[ 297 ] XXXII MGA BUNGA KAN MGA PASKIN Huli kan mga ibinareta nang mga pangyayari, inarapod nin dakol na mga ina su saindang mga aki tanganing tolos mansana talikdan ninda an saindang pagadal asin ipanongod ninda an saindang sadiri sa kahogakan o sa pagtanom. Kan omabot su examen, kaniguan su nagkahorolog bihira su nadara sa examen, huli ta nakabilang sa bantog na kaboronyogan na dai nin nagbalik na magokupar. Si Pecson, si Tadeo asin si Juanito Pelaez nagka horolog man; an enot nagkamit nin mga calabaza kan saiyang ngising sa lolong asin nanugang malaog syang oficial minsan sa arin na hokoman; si Tadeo huli kan daing katapusan na vacacion, nagbayad nin sarong panerangan (399) a paggibo nin sarong gambahan kan saiyang mga libro; su iba siring man dai nagpakaligtas asin sa katapusan nagkapiriritan na magburutas sa [ 298 ]saindang pagadal, sa dakulang kamuyahan kan mga magurang na babaye na sa giraray garong pinaghihiling nindang binibiritay su saindang mga aki kun magpakasabot kan sinasabi kan mga libro. Si Juanito Pelaez sana an nagkolog na marhay kan pangyari, natatakot syang tumalikod sagkod lamang sa paglabas asin mamugtak sa almacen kan saiyang ama, ta ibabakas sya sa saiyang karakal; nasompongan kan sarawayon su tindahan na bakong makakaaling na gayo, alagad su saiyang mga katood, pakalihis nin nagkapirang aldaw nakita naman sya na lataw su matalidong na pagkakobakob, tanda na nagbalik na naman su saiyang mabansay na boot. Su mayaman na si Makaraig, sa atubang kaitong pagkabagsak baga bilang, nagingat na marhay na makabantaag sya asin pakakoa nin pasaporte huli sa kuwarta, nagdadalagan na sominakay pasiring sa Europa, sinasabi na su Saiyang Kahalangkawan, sa saiyang pagmawot na makagibo nin karahayan huli sa karahayan asin mapangataman kan kaginhawahan kan mga filipino, minabugtak nin kapawotan sa gabos na dai makapatunay na makakagasto asin mabuhay na baga may kaya sa tahaw kan mga lungsod europeo. Sa mga miridbid nyamo, an mga nagpakaligtas na gayo iyo si Isagani asin si Sandoval: an enot nakapasar sa asignatura na pigadalan nya ki Padre Fernandez asin naholog sa iba, su ikaduwa nakalibong sa tribunal (400) huli sa katatalumpati. Si Basilio sana an dai man nin napasaran na asignatura, dai man ihinolog, dai man nagpa-Europa: nagdanay sa bilanggoan nin Bilibid, na sa lambang ikatolong aldaw pinagsisiyasat, na haros iyo mansana su mga hapot sa kapinonan, na daing ibang kabag-ohan kundi su pagliwat nin mga juez instructor, tara garong sa atubang nin makuring pagkaigwa nin sala gabos nagkapaharamak o nagdurulag na nagkakangirirhat.
Asin alintanang nagkakaratorog asin dinadara su mga expediente, alintanang nagdakol su mga papeles na mga sellado siring sa cataplasma nin sarong medico na daing pakasabot sa lawas nin sarong hipocondriaco, si Basilio nakakaising padagos kan ano man na nangyayari sa Tiani, kan pagkagadan ni Juli asin kan pagkawara ni Gurang Selo, si Sinong, su binanog na cochero na naghatod saiya sa San Diego, nasa Manila [ 299 ]kaito, pinagdadalaw sya asin binabaretaan sya kan gabos.
