Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Borek

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 309 ]Borek, 1.) wś i folw., nad rz. Wisłą, pow. kozienicki, gm. Sarnów, par. Oleksów. Ma 431 m. ziemi dworskiej, 739 m. włośc., 60 dm. i 430 mk.

2.) B., wś, pow. koniński, gm. i par. Golina. W 1827 r. było tu 13 dm. i 206 mk.

3.) B., wś, pow. ostrołęcki, zamieszkana przez włościan i drobną szlachtę, gm. i par. Czerwin, 117 mk., 62 m. rozl.

4.) B., pustkowie, pow. sieradzki, gm. Gruszczyce, par. Wojków, rozl. m. 22 w posiadaniu włościan; ludności dusz 49.

5.) B. Lipiński, kolonia, pow. sieradzki, gm. Dzierzązna rządowa, par. Rososzyca, rozległość morg 55 w posiadaniu włościan; ludności 115 dusz.

Borek, wś w pobliżu Czerwonego Dworu, przy samem ujściu Niewiaży do Niemna.

Borek, 1.) wś, pow. bocheński, o 8 kil. od Słotwiny; 1540 morg rozl., w tem 899 m. roli ornej, 207 dm., 1111 mieszk., leży w równinie, w glebie żytniej, dosyć urodzajnej; par. łaciń. w Rzeżowie. Własność M. Zimmermanna.

2.) B. falęcki (z Sugowicami), wś, pow. wielicki, o 5 kil. od Podgórza, ma 1077 morg. rozl., wtem 585 m. roli ornej, 67 dm., 414 mk., par. rz. kat. w Gaju, gleba żytnia, dosyć urodzajna.

3.) B. nowy i stary (z Czerwonką i Wólką), wś, pow. rzeszowski, o 7 kil. od Tyczyna, ma 5142 morg. rozl., wtem 3445 m. roli ornej, 436 dm., 1221 mk., parafia rz. kat. w Borku starym; kościół paraf. murowany, zbudowany w r. 1465 przez Jana z Pilczy kaszt. krakowskiego. Klasztor dominikanów założony przez Macieja Niwickiego, kanonika kolegiaty jarosławskiej w r. 1668, z kaplicą św. Anny. Gorzelnia. Położenie pagórkowate, w glebie żytniej, urodzajnej. Właściciel M. Szymanowski.

4.) B. wielki, wś, pow. ropczycki, 2066 morg. rozl., wtem 1662 m. roli ornej, 196 dm., 1012 mk., par. w Sędziszowie, leży o 4 kil. od Sędziszowa, niedaleko gościńca rządowego wiedeńskiego, w pagórkach. Obszar dworski należy do majoratu krzeszowickiego Artura hr. Potockiego.

5.) B. mały, wś, pow. ropczycki, par. rz. kat. Sędziszów, o 5 kil. od Ropczyc. Właściciel W. Michałowski.

6.) B. (z przysiołkiem Bucze), wś, pow. dąbrowski i par. rz. kat. dąbrowska, o pół kil. od Żabna.

7.) B., wś, pow. krośnieński, par. rz. kat. Jedlicze, o 1 kil. od Jedlicz.

8.) B. szlachecki, wś, pow. wadowicki, par. rz. kat. Krzęcin, o 6 kil. od Skawiny.

9.) B., przysiołek Chorzelowa.

10.) B., przysiołek Zawady.

