KGD/Pronunco dil konstanti e digrami
Pronunco dil konstanti e digrami.
edit3. — B = b en l'Italiana e la Franca.
c = c Germana en Ceres o z Italiana en zio, o ts. Konseque ca, ce, ci, co, cu = tsa, tse, tsi, tso, tsu.
d = d en l'Italiana e la Franca. Ol sempre devas esar tre klare dicernebla de t.
f = f en l'Italiana, la Franca, l'Angla. Ol sempre devas esar tre klare dicernebla de v.
g = g sempre guturala, quale en la Germana geben, en la Angla give, od en la Franca gant; nultempe quale g Franca en gens. Konseque ga, ge, gi, go, gu = ga, ghe, ghi, go, gu dil Italiana, o ga, gué, gui, go, gou di la Franca.
h = h sempre vere aspirata, quale en la Germana e l'Angla hand. Per olu tre diferas en Ido la vorti horo e oro, hosto oosto e. c. La Franci, l'Italiani e ti omna qui ne havas la h aspirata en sua lingui devas tre atencar ta litero. Altre li ne nur pronuncus ne juste, ma en kazi pasable frequa li ne komprenesus bone.
j = j en la Franca, o s en la vorto Angla vision. Ma, se on ne povas pronuncar ol tale, on darfas donar a ta konsonanto la sono di g en la Angla gin, o di g en l'Italiana giardino (1).
k = k en la Germana, Franca, Angla (keck, képi, keep, e. c.) e generale en la lingui uzanta ica konsonanto.
l = l en la Angla, Franca, Germana, Italiana lingui e. c.
m, n = m, n en l'Italiana, to esas sempre artikulata, nultempe kun nazal sono. Konseque am, an; em, en; im, in; om, on; um, un klare audigas m, n, quale se li esus skribita amm, ann; emm, enn; imm, inn; umm, unn. To esas la rezulto naturala di la principo, ke nula litero esas muta en Ido.
Singla sempre sonas, sive en la komenco, sive en la mezo o fino dil silabi, kun sua sono alfabetala. — Gn, konseque ta principo, audigas sua du literi, g quale indikesis supere, e n quale ni jus dicis. Ex. : regno = reg-no; digna = dig-na (2).
p = p en l'Italiana, la Franca, la Hispana e. c. Ol devas esar tre klare dicernebla de b.
q sempre sequesas da u, quale en la Latina ed en la lingui uzanta ta letro, qua sonas k (3).
r = r Italiana. Se uli pronuncos lu kun kartavo, co ne havos en Ido efekto plu mala kam en la Franca linguo, che qua preske omna nordani kartavas pronuncante ta litero.
s sempre sisas forte, sive en la komenco, sive en la mezo, sive en la fino dil vorti, e mem inter du vokali. Konseque ol nultempe recevas la sono di z Franca od Angla. Per to la vorti roso, friso, e sono, exemple, diferas de rozo, frizo, zono. Do tre atencez pronuncar en Ido nultempe s kun la sono di z (4).
t = t dil Italiana, dil Angla, dil Franca, e. c. en la silabo ta. Ol konservas ica sono mem en la silabi tio, tia, quin ula lingui pronuncas sio, sia o tsio, tsia, se li sonas pos altra silabo.
v = v en l'Italiana, l'Angla, la Franca, e w en la Germana. La Hispani devas atencar aparte ta litero e ne pronuncar ol quale b, quo konfundigus volo a bolo, valo a balo, voko a boko e. c.
w = w en la Angla vorti west, well, wist. Ol adoptesis por konservar kun plu justa formo ula vorti diveninta internaciona : westo, wato (elektr.), warfo, wiskio e. c.
x esas pronuncata ks o gz segunvole, sen ula detrimento. Ca litero diminutas grandege la nombro dil k quin on bezonus sen olu; pluse, ol lasas al vorti lia aspekto ed ortografio internaciona (5).
y = y en yeux F., yes E. En Ido ta litero nultempe divenas vokalo, quale en altra lingui. Pro fonetikal motivi tre grava, nultempe ol sequas a, e, o, u en la sama silabo, quale agas erore pri j, olua korespondanto, la linguo Esperanto (6).
z = z en la Franca, l'Angla, la Portugalana lingui, o s en Rose Germana, rosa Italiana.
ch = ch en la Angla church, en la Hispana macho, o tch en la Franca : tchèque, o c en l'Italiana cibo.
sh = sh en la Angla fish, o sch en la Germana Fisch, o ch en la Franca chat, o sc en l'Italiana asceta.
