KGD/Substantivo

by L. de Beaufront

Substantivo.

10. — La substantivo finas en singularo per o, en pluralo per i : tablo, infanto, tabli, infanti ^[1].

11. — La genro (gramatikala) ne existas en Ido. La substantivo reprezentanta ento anmoza indikas l'animala speco, ma nule la sexuo. Altravorte, la sexuo di ta ento restas nedeterminita : infanto ne indikas maskulo plu multe kam femino; e tale pri omna substantivi di ento amnoza. Kompreneble omna substantivi di kozi esas neutra.

12. — La sexuo povas esar determinata nur per sufixi :
-ul por la maskuli; -in por la femini.
Exemple : infanto, kato, finko (sexuo nedeterminita); infantulo, katulo, finkulo (sexuo maskuli); infantini, katini, finkini (femini); la homo (sexuo nedeterminita : homo ento); la homulo (homo maskula); la homino (homo femina); patro (un del du genitanti) ^[2]; patrulo (la genitanto o patro maskula); patrino (la genitanto o patro femina) qua tote darfas nomizesar matro; la patri (la genitanti qui esas o maskula o femina). Ex. : On opinionas sempre plu generale, ke la patri dil Amerikani aborigena esis Aziani.

13. — Kande la sexuo ja esas indikita da vorto o sufixo, esas tote neutila indikar lu itere : Andreas, mea kuzo, volas esar advokato (nek kuzulo, nek advokatulo). — Mea fratino esas sekretario (ne : sekretariino), e mea fratulo esas profesoro (ne : profesorulo). — El esas helpanto de medikino (ne : helpantino).

14. — Kompreneble on ne adjuntas -in a radiko dicanta per su la sexuo feminala : muliero, amazono, subreto, e. c.

Same on ne adjuntas -ul a radiko dicanta per su la sexuo maskulala : viro, oficiro, generalo, notario, sacerdoto, e. c. ^[3].
Fine on uzas nek -ul, nek -in, kande nulo postulas, ke on konocigez la sexuo. Exemple, se on skribos a homulo o homino prezidera, samideana, kunlaboranta, e. c., on ne dicos : kara preziderulo, samideanino, kunlaborantulo, ma nur : kara prezidero, samideano, kunlaboranto. Ilu ed elu ya perfekte konocas lia sexuo. Precize pro ke prezidero, samideano, kunlaboranto esas per su sensexua, li tote konvenas en tal okaziono, sive por viro, sive por muliero ^[4].

15. — Kom honor-titulo (parolante a persono altaranga, o pri olu), on uzas la vorto sinioro (e siniorulo, siniorino, se to esas necesa por evitar konfundo). On adjuntas, segunbezone, la nomo di lua alta ofico sociala : sinioro rej(ul)o, reg(in)o; sinioro princ(ul)o, princ(in)o ^[5];sinioro episkopo. Kompreneble on uzas nek -ul, nek -in kande, quale pri episkopo, to esas neutila. Same on procedas pri sioro, polita titulizo uzata por omna personi a qui, o pri qui on parolas : Sioro Ludovikus R. Pro ke esas konocata la sexuo dil viro a qua on parolas, on ne dicas a lu siroulo, ma nur sioro. Ma, pro ke la letro destinata a a spozulo povus donesar a spozino, od inverse, on enuncas -ul od -in en la adreso, se on skribas a spozi vivanta kune, o se on timas, ke altre agante, la letro ne atingos juste la destinario.

16. — Siorino uzesas por muliero mariajita e por muliero ne mariajita, kande on skribas o parolas ad eli. Ma, kande on parolas pri eli, on uzas damo por l'unesma e damzelo por la duesma, se on volas precizigar, ke ita mariajis su, e ke ica esas ankore celiba ^[6].

En asemblajo kompozita ek homuli e homini, on dicas a li : siori. Exemple : vua vicini, siori B.

Pro ke l'expresuro gesori B. povas indikar la viri e la mulieri dil tota familio B. (komparez gefrati), la sola maniero certa dicar siroulo e siorino B. intermariajita esas : la gespozi B.

---

1. Pri la pluralo per i (e ne per s) on trovos la motivi en la duesma apendico. Pri la genro videz la 3-ma apendico : « genro e maskulino ». — Pri la substituco (e ne adjunto dil vokalo i) ni dicas :

   Se o sola suficas por reprezentar dezinence la ideo dil substantivo e dil singularo, pro quo i, kun la sama radiko, ne suficus por reprezentar la ideo dil substantivo e ta dil pluralo, quale omna instante en l'Italiana ed en Slava lingui? Se on opinionas nelogikala la procedo por pluralo, ol esas tala por singularo. Kad l'Esperantisti blamanta ne remarkis, ke la i di lia infinitivo desaparas en la cetera formi dil verbo? Nu, se i devus konservesar en pluralo, kom signo dil substantivo, totsame i devus konservesar en la tota Espokonjugo.
   Do l'Esperantisti devus havar : am-i-as, am-i-is, am-i-os, am-i-us, am-i-u, am-i-anta, e. c. Ma vere, kad la verbo esas min rikonocebla, quankam ol ne konservas en omna tempi e modi und karakterizivo komuna? Pro quo agar tale pri la verbo, ma totaltre pri la substantivo?

   Fine, ka li povus justifikar quale la o, signo di lia substantivo e samtempe di singularo, darfas trovesar en lia pluralo apud j, signo di ca nombro? Kad la duesma ne kontredicas l'unesma, od inverse? Kad oli ne destruktas l'una l'altra? Qua linguo esas justa hike, Espo o Ido? On remarkez ke la j ne esas substitucebla ad o en Espo, nam patrij, lingvj, e. c. esus ne pronuncebla; kontre ke patri, lingui di Ido esas tre facile pronuncebla, mem plu facile kam patroj, lingvoj di Esperanto.

   La logikisti, a qui ni jus respondis, pri la Ido-pluralo per substituco, devus prefere explikar, quale lia « tiu », demonstrativo por foreso, misterioze divenas demonstrativo por proximeso, per la simpla adjunto di partikulo : chi, qua tale recevas rolo stranjega, nam ulo ne povas esar samtempe fora e proxima.
2. Darfas uzesar metafore : l'ociereso esas la patro di omna vicii. Vere me ne povus dicar kad il od el esis plu vere mea patro spiritala pri la helpolinguo.
3. Se parolesas pri pagana muliero sacerdota, e ne pri sacerdoto homula (Kristana o ne), kompreneble on uzas sacerdotino.
4. Pri -o, -a e. c. kom sexual karakterizivi on trovos kompleta studiuro en la triesma apendico.
5. On tote darfas dicar anke : siniorulo rejo, prico; siniorino rejo, princo o mem : siniorulo reja, princa; siniorino reja, princa. Ma, en la du manieri, on evitez repetar -ul o -in. On ezez li nur unfoye. La sexuo ya ne bezonas indikesar dufoye.
6. Siorino dicata a damo ed a damzelo dispensas de selekto ofte ne facila inter la du vorti. Tale damzelo ne esos ofensata konfundesar a damo, od inverse.