Borek, 1.) miasto, pow. krotoszyński, nad Pogoną, uchodzą pod Jeżewem do Obry, w okolicy płaskiej i niskiej, z gruntem średnim, przy gościńcu prowadzącym z Poznania przez Srem do Krotoszyna (W Słowniku Echard'a nazwany po niem. Grossburg). Dawniejsze lasy obszerne całkiem zniknęły. W r. 1871 miał [ 310 ]215 dm., 2020 mk,: 319 ew., 1322 kat., 379 izrael.; w r. 1875 ludność wynosiła 2084 m. głównem zatrudnieniem jest rolnictwo, obok tego handel zbożowy i drobny przemysł. Lekarz praktyczny, chirurg, apteka są w miejscu. Siedziba komisarza obwodowego. Sąd okręgowy w Koźminie o 19 kil. Kościół katolicki parafialny należy do dekan. boreckiego. Do kościoła paraf. należy jako filialny wspaniały kościół w Zdzieżu, tworzącym osobną gminę, ale będącym niejako przedmieściem Borku. Kościół ewangelicki murowany wystawiono r. 1854; bożnica żydowska murowana stanęła r. 1858. Szkoła miejska elementarna kilkoklasowa, 443 analf., kasa pożyczkowa, mająca 150 członków, w okolicy są trzy gorzelnie, olejarnia. Urząd pocztowy trzeciej klasy, poczta osobowa z Jarocina przez Borek do Leszna, z Borku do Kożmina i do Śremu. Stac. kol. żel. Koźmin o 19 kil. Pewne wiadomości o początkach miasta Borku dochodzą do r. 1445, w którym to czasie od Zdzieża odłączony został. W XVI wieku należał do rodziny Bnińskich, herbu Łodzia; następnie posiadali go Skórzewscy Andrzej i Mikołaj; Sapiehowie. Od Piotra Sapiehy kupił te dobra Jan Nieświastowski. W r. 1833 przeszły do rodziny baronów Graeve, narodowości polskiej, którzy je dotąd posiadają. Kościół katolicki murowany zaczął stawiać Andrzej z Bnina, biskup poznański r. 1477; poprzednio był drewniany pod tytułem św. Stanisława biskupa, miał 6 ołtarzy i kaplicę Borzewskich. Ku końcowi zeszłego wieku stanął nowy kościół, dawniejszy zapewne podupadł. Ten nowy spłonął r. 1824. Po r. 1840 zabrał się miejscowy proboszcz ks. Wolniewicz do podniesienia z gruzów świątyni; ukończono budowę r. 1859. Dawniejsze gomniki, groby Bnińskich, ich nagrobki, wizerunki, które się znajdowały w kościele wystawionym przez Andrzeja z Bnina, zniknęły bez śladu. Aż do drugiej połowy zeszłego wieku w B. był jeszcze drugi kościół kat., szpitalny, przy ulicy jeżewskiej; ks. Pomorski, proboszcz borecki, kazał go rozebrać po r. 1777, ponieważ był zniszczony i spustoszały. Wedle miejscowej tradycyi Zdzież, wieś należ. do klucza boreckiego, łącząca sie prawie z Borkiem, niegdyś była miastem ludnem i bogatem; dziedzice szczycili się tytułem książęcym. W kościele bowiem farnym pleszewskim na nagrobku znajduje się napis: „Hic jacet principisssa Zdzieszowiensis“. W pierwszej połowie XV wieku miasto całkiem zgorzało, odtad już tytułu książęcego nie wspominano, nazwisko tylko pozostało, mieszkańcy zaś po większej części zaludnili nowe opodal założone miasteczko Borek. W kościele zdzieskim cudowny jest obraz Bogarodzicy, który podczas pożaru ocalał. O tym obrazie i o obrazie św. Barbary w kośc. boreckim utrzymuje się tradycya z w. XVI, wedle której dziedzic ówczesny, przeszedłszy do wyznania protestanckiego, kazał za namową predykanta kalwińskiego obrazy kościelne na rynku boreckim spalić: dwa jednakże wspomnione nie stały się pastwą płomieni; uniesione cudownie po nad ogień, ocalaly, cokolwiek tylko okopcone, Rzeczywiście zaś Bnińscy dziedzice nigdy reformacyi nie przyjęli; kościół zatem bez przerwy slużył do nabożeństw katolickich, liczył 17 ołtarzy, kaplic trzy, przebudowywany i restaurowany kilkakrotnie w zeszłym i bieżącym wieku. Architektura jest bizantyńska. Lud nazywa ten kościół dotąd klasztorem, ponieważ przy nim kilkunastu księży bywało i zakon ks. maryanów był ustanowiony. Czyt. Emila Kierskiego „Opis obwodu boreckiego“ w „Roczn. Tow. Przyj. Nauk. Pozn.“ t. III. Dominium należące do Borku ob. Karolewo (Carlshof).

