Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Biłhorod

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 228 ]Biłhorod, czyli Biłhorodka, m. w pow. kijowskim, o 24 w. od Kijowa, nad rz. Irpeniem, płynącym na wschód-północ. Miejsce to dziś podupadłe, wieś licha, lecz znakomitej przeszłości. Nestor wspomina o B. pod r. 910. Włodzimierz W., wielki książę kijowski, jeszcze poganin, trzymał w tym grodzie 300 nałożnic i lubił go jako miejsce rozrywki; opasał go murem w 990 r., którego nie mogąc dobyć Piecyngowie odstąpili bez skutku. Już za czasów Nestora to podanie miało formę legendy; rozpowiada więc kronikarz ten, że w oblężonem przez nieprzyjaciół mieście, dla przerwanych dowozów zaczął panować głód. Lud zebrawszy się na wiecę albo radę, chciał się poddać. „Książę daleko — mówili — Pieczyngi niektórych stracą a głód wszystkich wydusi.“ Wtedy starzec pewien poradził tak podejść oblegających: — wykopano dwie studnie, w jednej ustawiono kadź z sytą, w drugiej z kisielem, i wezwano starszyznę Pieczyngów do umowy; ci, ujrzawszy owe studnie, pomyśleli że ziemia sama tu wydaje pokarm i napitek, i straciwszy nadzieję zdobycia miasta głodem, odstąpili od oblężenia. Za następców Włodzimierza W. miasto miało na swojem czele tysiącznego i biskupa. Pierwszym biskupem tutejszym był Nikita. Tysiącznikiem za Włodzimierza Monomacha był jakiś Prokopij. B. też jakiś czas był dzielnicą. W 1107 r. panował tu Borys, w 1160 r. Mścisław Wołyński, w 1170 r. Włodzimierz Igorowicz i Rościsław Włodzimirzowicz. Ale w 1238 nastąpił srogi najazd mongołów. Batychan zniszczył Kijów i kraj cały; tej kolei i B. uległ. Odtąd gród ten do dawnej swojej świetności nie doszedł. Dziś niema śladu dawnego książęcego zamku i murów z basztami; wał tylko, znaczną przestrzeń okrążający, pokazuje ich miejsce. Wał ten trzy strony dzisiejszej B. opasuje; z czwartej (zachodniej) kręty zjazd stanowił obronę naturalną. Główny wał około dwóch i pół wiorst ma długości, zewnątrz okolony rowem, naj szerszym i naj głębszym od Kijowa; do wielkiego okopu przymyka mniejszy, 320 sążni długi, o wyniosłości nad rz. Irpeniem oparty. Tam stał warowny zamek i cerkiew przez Batychana zniszczona. Zewnątrz u zbiegu dwóch okopów jest wyniosłość nazwana cerkowiszczem i druga takaż sama nazwiskiem Mikoły, tworząca kopiec z ceglanego i wapiennego gruzu. Między tem wzgórzem i cerkwią leży dolina, gdzie miały być Nestorowskie studnie z sytą i kisielem; ku wsi Horeniczom między [ 229 ]błotami znajduje się horodek, otoczony z trzech stron wałem, z czwartej krętym brzegiem rzeki, do którego pieszo dojść niepodobna dla bagna w lesie, a wody w jesieni i na wiosnę; miała tam mieszkać jakaś księżna: całe miejsce zawalone gruzami ceglanemi. Po spustoszeniu od Mongołów B. przez długie lata stał pustkowiem. Dopiero za czasów litewskich i polskich zaczął się dźwigać i osiedlać. W 1474 roku Contarini poseł wenecki przejeżdzał przez B. i miał tu nocleg. Była tu stacya królewska. Wiemy z dawnych aktów sądowych, że B. należała do rodziny Rajów, od tych przeszła do ks. Ortrogskich, a od tych do ks. Koreckich. Było to miejsce obronne i warowne. Wspomina o niem Cellaryusz w 1659. Od ks. Koreckich B. przeszła następnie w posiadanie do Max. Brzozowskiego, kasztelana kijowskiego. Ale nareszcie na mocy traktatu grzymułtowskiego B., jako leżąca na prawym brzegu rzeki Irpenia, odpadła od Polski. Jeszcze w 1673 r. miasteczko to poddało się Romadanowskiemu i wojsko rosyjskie zajęło je. W 1700 roku Piotr W. darował B. metropolitom kijowskim; w przywileju powiedziano jest, że to miejsce jest „zapuściałe.“ Baron Stralhenberg w swojem dziele: Description hist. de l'empire russien, powiada, że za jego czasów około Kijowa, Czerkas i B. winną uprawiano latorośl i że z niej też robiono wina, wyższe gatunkiem, według jego zdania, od win saskich. Dziś B. należy do metropolity kijowskiego, ziemi ma 1900 dzies., 1569 mk., chat 276; cerkiew paraf., szkółka i magazyn zapasowy gromadzki.