Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Bóbrka

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 259 ]Bóbrka, miasto powiatowe w Galicyi, leży nad rzeczką Ług zwaną, która o 5 kil. na północ od tego miasta ma swoje źródło. Przez to miasto przechodzi gościniec krajowy lwowsko rohatyński, a o 7 kil. na zachód jest stacya kol. żel. lwowsko-czerniowieckiej w Chlebowicach wielkich, o 35 kil. od Lwowa (między Staremsiołem a Wybranówką). Miasto to ma 2788 morg gruntu., 3580 mk., z tych 763 obrz. rzym. kat., 984 gr. kat., 55 akatolików i 1778 izraelitów. Stan czynny majątku wynosi 5907 złr., bierny zaś 800 złr., dochod w 1878 roku wynosił 1336 złr. 85 ct. Bóbrka, jako główne miasto powiatu tegoż nazwiska, jest siedzibą starostwa powiatowego, rady powiatowej, urzędu podatkowego, należącego do obwodowej dyrekcyi skarbu we Lwowie; tamże znajduje się sąd powiatowy, należący do sądu obwodowego w Złoczowie, i urząd pocztowy. Do sejmu krajowego i rady państwa wybiera to miasto wspólnie z gminami wiejskiemi a to do sejmu krajowego wspólnie z gminami sądów powiatowych Bóbrka i Chodorów; zaś do rady panstwa wspólnie z gminami powiatów administracyjnych: Kałusz, Dolina, Bóbrka. Bóbrka posiada szkołę etatową męzką. Rzymsko-katolicką parafią ma w miejscu, należącą do dekanatu w Swirzu; pierwotny początek tejże jest nieznany, odnowioną została erekcya przez Piotra Starzechowskiego, rz. kat. arcybiskupa lwowskiego w 1548 roku. Zaś w 1628 została ta parafia wcieloną do kolegium mansyonarzy we Lwowie. Kościół murowany został poświęcony w 1771 roku. Do tej parafii należy 12 miejscowości: Ernsdorf, Kocurów, Lubeszka, Łanki, Łany, Podhorodyszcze, Rehfeld, Romanów, Sarnki, Strzałki, Spilczyn, Wołowe. W całej tej parafii liczba katolików 1791, akatolików 94, izraelitów 2200. W obrębie tej parafii znajduje się jedna szkoła główna i pięć szkół ludowych; w miejscowościach: Rehfeld i Spilczyn są kaplice publiczne, w których się czasami odprawia nabożeństwo. Grecko-katolicką parafią ma w miejscu, należącą do dekanatu bobreckiego archidyecezyi lwowskiej, która w Bóbrce i filii Wołowe liczy razem 1292 parafian. Z zakładów przemysłowych posiada B. tylko młyn wodny; prowadzi handel głównie wyrobami tkackiemi i przędzą. Właściciel większej posiadłości Hipolit Czajkowski. Powiat bobrecki lub „Bóbrka,“ jeden ze środkowych powiatów wschodniej Galicyi, graniczy na wschód z powiatem przemyślańskim i rohatyńskim, na południe z powiatami rohatyńskim i żydaczowskim, na zachód z powiatem żydaczowskim, na północ z powiatem lwowskim. Przestrzeni ma 15·7649 mil kwadr. austr. czyli 9·9958 myriametrów kw. Powiat ten przeżynają falowate pagórki, które koło Strzelisk wznoszą się do znacznej wysokości i na północ od Strzelisk łączą się z działem wód ciągnącym się na południe ode Lwowa. Wszystkie te pagórki ciągną się z północy ku południowi i służą za koryta licznym lecz nieznacznym strumykom, dopływom niedalekiego Dniestru. Najznaczniejszym jest rzeczka Swirz, mająca swe źródło pod miasteczkiem tegoż nazwiska, przepływająca cały powiat z północy ku południowi i wpadająca do Dniestru na wschód od Bukaszowiec. Mieszkańców ma 56,561 w 95 osadach i 81 gminach katastralnych; na gminy wypada 53334 mieszk. czyli 95% całej ludności, na obszary dworskie 2727 mk. czyli 5% całej ludności. Obejmuje dwa sądy powiatowe: w Bóbrce i Chodorowie, które należą do sądu obwodowego w Złoczowie. Okręgi wyborcze: do rady państwa wybierają obszary dworskie tego powiatu wspólnie z obszarami powiatu administracyjnego: Rohatyn jednego delegata; gminy obierają wspólnie z gminami powiatów sądowych: Kałusz, Wojniłów, Dolina, Bolechów, Rożniatów i Chodorów jednego delegata; a to obazary dworskie razem w Robatynie, zaś [ 260 ]gminy powiatów: