ဧကုဒါနခီဏာသဝတ္ထေရဝတ္ထုဂါထာ
၁၉-ဓမ္မဋ္ဌဝဂ်
၃- ဧကုဒါနတ္ထေရခီဏာသဝဝတ္ထုအဋ္ဌကထာဂါထာ
သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနော, ဥပသန္တဿ သဒါ သတီမတော။
အဓိစေတသော၊ လွန်ကဲမြင့်မြတ်သော အရဟတ္တဖိုလ်စိတ်ရှိထသော။၁ အပ္ပမဇ္ဇတော၊ ကုသိုလ်တရားတို့၌ မမေ့မလျော့ထသော။ မောနပထေသု၊ အရဟတ္တဖိုလ် ဉာဏ်၏ လမ်းကြောင်းဖြစ်သော ဗောဓိပက္ခိယတရား၃၇-ပါးတို့၌။ ဝါ၊ အရဟတ္တဖိုလ် ဉာဏ်၏ လမ်းကြောင်းဖြစ်သော သိက္ခာသုံးပါးတို့၌။ သိက္ခတော၊ ကျင့်ထသော။ ဥပသန္တဿ၊ ကိလေသာအပူမီး ငြိမ်းအေးပြီးထသော။ ဝါ၊ ကိလေသာအပူမီး ငြိမ်းစေပြီး ထသော။၁ သဒါ၊ အခါခပ်သိမ်း။ သတိမတော၊ သတိရှိထသော။ တာဒိနော၊ ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ်သော။ ဝါ၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌ, ထိုနှစ်ဝကို, တကွတူပြိုင်, ရှုမြင်နိုင်သော။ [သော ဝိယ ဒိဿတီတိ တာဒီ၊ တံ ဝိယ ပဿတီတိ ဝါ တာဒီ။] မုနိနော၊ ရဟန္တာ၏ (သန္တာန်၌)။၂ သောကာ၊ ဝမ်းနည်းပူဆွေးခြင်းတို့သည်။ န ဘဝန္တိ၊ မဖြစ်တော့ကုန်။ (ဋ္ဌ-၂၂၂)
၁။အဓိစေတသော။ ။ အဓိကော+စေတော ယဿာတိ အဓိစေတော၊ အဓိစေတအရ အရဟတ္တဖိုလ်ကိုယူ၍ ပေးခဲ့သည်၊ အောက်မဂ်အောက်ဖိုလ်စိတ်ကိုယူ၍ “အဓိစေတသောလွန်ကဲသော အောက်မဂ်ဖိုလ်စိတ်ရှိသော၊ အပ္ပမဇ္ဇတော-သစ္စာ၄ပါးကို ကောင်းစွာသိခြင်းငှာ ကျင့်ခြင်း၌ မမေ့လျော့သော၊ မုနိနော-မဂ်ဉာဏ်(အရဟတ္တမဂ်ဉာဏ်)ရှိသော ပုဂ္ဂိုလ်၏သန္တာန်၌” ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်၊ ဥဒါန.ဋ္ဌ၌ မုနိနောအရ မဂ်ဉာဏ်၄ပါးလုံးရှိသူ, ထေရ.ဋ္ဌ၌ အရဟတ္တ မဂ်ဉာဏ်ရှိသူကို ယူ၏။(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၃၁၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၄)
တစ်နည်း။ ။ အပ္ပမဇ္ဇတော, သိက္ခတောတို့ကို ဟိတ်ယူ၍ “အပ္ပမဇ္ဇတော-မမေ့လျော့ သည်၏အဖြစ်ကြောင့်၊ မောနပထေသု-တို့၌၊ သိက္ခတော-ကျင့်သည်၏အဖြစ်ကြောင့်၊ အဓိစေတသော-လွန်ကဲမြင့်မြတ်သော အရဟတ္တဖိုလ်စိတ်ရှိသော”ဟုလည်း ပေးနိုင်သည်။(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၃၂၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၄၊ သာရတ္ထ၊၃၊၄၆)