Ma, se la du literi s-h apartenas a du radiki diversa, en kompozita vorto, on seperas li per streketo en la skribo ed on pronuncas konseque : chas-hundo, ne cha-shundo. On darfas anke uzar la formo : chaso-hundo.
La nomi di la literi esas, por la vokali, lia sono ipsa : a, e, i, o, u, e por la konsonanti, lia sono sequata da e (é F.) :be, ce, de, fe, ge, he, ke... que... we, xe, ye, ze.
(1) Segun la decido 646 : « On fixigas kom normala sono di la litero j, la j Franca; nur per tolero (por ti qui ne povas pronuncar ol tale) on admisas la pronunco di la j Angla (quan ni reprezentos per dj). »
Yen la motivi di ca decido : 1e un litero devas havar un sono; or tolero di pronuncado ne violacas ta principo; 2e per ta metodo on povas transskribar exakte propra nomi, quon on ne povus facar kun j havanta du soni, nek kun jhavanta duopla sono (dj). — Ek Progreso, IV, 689.
On remarkez, ke j esas necese pronuncata quale j Franca en plura Ido-vorti kontenanta dj : adjuntar, adjutanto, adjudikar, budjeto, e.c. — Kande j sequas n, on preske koakte sonigas d inter la du konsonanti (ex. : en manjar :man-
(d)-jar).
(2) Altre pronuncar gn esus violacar la principo generala dil Ido-pronunco. Pluse, kontre ke omni povas pronuncar ta grupo g-n, milioni de homi ne sucesus pronuncar ol unsone, quale la Franca en agneau o l'Italiana en ogni.
(3) Videz la prelasta alineo koncernanta u, p. 12. — La adopto di la litero q liberigas de multa k e lasas al vorti la formo internaciona : equilibro, equinoxo, equatoro, equaciono ec. certe plu bona kam : ekvilibro, ekvinoxo, ekvatoro, ekvacio.
(4) Autori qui admisas du soni por s en la Linguo internaciona, ne volante chanjetar l'etimologial ortografio, obligas per la fakto ipsa la adepti lernar ne nur duopla regulo di pronunco, ma anke general ecepto, por imitar ula lingui nacionala, e mem ecepti dil ecepto. Tale s duras sisar forte en asymptoto (asimptoto), praesentir (presentar), exemple, quankam l'ecepto generala dicas, ke s sonas z inter du vokali. Konkluze, por pronuncar s konvene, en simila kazi, on mustas konocar l'etimologio dil vorto, o konsultar specala repertorio.
(5) En Esperanto « Doktoro Zamenhof skribas lore ks, lore kz (eksplodi, ekzameni). To esas un del kazi en qui, dicas la granda linguisto Otto Jespersen, il regardas nia lingui ocidentala tra sua Rusa binokli, l'ortografio Rusa ne posedante x e skribante lore ks, lore kz (quin la Rusi pronuncas gz). Similajo eventas por oi F., quan la Doktoro reprezentas per ua omnafove, kande la Rusa adoptis la vorto ed uzas ica ortografio (trotuaro, tualeto, vualo), e per oi ooj en omna altra kazo (foiro, fojo, fojno) ». — Prefaco F. dil « Dictionnaire international francais », p. IX (1908).
(6) To demonstresis en « Phonétique de l'Esperanto », p. 299, Bulletin Francais-Ido, nos 77-78.