Kałusz, Wojniłów w Kałuszu; Dolina Bolechów, Roźniatów w Dolinie; Bóbrka, Chodorów w Bóbrce; ten kto otrzyma bezwzględną większość głosów we wszystkich powiatach, zostaje deputowanym do rady państwa. Do sejmu krajowego wybierają obszary dworskie całego dawnego obwodu brzeżańskiego to jest powiaty polityczne: Brzeżany, Bóbrka, Podhajce, Przemyślany i Rohatyn wspólnie w Brzeżanach 3 posłów. Gminy należące do powiatów sądowych: Bóbrka, Chodorów, a więc wszystkie gminy powiatu bobreckiego wybierają wspólnie w Bóbrce jednego posła do sejmu krajowego. Pod względem kościelnym dzieli się ten powiat na 9 parafij rz. kat., należących do 3 dekanatów, mianowicie: w Świrzu, Glinianach i Dolinie, i na 45 parafij gr. kat., należących do 3 dek. mianowicie: w Bobrce, Chodorowie i Żurawnie. Szkół w tym powiecie jest 47; mianowicie: jedna szkoła 4-klasowa męska w Bóbrce; 23 szkół jednoklasowych etatowych i 23 szkół jednoklasowych filialnych. Wszystkie te szkoły należą do rady szkolnej okręgowej we Lwowie. Grunta w północnej stronie bardzo górzyste; im bardziej ku południowi tem bardziej wilgotne, wymagają bardzo starannej uprawy; klimat w północnej części ostry, w południowej zasłoniętej górami od północy łagodny; rolnictwo między włościanami z wyjątkiem kolonistów niemieckich stoi na niskiej stopie, obszary dworskie szczególniej niektóre prowadzą poprawne gospodaratwa; z tych szczególniej właściciele samej Bóbrki pp. Czajkowscy odznaczają się racyonalnem i postępowem prowadzeniem gospodarstwa. Z przestrzeni 15.7549 mil kw. austr., którą ten powiat zajmuje, wypada na mniejsze posiadłości 8.0580 mil. austr. czyli 51.2 procent, na obszary dwor. 7.6969 m. a. czyli 48.8 procent. Miasto w tym powiecie jest jedno: Bóbrka; miasteczek 3, mianowicie: Brzozdowce, Chodorów i Strzeliska nowe; gmin wiejskich jest 87, ogólna iłość gmin 91; obszarów dworskich 89, przełożeństw obszarowych 34, ogółem jednostek administracyjnych 125. Z całego obszaru pow. zajmują gminy administracyjne 8.0580 czyli 51.2 procent, obszary dwor. 7.6969 czyli 48.8 procent. Na jednę milę kwadratową przypada gmin administr. 5.7. Gmin mających domów do 25 jest 4, od 26–50 jest 16, od 51–100 jest 45, od 101 do 200 jest 20, od 201 do 300 jest 5, wyżej 500 jest 1. Obszarów dwor. mających do 10 domów jest 69, od 11 do 20 jest 6, wyżej 20 jest 1. Gmin mających do 100 ludności jest 1, wyżej 100 do 200 ludn. 3, wyżej 200 do 300 luności 11, wyżej 300 do 400 ludności 19, wyżej 400 do 500 ludności 16, wyżej 500 do 1000 ludności 35, wyżej 1000 do 2000 ludności 4, wyżej 2000 do 3000 ludności 1, wyżej 3000 do 4000 ludności 1. Na 1 obszar dworski wypada ludności 50. Gminy nad 1000 do 5000 ludności mają razem 12.361 czyli 22 procent ludności całego powiatu, gminy nad 500 do 1000 mają razem 24.039 czyli 42 procent ludności całego powiatu, gminy od 500 niżej 17434 czyli 31 procent, razem 53834 czyli 95 procent ludności całego powiatu; ludność na obszarach dworskich wynosi 2727 czyli 5 procent; razem 56,561 ludności. Ludność miast w tym powiecie wynosi 3580 czyli 6 procent ludności całego powiatu, ludność miasteczek 5.779 czyli 10 procent ludności całego powiatu, ludność wiejska 44,475 czyli 79 procent całego powiatu. W r. 1878 wydziałowi krajowemu we Lwowie 87 gmin przedłożyło wykazy płac, z których się okazuje, że w 1878 roku wynosiły w tych 87 gminach płace wójtow 1896 złr., przysiężnych 625 złr., pisarzy gminnych 2572 złr., policyi i innych sług gminnych 1501 złr.: razem 6594 złr.; przeto na 1 gminę wypada rocznych wydatków na płace 76 złr. W tych 87 gminach wszyscy wójtowie w liczbie 87 i przysiężni w liczbie 175 byli rolnikami, pisarze gminni wedle zajęcia dzielili się na 16 rolników, 1 właściciel większej posiadłości, 24 dziaków, nauczycieli i oficyalistów