အသီးအသီးပြ။ ။ “အဓိစေတသော”ဖြင့် အဓိစိတ္တသိက္ခာ, “အပ္ပမဇ္ဇတော”ဖြင့် အဓိ သီလသိက္ခာ, “မုနိနော မောနပထေသု သိက္ခတော”ဖြင့် အဓိပညာသိက္ခာ, (တစ်နည်း) “မုနိနော” ဖြင့် အဓိပညာသိက္ခာ, “မောနပထေသု သိက္ခတော”ဖြင့် လောကုတ္တရာသိက္ခာ၃ပါး၏ ပုဗ္ဗဘာဂ ပဋိပဒါ(ရှေ့ပိုင်းအကျင့်), “သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနော” စသည်ဖြင့် သိက္ခာဖြည့်ကျင့်ခြင်း၏ အကျိုးကို အသီးအသီးပြသည်။(ဥဒါန၊ဋ္ဌ၊၂၃၂၊ ထေရ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၉၄)
၁။ဥပသန္တဿ။ ။ ဥပသမ္မိတ္ထာတိ ဥပသန္တော(နီတိ-၂၃၆၊ နိဒီ-၄၈၈)၊ ရာဂါဒယော ဥပသမေတီတိ ဥပသန္တော(ပါစိယော-၅၁)၊ သမ္မတီတိ သန္တော၊ ဘုသံ+သန္တော ဥပသန္တော-ကာယ ကံဝစီကံမနောကံတို့ အလွန်ငြိမ်သက်အေးချမ်းသော(ဝိသုဒ္ဓိ၊ဋီ၊၁၊၉၄)။
၂။မုနိနော။ ။ စလင်းဂဏ္ဌိ၊၂၊၈၈၌ တာဒိနော၏ ဝိဂြိုဟ်နက်၂မျိုးတွင် ရှေ့နည်းအလို သမ္ဗန်အနက်ယူကာ “အဗ္ဘန္တရေ”ဟူသော ပါဌသေသ၌စပ်၍ “တာဒိနော-ထိုကဲ့သို့ ရှုအပ်သော၊ မုနိနော-၏၊ (အဗ္ဘန္တရေ-အတွင်းသန္တာန်၌၊) သောကာ န ဘဝန္တိ” ဟု ပေး၏၊ နောက်နည်းအလို သမ္ပဒါန်အနက်ယူကာ န ဘဝန္တိ၌စပ်၍ “တာဒိနော-ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌ, ထိုနှစ်ဝကို, တကွတူပြိုင်, ရှုမြင်နိုင် သော၊ မုနိနော-အား၊ သောကာ န ဘဝန္တိ”ဟု ပေး၏၊ အဋ္ဌကထာဋီကာတို့၌ကား အထူးမဖွင့်။
သမာသ်မုနိ။ ။ မုနာတိ ဇာနာတီတိ မောနံ၊ [မုန+ဏ၊ မု+ယု။] မုနိနော ဝါ+ဣဒံ မောနံ၊ [မုနိ+ဏ၊-သံ၊ဋ္ဌ၊၅၂။] မောနေန+ဣတော ဂတော ပဝတ္တောတိ မုနိ၊ [“မောနိ”ဟု ဆိုလို လျက် ဩကို ဥပြု၊-အပ၊ဋ္ဌ၊၁၊၁၄၂။]
တဒ္ဓိတ်မုနိ။ ။ မောနံ+အဿ အတ္ထီတိ မုနိ။ [မောန+ဤ၊ “မောနီ”ဟု ဆိုလိုလျက် ဩကို ဥပြု, ဤကို ရဿပြု၊-နီတိဓာတု-၂၅၁၊ ဓာန်-ဋီ-၄၃၃။]
ကိတ်မုနိ။ ။ မုနာတိ ဇာနာတိ ဟိတာဟိတံ ပရိစ္ဆိန္ဒတီတိ မုနိ၊ ဥဘော အတ္ထေ မုနာတီတိ ဝါ မုနိ၊ [မုန ဉာဏေ+ဣ၊-နီတိဓာတု-၂၅၁။] အတ္တနော စိတ္တံ မုနာတိ မဝတိ ဗန္ဓတိ ရာဂဒေါသာဒိဝသံ ဂန္တုံ န ဒေတီတိ မုနိ။ [မူ ဗန္ဓနေ+နာ+ဣ၊-နီတိဓာတု-၂၅၄။]
ဓမ္မဋီ။ ။ ကိလေသေ မိနာတိ ဟိံသတီတိ မုနိ၊ [မီ+နာ+ဣ၊ ဤကို ဥပြု။] ဒေဝမနုဿေဟိ မုနိတဗ္ဗော ဇာနိတဗ္ဗောတိ မုနိ၊ ဒေဝမနုဿေဟိ မာနိတော ပူဇိတောတိ မုနိ၊ [မာန+ဣ၊ အာကို ဥပြု။] ကိလေသေ မာရေန္တော ဟုတွာ သတ္တေ ဝိမုတ္တိသုခံ နိဗ္ဗာနံ နေတီတိ မုနိ။ [မာရေန္တ+ နီ+ဣ၊ ရေန္တကိုချေ, မာ၏ အာကို ဥပြု။]
ဧကုဒါနတ္ထေရခီဏာသဝဝတ္ထုပါဠိဂါထာ
