه عنايت صوفي جهوڪ وارو – 1655-1656ع
عثمان احساني ڀاڳ ناڏيءَ وارو جو پوءِ اچي لکي ۾ رهيو 1640ع.
شاه عنايت رضوي – شاه عبداللطيف ڀٽائيءَ جو همعصر هو. سندس ڪلام شاه صاحب جي ڪلام سان خلط ملط ٿي ويو آهي ۽ خبر نہ ٿي پوي ته ڀٽائيءَ جو ڪلام ڪهڙو ۽ عنايت جو ڪهڙو. سندس حياتيءَ جو مفصل ذڪر بہ ڪٿان دستياب نہ ٿيو آهي، باقي سندس مقبرو نصرپور ضلع حيدرآباد ۾ آهي، جتي ڪيترائي ماڻهو زيارت لاءِ ويندا آهن.
(4) خواجه محمد زمان 1713ع ۾ سندن ولادت ٿي. صديقي خاندان مان هئا. سندن بزرگ ٺٽي ۾ رهندا هئا. جتان لڏي لنواريءَ ۾ اچي ساڪن ٿيا. شاه ڀٽائي سندن زيارت لاءِ لنواريءَ ۾ ويا هئا ۽ اتي سندن عظمت جو اعتراف ڪيو هئائون. سندن سنڌي ڪلام بلڪل ٿورو آهي جنهن جي عبارت ۽ مضمون شاه جي ڪلام جهڙو آهي. سندن سنڌي ڪلام 85 بيتن ۾ محدود ٿيل آهي. سندن وفات 1774ع ۾ ٿي.