ဟံသဃာတကဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာ
၂၅-ဘိက္ခုဝဂ်
၂-ဟံသဃာတကဘိက္ခုဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
ဝဏ္ဏံ အဉ္ဇနဝဏ္ဏေန, ကလိင်္ဂသ္မိံ နိမိမှသေ။
ဇနာဓိပ၊ လူတို့၏ အစိုးရဖြစ်သော မင်းမြတ်! တဝ၊ သင်မင်းမြတ်၏။ သဒ္ဓဉ္စ၊ ကံအကျိုးယုံတတ်, ဩကပ္ပနသဒ္ဓါကိုလည်းကောင်း။ သီလဉ္စ၊ လွန်ကျူးမှုကင်း, စောင့် စည်းခြင်းသီလကိုလည်းကောင်း။၁ ဝိဒိတွာန၊ သိ၍။ ဝါ၊ သိခြင်းကြောင့်။ ကလိင်္ဂသ္မိံ၊ ကလိင်္ဂမင်းအထံ၌။ [ခု၊၅၊၈၁၌ ကာလိင်္ဂသ္မိံ”ဟုရှိ၏။] အဉ္ဇနဝဏ္ဏေန၊ မျက်စဉ်းပုံအဆင်းနှင့် တူသော အဆင်းရှိသော မင်္ဂလာဆင်ဖြင့်။ ဝါ၊ အဉ္စနဝဏ္ဏမည်သော မင်္ဂလာဆင်ဖြင့်။ ဝဏ္ဏံ၊ ရွှေငွေစသော ဥစ္စာကို။၂ နိမိမှသေ၊ လဲလှယ်ဝယ်ယူခဲ့ပါကုန်ပြီ။ ဝါ၊ သုံးစွဲသော အားဖြင့် ဝမ်းဗိုက်၌ ထည့်သွင်းခဲ့ပါကုန်ပြီ။၃ (တစ်နည်း) ဇနာဓိပ၊ မြတ်! တဝ၊ ၏။ သဒ္ဓဉ္စ၊ လည်းကောင်း။ သီလဉ္စ၊ သီလဟူ သော။ ဝဏ္ဏံ စ၊ ဂုဏ်သတင်းကိုလည်းကောင်း။ ဝိဒိတွာန၊ ကြားသိရ၍။ ကလိင်္ဂသ္မိံ၊ ၌။ အဉ္ဇနဝဏ္ဏေန၊ ဖြင့်။ ဝဏ္ဏံ၊ သင်မင်းမြတ်၏ ဂုဏ်ကို။ [အာဝုတ္တိနည်းအရ ဝဏ္ဏံကို နှစ်ခါပေး သည်။] နိမိမှသေ၊ တိုင်းတာခဲ့ပါကုန်ပြီ။ (ဋ္ဌ-၂၇၀)
၁။သဒ္ဓဉ္စ သီလဉ္စ။ ။ သဒ္ဓန္တိ ကမ္မဖလာနံ သဒ္ဒဟနဝသေန ဩကပ္ပနိယံ သဒ္ဓံ၊ သီလန္တိ သံဝရသီလံ အဝီတိက္ကမသီလံ၊-ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၃။
၂။ဝဏ္ဏံ။ ။ ဝဏ္ဏသဒ္ဒါ၏ အနက်များစွာတို့တွင် ရွှေကို ဟော၏၊ ရွှေငွေစပါးစသော ပစ္စည်းဥစ္စာအားလုံးကို ဥပလက္ခဏနည်းအားဖြင့် ယူ၊ “ဝဏ္ဏယတိ ပကာသေတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ဝဏ္ဏော '+အဿ အတ္ထီတိ ဝဏ္ဏော”ဟုကြံ၊ နောက်နည်းအလို ထုတိ(ဂုဏ)အနက်တည်း၊ “ဝဏ္ဏနံ ကိတ္တိယာ ဥဂ္ဃေါသနံ ဝဏ္ဏော(နီတိဓာတု-၃၀၀)”ဟုပြု(ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၃)။