prywatnych, 7 którzy mieli inne zajęcia. Z tych 87 wójtów umiało czytać i pisać 2, słabo czytających było 18, razem 20; nieumiejących ani czytać ani pisać 67, a zatem ta ostatnia kategorya stanowiła 77.01 procent ogółu wójtów. Ze 175 przysiężnych nie było ani jednego, którenby umiał dobrze czytać i dobrze pisać, słabo czytających było 10; nie umiało zatem ani czytać ani pisać 165 czyli 94.28 procent ogółu przysiężnych. W ogóle zatem członków zwierzchności gminnych w tych 87 gminach było 262; z tych nieumiejących ani czytać ani pisać 232 czyli 88.55 procent ogółu członków zwierzchności gminnych. Zbiory wynosiły jak następuje: W r. 1871 pszenicy 68980 mec, żyta 116300 mec, jęczmienia 12,600 mec, owsa 178,900 mec. W 1875 r. pszenicy 45680 mec, żyta 70,500 mec, jęczmienia 94750, owsa 150,300 mec. Przestrzeń tego powiatu obliczona na morgi austryackie wynosi: roli ornej 75,376, łąk i ogrodów 20,615, pastwisk 12,964, lasów 42,904: razem 151,859 m. austr. Produkcya na tej przetstrzeni wynosiła w roku 1874 4,257,992 złr. Browarów jest w tym powiece 4, mianowie w Ernsdorfie, Ostrowie, Staremsiole, Strzeliskach. Gorzelni w tym powiecie jest 13 mianowicie: Bakowce, Borusów, Borynicze, Bryńce, Brzozdowce, Ernsdorf, Hlibowiec, Łanki małe, Łany, Laszki górne, Łany, Ostrów, Romanów. Młynów wodnych jest w tym powiecie 32, mianowicie: w Bóbrce, Bortnikach, Borusowie, Boryniczach, [ 261 ]Bryńcach zagór, Brzozdowcach, Chlewicach, Chodorowie, Dobrowlanach, Dziewiętnikach, Dźwinogrodzie, Holeszowie, Horodyszczu, Hryniowie, Kocurowie, Łaszkach górnych, Lubeszce, Łankach, Łanach, Łuczanach, Ostrowie, Ottyniowicach, Podhorodyszczu, Podmanasterzu, Romanowie, Sarnikach, Sokołówce, Staremsiole, Stokach Strzałkach, Wodnikach, Wybranówce. Tartak w tym powiecie 1 w Dobrowlanach. Pieców wapiennych jest 3: w Lubeszce, Łopusznie i Sarnikach, Garncarzy jest 2, obadwaj zamieszkali w samej Bóbrce. Kas pożyczkowych gminnych jest w tym powiecie 36 z następującemi funduszami zakładowemi: Budków 474 złr., Brzozdowce 2912, Borynicze 940, Bryńce cerkiewne 120, Bakowce 180, Czartorya 515, Drohowyże 501, Duliby 115, Dźwinogród 1150, Chlebowice wielkie 619, Hryniów 223, Horodyszcze cetnarskie 665, Hranki-Kuty 1501, Horodysławice 456, Zatwięgi 122, Laszki dolne 1100, Lubeszka 82, Leszczyn 355, Oryszkowce 178, Podmanasterz 1419, Podhorodyszcze 2485, Podhorce 349, Podjarków 702, Pietniczany 781, Repechów 50, Romanów 568, Sarniki 1215, Siedliska 165, Suchrów 254, Strzałki 243, Strzeliska stare 275, Staresioło 2503, Trybuchowce 50, Wołoszczyzna 150, Wybranówka 2100, Żabokruki 50 złr. a. w. Położenie tego powiatu jest ze względu na handel bardzo krzystne; przecina go bowiem w całej jego dlugości z pólnocy na południe linia kolei żelaznej lwowsko-czerniowieckiej, która w tym powiecie ma 6 stacyj, mianowicie: Staresioło, Chlebowice, Wybranówka, Borynicze, Chodorów i Bortniki. Również z północy na południe przecina go gościniec murowany, wiodący ze Lwowa na Strzeliska do Rohatyna. Następujące miejscowości zasługują na uwagę ze względu histor.: wieś Dźwinogród, w XII wieku gród obronny i rezydencya książąt halickich, przetrwał kilka oblężeń. Wieś Laszki górne: istniał tu niegdyś obronny zamek „Kisielów“ zwany, który w r. 1620 od Turków został zajęty i zburzony. Wieś Łopuszna, pamiętna klęską zadaną Tatarom z 1566 roku przez Mikołaja Kamienieckiego. We wsi Mikołajowie jest mogiła z wojen tatarskich. W Nowemsiole starożytny zamek tuż obok dworca kolejowego stojący, przemieniony obecnie na browar. Strzeliska, miasteczko ze starożytnym zamkiem, niegdyś od nąjezdników często napadanym. Swirz miasteczko z zamkiem starożytnym, który teraźniejszy właściciel tej miejscowości Waleryan Czajkowski zupełnie wyrestaurował i zamieszkuje. B. R.