Sedangkan (401) marhay na man si Simoun, kun baga man iyo an sabi kan mga pahayagan. Pinasalamatan ni Ben Zayb an “Makakamhan na nangataman sa siring kamahalagang pagkabuhay” asin ipinahayag nya an paglaom na sarong aldaw gigibohon kan Kahorohalangkawe na matuklasan an criminal, na an pakalapas nagdadanay na dai napapadusahan, salamat sa pagkaugay kan victima, na labis na nagsusunod kan tataramon kan Dakulang Martir: “Ama, patawada sinda, ta dai ninda naaaraman an saindang ginigibo!” An mga ini asin iba pang mga bagay linimbag ni Ben Zayb, alintanang inoogid sa ngoso kun totoong gayo an huringhuding na an mayaman na joyero matao nin sarong dakulang fiesta, sarong dulaan na dai pa sagkod makita, kabtang sa pagrokyaw kan pagkarahay nya, kabtang man bilang saiyang pagpaaram sa kaporoan, saen nagdugang su saiyang kayamanan. Pinagsasarabi, daing duwaduwa, na si Simoun, mantang kaipuhan tumulak kasabay kan Capitan General na sa katongdan matatapus sa Mayo, nagmamalasakit na padagos na makoa sa Madrid nin sarong pagpaliban asin hinahatolan an Saiyang Kahalangkawan na pomoon nin pagkampanya nin dahelan sa dai paghale, alagad pinagsasabi man na su Saiyang Kahalangkawan, iyo pa lamang pangyari, dai nagdangog kan mga hatol kan sai yang favorito, ibibilang nyang mapadapit sa dangog, na dai magdanay sa katongdan nin lumabi sa sarong aldaw sa itinogot saiya, huringhuding na nakakapagpatubod na an ibinantulin na fiesta mangyayari dai mahahaloy. Sa gabos kaini, si Simoun nagdadanay na dai maladop; dai na nagpaparataram, bibihira nang magpahiling, asin naghohoyom nin dai masayod kun pinagtataraman sya dapit sa ibinantulin na fiesta.
“Vamos, Ginoong Simbad,” sinabihan sya sarong baldit ni Ben Zayb, “taohi kami nin sarong bagay na masanggaya, sarong bagay na sa Yangkee! Ea, igwa kang utang sa bansang iniho.”
“Daing duwaduwa!” suminimbag kaiba an saiyang mamarang hoyom.
“Gagastohan mo nin makuri an saimong fiesta, ano?”
“Alonggati, iyo sana ta dai akong harong...”
“Binakal mo kuta su ki Capitan Tiago na daing ano [ 300 ] pa man napa-ki-Gindong Pelaez!”’
Dai na nagkaalo si Simoun asin magpoon kaito pa- rati na syang makita sa almacen ni Don Timoteo Pe- laez, na pigsasabing saiyang pinakiayonan. Pakalihis nin nagkapirang semana, kan bulan na Abril, nakala- kop su bareta na si Juanito Pelaez, aki ni Don Timo- teo, ikakasal ki Paulita Gomez, su daraga na minama- wot nin mga katutubo asin nin mga dayuhan.
“May mga tawong mga mapalad!” an sabi nin ibang mga maorihon na mga parakarakal; “bumakal nin sa- rong harong na daing ano man na bayad, ipabakal nin marhay na halaga su saiyang pangkat nin mga sem, nakiayon sa sarong an ngaran si Simoun asin ipa- kasal an saiyang aki sa sarong mayaman na taga-pag- mana, ini an sinasabi na kapaladan na dai pinakikina- bangan nin gabés na tawong mga mga marhay an dangog!”’
“Kun maaraman pa sana nindo saen halé an marhay na kapaladan na iyan ni Ginéong Pelaez!”’
Asin sa daging kan tingog nasasalom na daing iba kundi sya.
“Asin sineseguro ko man kamo na magkakaigwa nin fiesta, dakilang fiesta asin dakilang gayo,” an dai masayod na saiyang dugang.