2.) B., wieś, pow. ostrzeszowski, 4 miejsc.: 1) B., 2) klasztor, 3) młyn klasztorny, 4) Piła, 27 dm., 295 mk., 111 ew., 108 kat., 76 izrael., 68 analf.; Ostrzeszów o 11 kil.

3.) B., folw., pow. kościański, ob. Kluczewo.

4.) B., leśnictwo, pow. kościański, ob. Wielichowo.

5.) B., folw., pow. szamotulski, ob. Wronki.

6.) B., kolonia, pow. ostrzeszowski, ob. Laski.

7.) B., osada, pow. mogilnicki, ob. Ryszewek.

8.) B., olędry, pow. śremski, 27 dm., 201 mk., 153 ew., 48 kat., 49 analf.

9.) B., niem. Borkenmühle, folw., pow. chodzieski, ob. Leśnice Górne (Oberlesnitz).

10.) B. mielęcki, wieś, pow. ostrzeszowski, 31 dm., 256 mk., 101 ew., 152 kat., 3 izrael., 108 analf. M. St.

Borek, 1.) niem. Borrek, folw., pow. toruński, w par. i gm. Kowalewo, 169 m. rozl., 3 dm., 27 mk.

2.) B., leśnictwo, pow. brodnicki, st. p. Bartnicka, par. Górzno, 3 dm., 8 mk. ewang.

3.) B., niem. Abrahamsdorf, folw. dóbr Pawłowa, pow. kwidzyński, st. p. Gardeja, 2 dm., 48 mk., 6 kat.

4.) B., niem. Borrek, wś rządowa i folw. pryw., pow. lubawski, st. p. Lubawa (dla folw.), Kurzętnik (dla wsi), par., gm. i urząd st. cyw. Sampława, 7 dm., 83 mk., 58 kat.

5.) B., niem. Borreck, wś włośc., pow. suski, par. i st. p. Iława, 318 m. rozl., 13 dm., 104 mk. ewang.

6.) B., niem. Borrek, osada, pow. kartuski, st. p. Żuków.

7.) B., niem. Bork, osada, pow. kartuski, st. p. Kartuzy.

8.) B., niem. Borrek, wś szlach., pow. kartuski, st. p. Sulencin, ma 6 posiadaczy, 4152 m. rozl.

9.) B., niem. Borrek, dziś nawet Waldeck zwane, dobra, pow. wejherowski, par. Strzepcz, st. p. Smażyn.

10.) B., niem. Bork, osada, pow. wejherowski, par. i st. p. Luzyno.

11.) B., niem. Borrek lub Annussewen, wś, pow. jańsborski, st. p. Banie.

12.) B., niem. Borreck, osada leśna, pow. gołdapski, st. p. Banie.

13.) B., niem. Borreck, wś, pow. darkiejmski, [ 311 ]st. p. Boćwinka.

Borek, 1.) kol., pow. pszczyński, do wsi Mizerowa należąca.

2.) B., folw., p. kluczborski, do dóbr Rzoszkowic należący.

3.) B., kol., pow. kozielski, do wsi Sławęcice należąca.

4.) B., pustkowie, pow. olesiński, do wsi Wojciechów należące. Wspomina je Długosz (I, 10).

5.) B., niem. Heidchen, wś, pow. mielicki, par. Starobórek.

6.) B., kol., pow. prądnicki, do wsi Szczyporowice należąca.

7.) B., niem. Klein-Waltersdorf, folw. i kol., pow. oleśnicki, należą do dóbr Przyczów górny i dolny.

Borek, rz., dopływ Uszy.

Borek, jez., pow. chełmiński, pod. wsią Wronie, zajmuje 12 morgów powierzchni.

Borek, ob. Borki.

Zobacz też

• Borrek