KGD/Relativa e questionala adjektivi-pronomi

by L. de Beaufront

Relativa e questionala adjektivi-pronomi.

35. — Kom pronomi li esas : qua (singulare), qui (plurale), quo (kozo, fakto).

On uzas quo nur kande parolesas pri kozo nedeterminita; on uzas qua pri kozo determinita. Ex. : Me renkontris povra oldulo, qua demandis de me almono.

Kom adjektivo questionala, qua esas nevariebla, segun la regulo generala dil adjektivi : qua homo venis? qua homi venis?^[1].

Mem kom pronomo, lu restas nevarianta, se lu esas subjekto : qua venis? Ma, se lu divenas direta komplemento e preiras la subjekto, lu recevas n finala, por preventar omna miskompreno : quan vu vidis? En ta frazo, qua(n) esas komplemento direta ed ol preiras la subjekto vu^[2].

Kom pronomo relativa, qua recevas la nombro di lua antecedento e la n inversigala, se ol preiras la subjekto : la homi qui venis; la homo quan me vidas; la homi quin me vidas.
Same quo recevas la n inversigala se, esante komplemento direta, ol preiras la subjekto : Quo falis? Quon vu vidas? To, quo eventas, dezolas me. To, quon il naracis, interesis ni altagrade^[3].

Ita, ta, iti, ti ed ilta, ilti; elta, elti; olta, olti uzesas kom antecedenti di qua, qui. Ex. : ta qua volas, ti qui volas, ilta qua volas, ilti qui volas, elta qua volas, e. c.

On prefixigas il, el, ol a qua, qui kande to esas necesa por precizigar, ed aparte por impedar nejusta refero : Ilta qua volas mariajar su ed elta qua volas mariajar su esas plu preciza kam (i)-ta qua volas mariajar su. — La matro di mea kuzulo, ad ilqua me parolis; la matro di mea kuzulo, ad elqua me parolis. Kun qua sen il e el on ne savus, ka me parolis al kuzulo od al matro.

---

1. Qua koncernas nur l'individueso. Se on parolas pri la qualeso, kompreneble on uzas quala, advere adjektivo qualifikanta nature, ma qua tote darfas uzesar, e tre konvene, por questionar « quala » esas persono, animalo od objekto : quala il esas? kad il esas olda o yuna, afable od acerba? Me vidis lu apene, do me ne povas dicar quala il esas.
2. Se on dicus : qua vu vidas, on dubus, kad qua vidas vu o kad vu vidas qua. Pro to, kande qua o qui esas komplementi direta e preiras la subjekto, on adjuntas n ad oli. Pro ke ta n quik indikas l'inversigo dil subjekto (qua sequas vice preirar la komplemento) ni nomizas lu n inversigala. Ni studios plu ample ta punto en la sintaxo.
3. Quo reprezentas kozo ne determinita o fakto. Do lu ne povas havar pluralo, same kam ico, ito qui tre ofte preiras lu kom antecedenti. (Videz noto 2 en Demonstrativ adjektivi-pronomi.)