Tara talagang daing duwaduwa na si Paulita ikaka- sal ki Juanito Pelaez. Su saiyang mga pagkamoot ki Isagani nangagpurawas siring sa gabos na mga énot na pagkamoot, na natutugmad sa rawitdawit, sa ka- matean. Su mga nangyari sa paskin asin su pagkabi- lango nakahalé sa hagbayon kan gabos na makadadagka sa saiya. Siisay an makakaisip na maghanap nin pa- nganib, magmawot na makadamay sa kapaladan kan saiyang pagiriba, magpresentar, sa horas na gabos nag- tatarago asin hinahaboan an ano man na pakadamay? Sarong alisngaw nin payo, sarong karongawan na da- ing may isip na tawo sa Manila na mangyaring maka- pagpatawad asin tamang gayo si Juanito kan gibo- hon syang olokan, pinagpepresentar sya kan hidaleng mapasiring sa Pamahalaan Civil. Natural na gayong su masagang si Paulita dai na mangyaring mamoot sa sarong hagbayon na maleng marhay an pakasabot sa gabungan asin kinokondenar kan kagabsan. Nagpoon sya nin paghorophérop. Si Juanito listo, may kakaya- han, maogma, pilyo, aki nin sarong mayaman na pa[ 301 ]rakarakal sa Manila asin saro pa mestisong kastila, okun papaniwalaan si Don Timoteo, lubos na gayong kastila; alagad, si Isagani sarong indio na taga lalawigan na nangangatorogan sa saiyang mga kadlagan na pano nin mga limatok, gikan sa sarong angkos na ma- papagborongborongan, may amaon na padi na sakalé so- lang sa lujo asin mga baile, na naaaplingan nyang mar- hay. Sarong marayrahay na kaagahon nakaagamiaw sya na saro syang dakukang lolong na ipangibabaw nya ito sa saiyang ribal asin magpoon kaito nahiling na nag- dugang su pagkakobakob ni Pelaez. An pagsusundan na nadayag ni Darwin pinagootob ni Paulita daing pagaram alagad mahigpit na gayo: an babaye itinatao an saiyang sadiri sa orog na may kakayahan na lalaki, sa tataong magpatama sa pook na saiyang nabubuha- yan, asin sa pagontok sa Manila dai nin ibang arog ki Pelaez na magpoon kan saday pa tatao nang marhay kan gramatica parda.
Ominagi su cuaresma kaiba su semana santa, may kaibang mga procesion asin mga ceremonias, daing ibang bareta kundi sarong misteriosong horohimagsikan nin mga artillero, na sagkod pa man dai ikinabalangi- bog su dahelan. Ginaraba su mga harong na mga ma- gian su mga materiales, huli sa tabang nin pangkat nin mga caballeria tanganing daphagan an mga kag- rogaring kun halimbawa manurtimang: nagkaigwa nin dakol na mga luha asin dakol na mga inagrangay, ala- gad iyo sana ito an sinangkodan. Su mga osyoso, ka- bilang sa mga ini si Simoun, nagduruman sa paghiling sa mga nagkaharalean nin harong, mga daing pakiman-o na nagraralakawlakaw asin nagsarabi na sa masunod moninong na makakapagkaratorog.
Kan paghinanapus kan Abril, rilingaw nang pada- gos kan gabos na mga katakutan, saro sanang pang- yayari an pinangangataman kan Manila. Su fiesta na itatao ni Don Timoteo Pelaez na kasal kan saiyang aking lalaki, na su General sa mabansay na hoot asin oyon na gayo, iyong malohod sa kasal. Sabi si Simoun an nagpamugtak kan baégay na ini. An kasal gigibo- hon duwang aldaw pa bago maghalé an Saiyang Ka- halangkawan; madalaw ini sa harong asin ta pagkaka- ogdan nin pabalik su novio. Ipinaghuhuringhuding na su joyero mapabolos nin dakol na mga brillante, ma- sabwag nin pinaghahakbot na mga perlas, bilang Alay [ 302 ] sa akí kan saíyang kabakas asin, mantang dai makakapagtao nin sarong fiesta sa saiyang harong huli ta mayo sya nin sarong rogáring nya asin huli ta sya soltero, uurawahon an bahigay na ito sa pagpagilantas sa banwang filipino huli sa sarong makalolodok pagpahumalé. Su bilog na Manila naghandá tanganing anyayahan: sagkod pa man dai nagkaigwa nin kahandalan na siring kan mga naghohénang dai sinda makabilang sa mga mangyaring anyayahan. Pinagpasuruhayan su pakipagkatóod ki Simoun, asin kadakol na mga agom na lalaki, piniririt kan saindane mga agom, nagbarakal nin mga binarétang batbat asin mga sim tanganing magi sindang mga kaúgay-nin-boot ni Don Timoteo Peláez.