Deoraidheacht/18
XVIII.
Ar a fheiceál dom an chéad uair, tháinic fuath agus gráin agus alltacht orm le chomh gránna is bhí sé ’n‑a chlodh agus ’n‑a phearsain. Sean-fhear a bhí ann—sean-fhear beag bídeach agus é chomh cromtha ’s chomh lúbtha sin is go gceapfá go ndéanfaí dhá leith dhe dá dtugthaí iarraidh faoi n‑a dhíriughadh. An t‑éadan a bhí air déarfá gur as an gcloich éibhir a gearradh é, acht nár fhan an ceárdaidhe le n‑a shaothar a chríochnughadh, gur éirigh sé chomh tinn tuirseach sin de, le chomh gránna is bhí sé, is gur fhág sé dhá thuaradh é faoi fhearthainn agus faoi ghréin na síorraidheachta.
Má bhí aon smaoineadh ann, acht an gliocas agus an feall, níor nochtuigheadh ’san éadan rocach clochach sin é. Ar theacht isteach an doras dhom féin, bhí sé ’n‑a sheasamh le balla. An sguab mhór a bhí ’n‑a láimh aige, bhí sí i bhfad níos áirde ná é agus greim an fhir bháithte aige uirri. Ní raibh chor as. Ba gheall le siabhra é a cheapfadh diabhal a mbéadh fonn grinn air le masladh agus dímheas a thabhairt do’n chineadh daonna agus le magadh a dhéanamh fútha. Cuireadh cuid de chuma agus de chruth an duine air, acht fágadh an sguab ’n‑a láimh le cruthughadh nach fear a bhí ann i ndáiríribh, acht an cineál ainmhidhe bhéadh ’san bhfear marach deagh-mhéin an Chruthuightheóra. Ceann de na comharthaibh uathbhásacha feictear anois agus arís, imeasg ball de’n chineadh daonna, a thugas léargus dúinn, i n‑aghaidh ár dtola, cé’n bhail a bhéadh orainn dá dtuiteadh a leitéid seo nó a leithéid siúd amach i dtús-shaoghal an chinidh. B’fhéidir gur duine dá shaghas chonnaic an fear úd na n‑aor agus na bhfuath agus na ngrádh, Dean Suift, sul ar cheap sé a aor millteach, Gullibhear imeasg na Yadhthú. Bhí na [ 89 ]capaill chomh sleamhain slíoctha deagh-chumtha, agus chomh borb fíochmhar ceanndána, agus chomh breagh beathuighthe slachtmhar sin, agus eisean.…Och! nach é a bhí gránna le n‑a éadan rocach clochach, agus a ghuailne nach raibh ar aon áirde, agus a chruth droch-chumtha casta cromtha ’n‑a dhá leith, agus a chomhartha céirde—an sguab mhór árd a rinne níos lugha agus níos suaraighe agus níos uathbhásaighe é, agus a dhá shúil a bhí gan beódhacht, agus b’fhéidir gan mórán léarguis! Óch!…
Tháinic gráin orm. An bhféadfainn aon chorrughadh croidhe a bhaint as? Dá leiginn liúgh—liúgh an fhir bhuidhe—an gcuirfinn eagla air? Dá mbuailinn buile i lár éadain air, an gcosnóchadh sé é féin?
(Bhí an taom eile ocrais tagtha. B’eól dom sin ó’n meisge a bhí ag teacht orm ag machtnamh dhom ar fhear na sguaibe. Rinneas an-iarracht ar na smaointe aisteacha a bhí ag bhrúchtadh isteach im’ aigne ar nós fuarlaigh earraigh a chosg. D’éirigh liom cosg a chur orra feadh sgathaimh bhig).
Ní raibh cor dhá chur dhe ag fear na sguaibe feadh an achair.
“Hóra!” adeirim-se ’mo shean-bhéic.
Chuir sé a lámh le n‑a chluais. Bhí sé bodhar. Dhruideas chuige. Bhí sé smeartha salach le aoileach, agus a bholadh agus boladh an alluis mór-thimcheall air.
“A’ gcloisir?” adeirim-se.
Cor níor chuir sé dhe. Bhí sé bodhar i ndáiríribh.
“Hóra!” adeirim-se arís isteach ’n‑a chluais. Ní raibh aon mhaith ann, gidh go ndubhras i n‑árd mo ghotha é. Go deimhin duit, leis an anál do tharraingeas, ghortuigheas mo bholg folamh go mór.
Thosuigh na smaointe aisteacha ag teacht chugam arís. Ní raibh aon chosg leó. Acht bhí aon smaoineadh amháin i gcúl mo chinn, cé’n chaoi a bhfuighinn eólas ar áit chomhnuighthe na mná móire ruaidhe.
[ 90 ]Leigeas mo shean-liúgh isteach i gcluais mo dhuine. Chorruigh na capaill, acht ní dheárna seisean acht a cheann a chrathadh le cur i n‑úil dom nach raibh aon éisteacht aige.
Briseadh ar an bhfoighid orm.
“Go mbudh seacht measa a bhéas tú bliadhain ó ’nocht,” adeirim-se go feargach, “cé’n fáth nár mhínigh tú sin dom cheana? A’ gceapann tú go bhfuil sé d’uain agus d’ionbhaidh agam an lá a chaitheamh leat-sa?”
D’fhágas annsin é. É féin agus a sguab mhór! Bhí mála mine taobh istigh de’n doras. Chuireas mo lámh isteach ann, agus thugas lán mo ghlaice liom.
