Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Bychawa

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 487 ]Bychawa, os., przedtem mko, pow. lubelski, gm. i par. t. n. Leży mil 4 na połud. od m. Lublina, przy dawnym trakcie od Zamościa, u zbiegu dwóch rzek Kosarz i Gałęzówka, które odtąd łączą się i plyną pod nazwą Bychawki. W. 1827 r. było tu 102 dm. i 712 mk.; obecnie B. liczy mieszk. 1595, w tem katolików 417, izrael. 1178, domów 92. Jarmarków 12, dość licznych; targi co tydzień się odbywają; po łęczyńskich, jarmarki bychawskie drugie w tej gubernii miejsce zajmują. Spekulanci większych miast królestwa i zagraniczni znacznemi partyami zakupują tu bydło, nierogaciznę i różne wiktuały. Do miejscowej szkoły elementarnej uczęszcza około 200 uczni. Sąd gminny wydziału II pow. lubelskiego tu odbywa swoje posiedzenia. Cztery gminy: Bychawa, Krzczonów, Piotrków i Piotrowice składają okręg sądowy. Dwie olearnie, garbarnia, szlachtuz, 2 kowali, 2 stelmachów, kilku tkaczy, szewców, krawców, stolarzy i piekarzy, zaspakajają miejscowe i sąsiednich wsi potrzeby. Są także 2 młyny wodne, tartak, cegielnia, piec wapienny i wiatrak. Dawniej B. slynęła z wyrobów garncarskich, dziś zaniechanych. Mieszczanie posiadają po 18–20 morg. gruntu, trudnią się rolnictwem i furmankami. Kościół parafialny murowany, w r. 1637, po zniesieniu aryanów na łaciński zamieniony. Prócz bożnicy żydowskiej i domu mieszczącego aptekę murowanych, reszta budynków z drzewa stawiane. Rynek i ulice niebrukowane, lecz mimo to wejrzenie miasta [ 488 ]dość schludne. Liczne wioski i folwarki przytykające tuż do osady i należące przedtem do dóbr bychawskich dają B. pozór większej rozległości. Grunta osady w większej części mają spód przepuszczalny, miejscami spód wapienny i sapowaty, przy nawozie obfity plon dają; mieszczanie posiadają łąk i lasu około 350 morg., otrzymanych w zamian serwitutów, oraz dostateczne pastwiska. Z dochodów gotowych zbyt szczupłe fundusze na utrzymanie porządku w osadzie pozostały. Na szpital miejscowy jest wyznaczony plac, oddawna wyczekujący fundatora; ubodzy i kaleki wraz z organistą mieszczą się tymczasowo w ciasnej walącej się lepiance. Początek Bychawy czyli Kletna sięga r. 1537, w którym Zygmunt I stary, oceniając usługi Mikołaja na Pilczu, kasztelana lwowskiego i dziedzica na Bychawie, aryanina, pozwolił na założenie miasta na miejscu wsi Bychawa, pod imieniem „Kletchno“. Pilecki lub Pilczyński, jak go w dawnych aktach różnie piszą, wzniósł pod miastcm zamek i on zapewne jednocześnie z miastem, budując 101 domów dla mieszczan, był fundatorem miejscowego kościoła. R. 1639 król Władysław IV prerogatywy miasta potwierdza. W 1560 r. odbywały się tu dwa synody kalwińskie, na których traktowano o środkach szerzenia reformacyi między ludem wiejskim. W drugim synodzie brał udział 18-letni podówczas Jan Zamojski, jadący na nauki do Włoch. Władysław IV udzielił zarazem przywilej na 11 jarmarków. Następnie dobra B. były w posiadaniu Myszkowskich, po tych najdłużej zostawały w ręku Stoińskich, dalej właścicielem w r. 1787 był Stecki, w r. 1802 Karol hr. Scypio, po którym kupił na licytacyi Łaniewski; od tego przeszły do marszałka Wincentego Sarneckiego, po którym dziedziczył syn Zygmunt, który w roku 1869 sprzedał Bychawę Adamowi Duniewskiemu. B. była miejscem urodzenia Fr. Maks. Sobieszczańskiego, znanego badacza dziejów Warszawy i archeologa. Par. B. dek. lubelskiego 4642 dusz liczy. Gmina B. należy do s. gm. okr. II w os. Bychawa, st. poczt. w Lublinie. Ludność 4525. Zarząd gminny w Bychawie; w skład gminy wchodzą: os. Bychawa, wsie Gałęzowska wola z folw.; Gałęzów z folw., Zaraszów z folw., Ossowa z fol., Ossowska Wólka z folw., Podzamcze folw., Gradzany, Zadubie, Mała wola, Zdrapy, Bychawska wola z folw., Olszowiec, B. proboszczowska, Leśniczówka z folw., Ogrodziska kol., Marysin fol., Józefów folw., Wincentówek folw., Rogalec osada. Ad. Sip. i Ad. Dun.