၃။နိမိမှသေ။ ။ ပဌမနည်း၌ နိရှေးရှိသော မီဓာတ်, နာပစ္စည်း, မှာဝိဘတ်တည်း၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် မီ၌ ရဿပြု၊ နာပစ္စည်းကိုလည်းချေ၊ သေကား ဂါထာပူရဏ နိပါတ်ပုဒ်တည်း၊ မီဓာတ် သည် ဝိနိရှေးရှိလျှင် ပရိဝတ္တန (လှဲလှယ်ခြင်း)အနက်ဟော၏(ဓာတွတ္ထ)၊ ထိုကြောင့် “နိမိမှသေတိ ဝိနိမယဝသေန ဂဏှိမှ ပရိဝတ္တယိမှ(ဇာ-ဋ္ဌ၊၂၊၃၃၃)”ဟု ဖွင့်သည်။
ဒုတိယနည်း။ ။ ဒုတိယနည်းကား နိရှေးရှိသော မိဓာတ်, ဏုပစ္စည်း, မှာဝိဘတ်တည်း၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် ဏုပစ္စည်းချေ၊ မိဓာတ် ပက္ခိပအနက်ဟောတည်း၊ ထိုကြောင့် “ပရိဘောဂဝသေန ဝါ ဥဒရေ ပက္ခိပိမှ”ဟု ဖွင့်သည်။
နောက်ဆုံးနည်း ။ ။ နောက်ဆုံးနည်းအလို နိရှေးရှိသော မာဓာတ် နာပစ္စည်း, မှာဝိဘတ် တည်း၊ ကွစိ ဓာတုဖြင့် မာ၏အာကို ဣပြု၊ မာဓာတ် မာန(နှိုင်းယှဉ်တိုင်းတာခြင်း)အနက်တည်း၊ ထိုကြောင့် “နိမိမှသေ နိမိမှ တုလယိမှ”ဟု ဖွင့်သည်။
ရဇ္ဇုဂါဟော စ ကစ္စာနော, ဒေါဏမာပကော စ ကောလိတော။
ဗြဟ္မဏော ကဿပေါ ထေရော, ဥပရာဇာနန္ဒပဏ္ဍိတော။
ကုရုရာဇာ ဗောဓိသတ္တော, ဧဝံ ဓာရေထ ဇာတကံ။
ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ၊ ဥပ္ပလဝဏ်ထေရီသည်။ တဒါ၊ ထိုအခါ၌။ ဂဏိကာ၊ ပြည့်တန်ဆာ မသည်။ အဟောသိ၊ ဖြစ်ခဲ့ပြီ။ ပုဏ္ဏော၊ ပုဏ္ဏထေရ်သည်။ (တဒါ၊ ၌။) ဒေါဝါရိကောတံခါးမှူးသည်။ (တံခါးစောင့်သည်)။ (အဟောသိ၊ ပြီ။) ကစ္စာနော စ၊ မဟာကစ္စာနထေရ် သည်ကား။ (တဒါ၊ ၌။) ရဇ္ဇုဂါဟော၊ မြေတိုင်းကြိုးကို ကိုင်သောအမတ်သည်။ (မြေတိုင်း အရာရှိသည်)။ (အဟောသိ၊ ပြီ။) ကောလိတော စ၊ ကောလိတလျှင်, ငယ်မည်တွင် သည့်, အရှင်မောဂ္ဂလ္လာန်သည်ကား။၁ (တဒါ၊ ၌) ဒေါဏမာပကော၊ စပါးတို့ကို ချင့် တောင်းဖြင့် ခြင်တွယ်သော အမတ်ကြီးသည်။၂ (အဟောသိ၊ ပြီ။) (ဋ္ဌ-၂၇၁)