Bóbrka czyli Boberka, wś, pow. krośnieński, 1450 morg. rozl., wtem 510 m. lasu; 129 domów, 665 mieszk., paraf. w miejscu. Czas erekcyi parafii nie jest znany, lecz Starowolski wymienia w r. 1655 Bóbrkę pomiędzy parafiami arcydyakonatu sandeckiego. Kościół drewniany, wybudowany w r. 1768, poświęcony w r. 1857, pod wezwaniem św. Katarzyny; szkoła ludowa jednoklasowa. Na obszarze dworskim w pagórkach pośród lasu sosnowego znajduje się jedna z najpierwszych w Galicyi kopalni nafty, własność Karola Kłobassy. Naftowe źródła sączyły się tutaj oddawna a włościanie używali nafty do smarowania butów; nie zwracano jednak na to wcale uwagi. Dopiero w r. 1854 Tytus Trzecieski z Ignacym Łukasiewiczem, twórcą przemysłu naftowego w Galicyi, rozpoczęli poszukiwania za obfitszemi źródłami nafty, poszukiwania, które po kilkuletnich usiłowaniach doprowadziły do odkrycia nadzwyczaj obfitych studni nafty. Od r. 1861 rozpoczęła się w B. eksploatacya nafty na szerszą skalę przez spółkę: Trzecieski, Klobassa i Łukasiewicz. Dziś jest w ruchu 30 kilka studni, przyczem jest zatrudnionych 5 parowych maszyn, każda siły 8 koni i 120 do 150 robotników. Dzienna produkcya nafty dochodzi w przecięciu do 1000 garncy, czyli przeszło milion kilogramów (szyb „Amerykanka“ głęb. 647 stóp, wydaje 100 garncy ropy na dobę; szyb „Honoraty“ 721 st. gł., 200 g. na dobę; szyb „Kościuszki“ 865 st. gł., nic jeszcze w r. 1877 nie wydawał). Kopalnia nafty w B., prowadzona w sposób umiejętny, a do stosunków krajowych zastosowany przez Ignacego Łukasiewicza, nie tylko, że wzbogaciła przedsiębierców, lecz stała się źródłem dobrobytu dla całej okolicy; kopalnia połączona jest z dystylarnią nafty w Chorkowie, a następnie z rządowym gościńcem w Polanie drogą bitą długości 7 kilometrów, utrzymywaną kosztem przedsiębierstwa. Robotników do wydobywania nafty i furmanów do transportowania destylowanej nafty dostarczają okoliczne wioski, które ztąd ciągną znaczne korzyści. Istnieje też przy kopalni kasa bratnia dla robotników, rozporządzająca kapitałem 10000 złr., z której udzielane bywają zapomogi dla chorych i emerytury dla wysłużonych przez lat 30 robotników. M. M.

Bóbrka, wś, pow. Lisko, nad Sanem, o 15 kil. od Liska, par. rz. kat. Uherce, st. p. Ustrzyki. Ma par. gr. kat. w miejscu. Od r. 1877 dzieli się na dwie części: 1) Dolna czyli Stara B. jest własnością Konstantego Sokołowskiego; 2) Górna czyli Nowa, inaczej Damazówka, willa i folw., przy ujściu potoku Łobzowicy do Sanu, u stóp góry Jawor, własność znanego autora dramatycznego Józefa Blizińskiego, który 1876 nabył ją i pierwszy założył ten folwark oraz dworek.

Bóbrka, ob. Bobrek.

Bóbrka, potok w obr. gm. t. n., pow. Lisko; wypływa z pod góry Stefkowej (381 m.), [ 262 ]płynie krętem łożyskiem w kier. południowo-zachodnim; przepływa wieś B. i wpada z lew. brz. po przeszło pół milowym biegu do Sanu. Przybiera liczne, krótkie potoki, spływajace z sądnich wzgórz. Br. G.