ယော စ အပ္ပမ္ပိ သုတွာန, ဓမ္မံ ကာယေန ပဿတိ၊
သ ဝေ ဓမ္မဓရော ဟောတိ, ယော ဓမ္မံ နပ္ပမဇ္ဇတိ။
(ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ်သည်။) ယာဝတာ၊ အကြင်မျှလောက်သော သင်ယူ ဆောင်ရွက်ပို့ချခြင်းစသော အကြောင်းကြောင့်။ ဝါ၊ ဖြင့်။ ဗဟုံ၊ များစွာသော စကား ကို။ ဝါ၊ စွာ။ ဘာသတိ၊ ပြောဆို၏။ တာဝတာ၊ ထိုမျှလောက်သော အကြောင်းကြောင့်။ ဝါ၊ ဖြင့်။ (သော၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။) ဓမ္မဓရော၊ တရားကို ဆောင်သူသည်။ န (ဟောတိ)၊ မဖြစ်။ စ၊ အနွယကား။ ယော၊ သည်။ အပ္ပမ္ပိ၊ အနည်းငယ်သော တရားစကားကိုလည်း။ ဝါ၊ အနည်းငယ်မျှလည်း။ သုတွာန၊ ကြားနာရ၍။ ဓမ္မံ၊ သစ္စာလေးပါးတရားကို။ ကာယေန၊ မဂ်ဉာဏ်ဟူသော နာမကာယဖြင့်။ ပဿတိ၊ မြင်၏။ သ (သော)၊ ထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်။ ဝေ၊ စင်စစ်။ ဓမ္မဓရော၊ တရားကို ဆောင်သူသည်။၁ ဟောတိ၊ ၏။ ယော၊ အကြင်ပုဂ္ဂိုလ် သည်လည်း။ ဓမ္မံ၊ ကုသိုလ်တရားကို။ နပ္ပမဇ္ဇတိ၊ မမေ့လျော့။ သ (သော)၊ သည်လည်း။ ဝေ၊ စစ်။ ဓမ္မဓရော၊ သည်။ ဟောတိ၊ ၏။ (ပါ-၂၅၉)
၁။ဓမ္မဓရော။ ။ ဓမ္မံ စတုသစ္စဓမ္မံ ဓာရေတိ ဇာနာတီတိ ဓမ္မဓရော(ဓမ္မဋီ)၊ “ဓမ္မဓရာတိ သုတဓမ္မာနံ အာဓာရဘူတာ(အံ၊ဋ္ဌ၊၂၊၂၅၂)”ဟူသော အဖွင့်အလို “ဓမ္မာနံ+ အာဓာရော ဓမ္မ- ဓရော-တရားတို့၏ တည်ရာပုဂ္ဂိုလ်၊ [ဓမ္မ+အာဓာရ၊ အာကိုချေ, ဓာ၌ရဿပြု၊]”ဟု ကြံ၊ “သ ဝေ ဓမ္မဓရော ဟောတိ”ကို ဒီပကနည်းအရ ၂ခါထပ်ပေးသည်။
သမုစ္စည်း, အဋ္ဌာနပယုဂ်။ ။ အထက်၌ စကို အနွယအနက်ယူပေးသည်၊ သမုစ္စည်း, အဋ္ဌာနပယုဂ်ယူ၍ သောနှင့်တွဲကာ “ယော-သည်၊ အပ္ပမ္ပိ-ကိုလည်း၊...ပဿတိ-၏၊ သော စထိုပုဂ္ဂိုလ်သည်လည်းကောင်း၊ ယော-သည်၊ ဓမ္မံ-ကို၊ နပ္ပမဇ္ဇတိ၊ သော စ-ကောင်း၊ ဝေ-စစ်၊ ဓမ္မ- ဓရော-သည်၊ ဟောတိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏။ [ယှဉ်ဘက်မဟုတ်သော အခြားပုဒ်နှင့် တွဲပေးခြင်းကို အဋ္ဌာနပယုဂ်ဟု ခေါ်သည်။]
အဖွင့်မှတစ်မျိုး။ ။ အပ္ပမ္ပိကို ဓမ္မံ၏ဝိသေသန, ဓမ္မံကို သုတွာ၏ကံဟုယူ၍ “ယော စ-လည်း၊ အပ္ပမ္ပိ-သော၊ ဓမ္မံ-ကို၊ သုတွာ ကာယေန ပဿတိ၊ ယော စ-လည်း၊ ဓမ္မံ နပ္ပမဇ္ဇတိ၊ သ (သော) ဝေ ဓမ္မဓရော ဟောတိ”ဟုလည်း ပေးကြ၏၊ အဖွင့်မှ တစ်မျိုးကြံခြင်းဟု မှတ်ယူရာ၏။
ဧကုဒါနတ္ထေရခီဏာသဝဝတ္ထုဂါထာနိဿယပြီးပြီ။