သာရိပုတ္တော၊ သာရိပုတြာထေရ်သည်။ တဒါ၊ ထိုအခါ၌။ သေဋ္ဌီ၊ သူဌေးသည်။၃ (အဟောသိ၊ ပြီ။) အနုရုဒ္ဓေါ စ၊ အနုရုဒ္ဓါထေရ်သည်ကား။ (တဒါ၊ ၌။) သာရထီ၊ ရထား ထိန်းသည်။ (ရထားမောင်းသမားသည်။) ၄ (အဟောသိ၊ ပြီ။) ကဿပေါ၊ မဟာကဿပ မည်သော။ ထေရော၊ ထေရ်သည်။ (တဒါ၊ ၌။) ဗြာဟ္မဏော၊ ပုရောဟိတ်ပုဏ္ဏားသည်။ (အဟောသိ၊ ပြီ။) အာနန္ဒပဏ္ဍိတော၊ ပညာရှိသော အာနန္ဒာထေရ်သည်။ (တဒါ၊ ၌။) ဥပရာဇာ၊ အိမ်ရှေ့မင်းသည်။ (အဟောသိ၊ ပြီ။) (ဋ္ဌ-၂၇၂)
ရာဟုလမာတာ၊ ရာဟုလာ၏ မယ်တော်သည်။ (တဒါ၊ ၌။) မဟေသီ၊ မိဖုရား ခေါင်ကြီးသည်။ (အဟောသိ၊ ပြီ။) မာယာဒေဝီ၊ မယ်တော်မာယာဒေဝီသည်။ (တဒါ၊ ၌။) ဇနေတ္တိ၊ (ကုရုမင်း၏) မယ်တော်သည်။ (အဟောသိ၊ ပြီ။) ဗောဓိသတ္တော၊ ဘုရား အလောင်းသည်။၁ (တဒါ၊ ၌။) ကုရုရာဇာ၊ ကုရုတိုင်း၏ မင်းသည်။ (ကုရုမင်းသည်။) (အဟောသိ၊ ပြီ။) ဧဝံ၊ ဤသို့။ ဇာတကံ၊ ဇာတ်တော်ကို။၂ ဓာရေထ၊ ဆောင်ထားကြ လော။ (ဋ္ဌ-၂၇၃) [ဓမ္မယော-၈၇၌ “တဒါ၊ ၌။ ဂဏိကာ၊ သည်။ (ဣဒါနိ၊ ယခုအခါ၌။) ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ၊ သည်။ (ဟောတိ) တဒါ၊ ၌။ ဒေါဝါရိကော၊ သည်။ (ဣဒါနိ၊ ၌။) ပုဏ္ဏော၊ သည်။ (ဟောတိ) ” စသည်ဖြင့် ပေး၏။ အထက်၌ “အဟံ တေန သမယေန ဝေလာမော ဗြာဟ္မဏော အဟောသိံ (အံ၊၃၊၁၉၆) ”ကို ကြည့်ပေးခဲ့သည်။]
၁။ကောလိတော။ ။ ကုလေ ဇာယတီတိ ကောလိတော၊ [ကုလ+ဣက၊ ကကို တပြု၊- ဓာန်-ဋီ-၄၃၅၊] အတ္တနော ဂုဏံ ကုလတိ ပတ္ထရတီတိ ကောလိတော၊ ဒုတိယသာဝကော ဧဝံနာမကော မရု စ။ [ကုလ+ဣတ၊-မောဂ်-၇၊၇၈။] ၂။ဒေါဏမာပကော မဟာမတ္တောတိ ဓညမာပကော မဟာမတ္တော၊ သော ဟိ ဓညာနံ ဒေါဏပမာဏေန မိနနတာယ “ဒေါဏမာပကော”တိ ဝုစ္စတိ၊-ကုရုဓမ္မဇာတ်ဋီကာ။