Taobh amuigh de’n doras bhí fear óg, agus dhá chapall i ngreim aige. Bhí sé tar éis a theacht.
“Bhfuil fhios agad cá gcomhnuigheann an bhean mhór anois a bhíodh thuas an staighre sin?”
“Mag Mhór?”
“’Sí atá uaim.”
“Mara bhfuilim ag dul amhudha go mór, atá sí faoi ghlas.”
“Faoi ghlas!”
“’Seadh. Faoi ghlas—’san gcarcar. Nach dtuigeann tú mé?”
“Ó! tuigim.”
“Is ann atá sí, mara bhfuilim ag dul amudha go mór. Agus dheamhan a bhfuil de locht air mar áit chomhnuighthe go ceann an gheimhridh.…Mara n‑éireóchaidh liom.…b’fhéidir go mbéadh sé ar na crannaibh go gcuirfinn féin an geimhreadh isteach ann…dá nglacthá mo chomhairle-se, rachthá féin ann.”
Bhí fearg orm gur cheap sé go raibh an droch-bhail orm. Bhíos ag iarraidh cuimhneamh céard déarfainn leis, le go mbéadh fhios aige nach amhlaidh a bhí an sgéal agam-sa, nuair a shín sé amach a lámh chugam, agus pighin ruadh ar a bhois aige.
[ 91 ]“Ceannuigh ruainne aráin,” ar seisean, “ní’l agam acht í.”
Ghlacas an phighin, agus d’imthigh liom gan oiread agus “sonas ort” a rádh. Bhí eagla an domhain orm, go leanfadh sé mé agus go mbainfeadh sé an t‑airgead dhóm.
Nuair nár lean, mhothuigheas rud eile ag teacht ar mo chroidhe. Náire shaoghalta a tháinic orm gur ghlacas pighin uaidh. Nár ghlacas airgead ó ghiolla capall? Nár mhasluigh sé mé nuair a cheap sé go raibh ocras orm agus go mb’fheárr dhom a dhul isteach ’san gcarcar? Bhí mé náirighthe. Bhí mé náirighthe go deó na ndeór. Ní bhéadh meas madra agam orm féin feasda. Ba mheasa go mór fada é ná an t‑airgead a éileamh. Bhéadh ciall annsin. Acht ba náireach an ghníomh é an gníomh eile. Cheapas agus shocruigheas ar a dhul ar ais agus an t‑airgead salach a chaitheamh leis, nuair a chonnaiceas builíní beaga deasa i bhfuinneóig. Ní bhéadh orra acht pighin. Ó! ba bhreágh iad! Ní fhaca tú ariamh builíní beaga a bhí chomh deagh-dhaithte ’n‑a n‑íochtar agus ’n‑a n‑uachtar leó! Mholas an fuinteóir. Mholas an talmhaidhe agus a chuid cruithneachta. Mholas an teine, agus na daoine a bhain a hadhbhar as broinn na talmhan. Mholas an fear bhí dhá ndíol, ar an mbealach ab’ fheárr leis an duine macánta sin, mar thugas mo phighin dó ar cheann aca.
Coiglim go sásta an t‑arán breágh úr atá deagh-dhaithte ó’n teine.
Acht cé’n chaoi a dtug an giolla capall faoi deara go raibh ocras orm? (Ní raibh mé réidh leis fhós, má bhí an builín féin dhá choigilt agam). An raibh cosamhlacht an ocrais orm? Bhíos tanaidhe go cinnte. Acht nach mbíonn duine tanaidhe i ndiaidh taom donas tinnis? Nach mbíonn a shiubhal go lag lúbach corrach? Nach mbíonn féachaint aisteach ’n‑a shúilibh? Dhearcas isteach i sgathán a bhí i bhfuinneóig siopa.
Tháinic alltacht orm. Is ar éigin d’aithnigheas an chosamh[ 92 ]lacht a chonnaiceas ’san sgathán. Leigeas mo shean-sgairt gháiridhe (ní heól dom anois féin cé’n fáth), agus thugas na cúl-sráideanna salacha suaracha orm féin.
Gach ar cheapas ar maidin faoi fhear na sguaibe, d’fheil sé dhom féin chomh maith.
Daoine a dhearcadh orm, chuireadar fearg orm. Bhíodar dhom’ mhasladh. Acht ba dhóigh liom go raibh an ceart aca sin a dhéanamh, dá mbadh rud é gur diabhal magamhail a chruthuigh me leis an gcineadh daonna mhasladh, mar cheapas gur chruthuigh sé an fear úd a bhí ’san stábla ar maidin. Chuireas mo theanga amach le gach n‑aon a dhearc orm, agus ghluais liom, ag déanamh an-torainn ar na leacrachaibh le mo mhaide croise.
Chuadhas isteach i bpáirc. Chaitheas mé féin ar an talamh faoi bhun crainn daraighe. Tháinic méigrim ’mo cheann. Luigheas siar ar mo dhruim. Dhúnas mo dhá shúil. Chonnaiceas na céadta dath agus iad dhá mheasgadh ’n a chéile, agus ag déanamh na mílte pioctúir breágh ioldathach, agus leanfadh pioctúir pioctúir eile chomh tapaidh sin go raibh m’intinn tuirseach sáruighthe aca. Nuair a thabharfainn iarracht faoi n‑a dhíbirt, thiocfadh ceól in mo chluasaibh agus bhíodh na fuaimeanna ceólmhara dhá n‑atharrughadh ó am go ham ar an nós céadna is bhí na pioctúirí.…
Thuit an oidhche.