[ 35 ]
Unu de nia amiki skribis a ni la sequanta interesiva rimarki e propozi :
« En nia lingui, la verbo ludar e sa derivaji havas quar senci tute diversa :
1e amuzar su o distraktar su per « ludo ». En ta senco, la verbo esas esence netranzitiva : on ludas per kegli, per buli, per balono, per bilardo, per karti, per shaki, e c.
2e funcionigar (plu o min habile e artoze) muzikal instrumento : « ludar » violono, piano, e c. ; anke : exekutar muzikal verko per instrumenti : « ludar » sonato, simfonio, e c. ; anke : riprezentar dramatala (teatrala) verko o rolo : « ludar » Hamlet (la dramato, o la rolo).
3e riskar mono od ula havajo en ula ludo : « ludar » granda sumo, « ludar » sua lasta orpeco.
4e facar ula simpla, elemental ago, ek qua konsistas la ludo : [ 36 ]« ludar » karto ; esas vua foyo « ludar ». (Rimarkez ke la tri lasta senci esas tranzitiva verbi).
Esas neposibla konservar tanta e tante diversa senci ad un sama vorto : to esus pekar kontre la principo di unasenceso e kontre la klareso. Me propozas rezervar ludar por l’unesma senco, t. e. por omna « ludi », sive di infanti, sive di adulti ; adoptar plear (E. play) por la 2a senco (muzikal o teatral exekuto o riprezento), jugar (S. juegar) por la 3a (riskar mono), e kolpar (F. coup) por la 4a.
Me citez kelka frazi, qui montros samtempe la senco di ta vorti e lia neceseso :
« Dum ke la siori ludis per karti, la siorini pleis piano e kantis ».
« La aktori pleis la granda ceno, en qua on vidas ula siniori ludar per buli, ed altri plear quarteto ».
« Plear orgeno tute ne esas ludo, to esas tre fatiganta e mem penoza laboro ».
« La aktori pleas serioze la komedio ; l’infante, imitante li, ludas ye l’aktori, o ludas per la komedio ».
« Il perdis sua tuta fortuno, jugante sempre plu granda sumi ye la roulette ».
« La regulo di la ludo volas, ke vu ne kolpez icafoye. — Vu malbone ludas ; vu oblivyas vua foyo kolpar ».
Rimarkez ke la substantivo di kolpar, en nia lingui, ne esas ludo, sed kolpo (F. coup) : « ye omna kolpo on ganas ». On bezonas do certe ula specala vorto por ica ideo, tre generala (nek movo, nek pozo, nek pazo, nek tiro, qui povas konvenar a kelka ludi, povas konvenar ad omni, ed expresar la general, abstraktita ideo di kolpo). Or esas natural e logikala derivar de ol la verbo qua signifikos : facar un kolpo. On bezonas konstante vorto por dicar : bona, bela kolpo, audacoza, maestrala kolpo, malbona kolpo, desperala kolpo, e c., e c., anke metafore t. e. en la komuna, komercal o politikal vivo, en omna formo di agado, qua plu o min similesas ludo. On dicos ex. : « Il jugis sa tuta fortuno en un kolpo » (t. e. en un entraprezo, en un risko). Same pri jugar : « Il jugis sa vivo plurfoye en ta sporto ».
Restas du acesora questioni, relatanta la ludi : quale tradukar F. partie, e EF. match ? — Por partie, quankam la vorto esas internaciona, ni ne povas adoptar ol, nam la radiki part e parti esas ja okupita kun altra senci. Me do propozas sequar l’esencal ideo, qua esas ta di kombato : nam omna partie esas quaze kombato inter plura ludanti, de qui l’uni venkas (ganas) e l’altri venkesas (perdas)[1]. Tale on povos dicar sen absurdeso : « Il semblis [ 37 ]venkar dum l’unesma parto di la kombato, sed fine il perdis » (F. la première partie de la partie !)
Pri EF. match, l’ideo esas ta di konkurso ; tala konkurso kontenas generale plura kombati, di qui la nombro e kondicioni esas predefinita. Sed to eventas anke en la cetera konkursi : « ta konkurso di bilardo, di boxo, konsistos en 10 kombati ». La naturo di la moyeni uzata por « kombatar » (sive per habileso, sive per hazardo, sive per irga kombinuri di hazardo e habileso) nule importas, e ne alteras l’ideo di kombato nek ta di konkurso. Rezume, konkurso konsistas ek kombati, e kombato ek kolpi.
Me apene bezonas dicar, ke l’unaji, quin on kontas por « evaluar » la gano o perdo di singlu, sive en singla kombato, sive en tuta konkurso, devas nomesar punti. Nur Zamenhof, kun sa kustumala miskompreno di la semantiko, di qua vu citis frapant exempli, imaginis uzar por ta senco poento, diversa de la vorto punkto, ne vidante, ke to esas esence la sama ideo : elemental unajo, quan on figurizas ofte per punto. To esas kozo tute analoga a la famoza kero, karoo ! »
- ↑ Mem en la ludo « solitero », on povas ganar o perdar, sucesar o faliar, to esas ankore kombato… kontre la malfacilajo, kontre la problemo solvenda.