၃။သေဋ္ဌီ။ ။ ဓမ္မ.ဋ္ဌ၌ “သေဋ္ဌီ”ဟု ဤကာရန္တဖြင့် ရှိ၍ ဇာ၊ဋ္ဌ၊၂၊၃၄၂၌ “သေဋ္ဌိ” ဟု ဣကာရန္တဖြင့် ရှိသည်၊ မူရင်းကာရန်ကား ဤကာရန္တတည်း၊ ရဿပြုလျှင် “သေဋ္ဌိ”ဟု ဣကာရန္တဖြင့်လည်း ရှိနိုင်သည်၊ “သေဋ္ဌံ ဓနသာရံ, ဌာနန္တရံ ဝါ အဿ အတ္ထီတိ သေဋ္ဌီ”ဟုပြု။ (နီတိ-ပဒ, ၅၂၇-၈)။
၄။သာရထီ။ ။ သေဋ္ဌီကဲ့သို့ပင် ဤကာရန္တ, ဣကာရန္တဟု ၂မျိုးရှိ၏၊ ဤကာရန္တ (သာရထီ) ကား မူရင်းကာရန်, ဣကာရန္တ(သာရထိ)ကား ပင်ကိုယ်ရဿမဟုတ်၊ ရဿပြုထားသည်ဟု နီတိပဒ-၂၅၇၊၂၅၈၌ ဆို၏၊ သို့သော် “သာရိသ္မာ ရထိ(မောဂ်-၇၊၉၂)”သုတ်က သာရဓာတ် နောင် ရထိပစ္စည်းသက်သောကြောင့် ပင်ကိုယ်ရဿဟု ယူနိုင်သည်သာ၊ “အဿဒမ္မာဒယော သာရဏသီလောတိ သာရထီ၊ အဿဒမ္မာဒယော သာရေတီတိ သာရထီ(နီတိပဒ-၂၅၇)၊ သာရေ- တီတိ သာရထိ၊[သာရ+ရထိ၊-မောဂ်-၇၊၉၂)၊ သာရေတိ အဿေ ဒုဗ္ဗလေ ကရောတီတိ သာရထိ (ဓာတွတ္ထ)၊ ရထေန သဟ ဂစ္ဆတီတိ သာရထိ၊[သရထ+ဣဏ်၊-ဓာန်-ဋီ-၃၇၆၊] သရထဿ+အပစ္စံ သာရထိ၊ သဟ+ရထေန ယော ဝတ္တတေတိ သရထော၊ (အဿော)၊ သရထံ (သာရေတိ) ပေရ- ယတီတိ သာရထိ၊[သရထ+ဏိ၊-ကပ္ပဒ္ဒုမ၊အမရဋီ၊] သရထေ +နိယုတ္တော သာရထိ(ထောမ)”ဟုပြု။
၁။ဗောဓိသတ္တော။ ။ ဗုဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဗောဓိ(ဉာဏ်)၊ ဗောဓိ+အဿ အတ္ထီတိ ဗောဓိမာ၊ ဗောဓိမာ+သတ္တော ဗောဓိသတ္တော (ပညာရှိပုဂ္ဂိုလ်)၊ “ဗောဓိမန္တုသတ္တော”ဟု ဆိုလို လျက် မန္တုကိုချေ၊ (တစ်နည်း) မဟာဗောဓိယာနပဋိပဒါယ(မြတ်သောဗောဓိသို့ သွားကြောင်း အကျင့်ဖြင့်) ဗုဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ၊ ဗောဓိ စ+သော+သတ္တော စာတိ ဗောဓိသတ္တော(သိတတ်သော ပုဂ္ဂိုလ်=ပညာရှိပုဂ္ဂိုလ်) (တစ်နည်း)သယံ ဗုဇ္ဈတိ, ဗုဇ္ဈန္တိ တေန အရိယာတိ ဝါ ဗောဓိ(မဂ်ဉာဏ်)၊ ဗောဓိယံ+သတ္တော ဗောဓိသတ္တော(မဂ်ဉာဏ်, သဗ္ဗညုတဉာဏ်၌ ကပ်ငြိသော ပုဂ္ဂိုလ်)၊ ထိုဉာဏ် တို့ကို ရလိုသော ဆန္ဒဖြစ်နေခြင်းကိုပင် “မဂ်ဉာဏ်၌ ကပ်ငြိသူ”ဟု ဆိုလိုသည်။ (သံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၀၊ သံဋီ ၊၂၊၂၃)။
