Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Czyste

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 885 ]Czyste, 1.) wieś, pow. warszawski, gmina Czyste, par. Wola. W 1827 r. było tu 16 dm., 223 mk. Obecnie Cz. staje się powoli przedmieściem Warszawy. Gmina Cz. należy do s. gm. okr. II w Babicach, st. p. w Warszawie; od Warszawy o 4 w. odl. Majętność Czyste i Wielka Wola (ob.) z wsią Ochota (ob.) ma rozl. ogólnej m. 2110 a mianowicie: grunta należące do dworu, w gruntach ornych, pod cegielnią i osadami karczemnemi m. 146; grunta będące w posiadaniu emfiteutycznym wieczysto czynszowym mórg 1934; własności obce wynoszą m. 122; wieś Ochota osad 30, z nadaniem gruntu m. 54. Nomenklatury: Cz., Wola albo Wielka Wola, Koło i Ochota, skutkiem zabudowania się przedstawiają jakby jednę nomenklaturę, leżą pomiędzy rogatkami Powązkowskiemi i Jerozolimskiemi, lecz główne centrum Cz. położone po za rogatką Wolską ponad szosą kaliską, graniczy z Warszawą i składa się z posesyj 462; we wszystkich posesyach ogrodnictwo wysoko rozwinięte. Budowli mieszkalnych, w części parterowych, piętrowych i dwupiętrowych, drewnianych i murowanych, jest około 520; budowli niemieszkalnych około 300. Ludności jest około 8,000, emerytów, urzędników, klasy handlującej i wyrobniczej; posesye nad szosą kaliską ciągną się po obudwu stronach około 4 wiorst, nad szosą radomską jest położona nomenklatura Ochota, dróg przejazdowych czyli ulic jest w ogóle około 20. Droga obwodowa z Pragi do kolei wiedeńskiej, jako też i kolej wiedeńska przechodzi przez terrytoryum. Jest tu kościół katolicki św. Stanisława, cerkiew, przerobiona z kościoła katolickiego, 1834 suprymowanego, na cmentarzu prawosławnym. Są fabryki przetapiania łoju, kafli, mechaniczno-ślósarska wyrabiająca wszelkie okucia i drzwiczki hermetyczne, wyrobu łóżek; warsztatów gwoździarskich zajmujących robotników od 3 do 8 jest około 30; warsztatów wyrabiających szpilki także około 30; wiatraków 91; dwie cegielnie prowadzone na szeroką skalę, wyrób zabierany do Warszawy; fabryka zapałek. Na gruntach Cz. niedaleko drogi żelaznej warsz. wied. na wschód rozciąga się spory sad morwowy i wystawiony 1847 r. pomnik na pamiątkę zdobycia Warszawy w r. 1831. Pomnik ten stoi w pobliżu dobrze zachowanych jeszcze wałów czworobocznych, w których podczas tego oblężenia ustawioną była baterya.

2.) Cz., wieś i folw., powiat sochaczewski, gm. Chodaków, par. Sochaczew; ob. Czerwonka.

3.) Cz., kol., pow. turecki, gm. Piekary, par. Skęczniew; czysto niemieckiego pochodzenia czynszownicy z czasów pruskich; dziś umieją dobrze po polsku ale swój język konserwują z pomocą szkoły niemiecko-ewangelickiej. W 1827 r. było tu 14 dm. i 87 mk. Br. Ch. i A. Pal.

Czyste, wielkie i małe, dwie wsie w zachod. stronie pow. borysowskiego, gminy milczańskiej, w 3 okr. policyjnym, w 4 okręgu sądowym, miejscowość górzysta, gleba niebardzo żyzna; sieją tu dużo lnu i przerabiają na towar. Al. Jel.

Czyste, wieś i domin., pow. inowrocławski; domin. 1072 m. rozl., 8 dm., 117 mk., 9 ew., 105 kat., 3 żydów, 63 analf. Stacya kolei żelaznej Inowrocław o 7 kil.

Czyste, 1.) wieś włośc. parafialna, w pow. chełmińskim, nad jeziorem, przy bitym trakcie z Chełmna do Torunia, w stronie ku Chełmży. Rozróżniamy dwie wsie Cz. Wielkie Cz. w którem jest kościół paraf. i szkoła, obszaru ziemi zawiera 1513 m., domów mieszk. 6, kat. 108, ew. 50; Cz. małe, także ma własną szkołę i st. pocztową (Klein-Czyste), obszaru 3247 m., 78 domów, 77 katolików, 595 ewang. W Cz. miały w pierwszej połowie [ 886 ]XIII w. klasztor pp. cysterski, jakto wynika z napisu pod obrazem mistrza pruskiego Ludwika, znajdującego się w kościele szarytek w Chełmnie: „Ludovicus culinae magister praeceptor theutonicorum monasterium, hoc sanctimonialium ordinis s. Benedicti ex Czyste translatum hoc in Culmine Deo Maximo Virginique Matri devovet 1265.“ W r. 1285 Berthold von Cist (Czyste) wyznacza legat cysterskom w Chełmnie.

2.) Cz., osada w pow. chojnickim, nad jeziorem, par. Wiele, ćwierć mili na wschód od wielkiego wdzidzkiego jeziora; obszaru ziemi ma 1823, domów mieszk. 4, kat. 21, ew. 6. Kś. F.

[ 886 ]Czyste błoto, od r. 1877 po niem. Reinbruch, wieś w pow. brodnickim, par. Pokrzydowo, obszaru ziemi zajmuje 477 m., domów mieszk. 11, kat. 26, ew. 49; st. p. Kurzętnik. Kś. F.