၂။ဇာတကံ။ ။ ဤပုဒ်သည် “ဇာတကပါဠိ, ပရိယတ္တိ, ဇာတိ(အဖြစ်အပျက်)”ဟူသော အနက်တို့ကို ဟော၏၊ ဇာတကပါဠိကို ဟောရာ၌ “ဇာတံ ဘူတံ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗစရိယံ ကာယ- တိ ကထေတိ ဧတေနာတိ ဇာတကံ၊[ဇာတ+ကေ+အ၊] ဇာတိ ကပ္ပီယတိ ဧတ္ထာတိ ဇာတကံ (ဂဠုန်ပျံ-၆၇)”ဟု ပြု၍ ကျန်၂နက်ကို ဟောရာ၌ “ဇာတံ ဧဝ ဇာတကံ”ဟုပြု(နီတိ ဓာတု-၁၀၊ ၂၀၈)၊ ဤ၌ ဇာတိအနက်ဟောဖြစ်၍ “ဇာတံ ဧဝ ဇာတကံ(ဖြစ်ခဲ့သော အဖြစ်အပျက်)”ဟုပြု။
အခြားနည်းများ။ ။ “ဇောတေတိ ဧတေနာတိ ဇောတကော၊ ဇောတကော ဧဝ ဇာတကံ၊ [ဇုတ+ဏွု၊ ဥကို အာပြု၊] “ဇနကတ္တာ ဇာတကံ၊ ဇနိတတ္တာ ဝါ ဇာတကံ(ဇာတ်ဋီကာ)”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဇနေတီတိ ဇာတကံ(ရှေးရှေးဘဝ)၊ ဇနီယတီတိ ဇာတကံ(နောက်နောက်ဘဝ)၊ ထို ၂မျိုးလုံးရအောင် “ဇာတကံ စ+ဇာတကံ စ ဇာတကံ”ဟုကြံ၊ ဇနက, ဇနိတအနက်ကို ဟောသော ရုဠှီအနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကဟုလည်း ဆို၏၊ (တစ်နည်း) ဇာတာနံ+သမူဟော ဇာတကံ၊ [ဇာတ+ကဏ်၊]” ဟုပြု။(ဇာကီနိ-၁၂၈၊ ၁၂၉၊ ၁၃၀)
ဟံသဃာတကဘိက္ခုဝတ္ထု ပါဠိဂါထာ
အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော, ဧကော သန္တုသိတော တမာဟု ဘိက္ခုံ။
(ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။) ဟတ္ထသံယတော၊ လက်ဖြင့် စောင့်စည်း၏။ ပါဒသံယတော၊ ခြေဖြင့် စောင့်စည်း၏။ ဝါစာသံယတော၊ စကားဖြင့် စောင့်စည်း၏။ (နှုတ်စောင့်စည်း၏)။ သံယတုတ္တမော၊ မြတ်သော စောင့်စည်းမှုသမာဓိရှိ၏။ ဝါ၊ မြတ် သော စောင့်စည်းမှုဣန္ဒြိယသံဝရသီလရှိ၏။၁ အဇ္ဈတ္တရတော၊ ဂေါစရဇ္ဈတ္တဟုဆိုအပ် သော ပွားများစေအပ်သော ကမ္မဋ္ဌာန်းအာရုံ၌ မွေ့လျော်၏။၂ သမာဟိတော၊ ကောင်း စွာ အာရုံ၌ ထားအပ်သောစိတ်ရှိ၏။ ဝါ၊ ကောင်းစွာတည်ကြည်၏။ ဧကော၊ အဖော်မမှီး တစ်ကိုယ်တည်းသည်။ (ဟုတွာ၊ ၍။) သန္တုသိတော၊ (ဝိပဿနာမဂ်ဖိုလ်တရားထူးဖြင့်) ကောင်းစွာနှစ်သက်၏။ တံ၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကို။ ဘိက္ခုံ၊ ဘိက္ခုဟူ၍။ အာဟု၊ ဆိုကုန်ပြီ။ (ပါ-၃၆၂)
၁။သံယတုတ္တမော။ ။ သံယမနံ သံယတော၊ သံယတော+ဥတ္တမော ယဿာတိ သံ- ယတုတ္တမော၊ သံယတအရ သမာဓိကိုယူ၊ သမာဓိရှိသူသည် ကိုယ်လှုပ်ခြင်းခေါင်းလှုပ်ခြင်းစသော အမူအရာမျိုးကို မပြု၊ ထိုကြောင့် “သံယတုတ္တမောတိ သံယတတ္တဘာဝေါ၊ ကာယစလနသီသုက္ခိပနဘမုကဝိကာရာဒီနံ အကာရကော”ဟု ဖွင့်သည်။[သံယမောတိ သံယမနံ သံယမော၊ .. .သမာဓိဿေတံ အဓိဝစနံ၊ ယေန သံယမေန သမန္နာဂတော “ဟတ္ထသံယတော, ပါဒသံယတော, ဝါစာသံယတော သံယတုတ္တမော”တိ ဧတ္ထ သံယတုတ္တမောတိ ဝုတ္တော၊ အပရေ အာဟု “သံယမနံ သံယမော၊...ဣနြ္ဒိယသံဝရဿေတံ အဓိဝစန”န္တိ၊-ခုဒ္ဒက၊ဋ္ဌ၊၁၈၇။]
၂။အဇ္ဈတ္တရတော။ ။ အတ္တာနံ+အဓိကိစ္စ+ပဝတ္တာ အဇ္ဈတ္တံ၊ အဇ္ဈတ္တေ+ရတော အဇ္ဈတ္တ- ရတော၊ အဓိသဒ္ဒါသည် သမာသ်အရာဝယ် အဓိကာရအနက်နှင့် ပဝတ္တိအနက်ကို ဟော၏၊ အထက်၌ ဓမ္မ.ဋ္ဌအလို ပေးသည်၊ “အဇ္ဈတ္တရတောတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ နိဗ္ဗာနေ ရတော၊ သမာဓိဂေါစရေ ကမ္မဋ္ဌာနေ ဝါ ရတော(မူလဋီ၊၁၊၄၇)”ဟူသော အဖွင့်အလို “အဇ္ဈတ္တရတော-အဇ္ဈတ္တ ဖြစ်သော နိဗ္ဗာန်အာရုံ, ကသိုဏ်းစသော ကမ္မဋ္ဌာန်းအာရုံ၌ မွေ့လျော်၏”ဟုပေး။
မုချ, ဥပစာ အဇ္ဈတ္တ။ ။ “အတ္တာနံ+အဓိကိစ္စ+ပဝတ္တာ”အရ မိမိသန္တာန်တွင် ပါဝင်သော ဉာဏသမ္ပယုတ်အာရမ္မဏိကစိတ္တုပ္ပါဒ်ကို မုချအားဖြင့် အဇ္ဈတ္တဟုယူ၍ ထိုစိတ္တုပ္ပါဒ်၏ အာရုံကို အဝိနာဘာဝနည်း, ဖလူပစာရအားဖြင့် ယူရသည်(မူလဋီ၊၁၊၄၇၊ နီဘာ၊၁၊၃၄၁)။
ဟံသဃာတကဘိက္ခုဝတ္ထုဂါထာနိဿယ ပြီးပြီ။