دیوانا مەلایێ جزیری/ز

by مەلایێ جزیری

جانا ژ جەمالا تە موقەددەس قەبەسم ئەز

جانا ژ جەمالا تە موقەددەس قەبەسم ئەز	گەر خووب و پەریزادە نەزەر کی تە بەسم ئەز
مسلی مەهێ نەو گەر تە دڤێتن مە ببینی	مێزە بکە جامێ تو دزانی چ کەسم ئەز
یەغما ژ مە جان کر کو تەجەللایێ ل دل دا	من رووحێ د قالب تویی تەنها قەفەسم ئەز
حوببا تەیە من ڕادهەژینی کو بنالم	شەب تا ب سەحەر نالە ژ ڕەنگێ جەرەسم ئەز
من گۆ: مەهێ نەو چاشنییێ ئەبروویێ یاری	گۆ: من چ حەدە شوبهەتی نەعلێ فەرەسم ئەز
ساقی ژ ئەزەل یەک دو قەدەح بادە ب من دا	حەتتا ب ئەبەد مەست و خومار و تەلەسم ئەز
جانا تویی من جان گولییێ خار چ کەرەم پێ	مننەت کو نە وەک بولبولێ محنەت عەبەسم ئەز
سەد جەور و جەفا دی ب مە ناچین ژ دەرێ تە	یەکسەر تو نەباتی وە ل تەبعێ مەگەسم ئەز
گەر وەهـ! تە دڤێتن ببڕی سەر بکە فەرمان	دا ڤێ سەعەتێ سەر ببڕم خوەش مەقەسم ئەز
سەر تا ب قەدەم ئەر بسوژم شوبهی مەلایی	پەروانە سفەت سوهتم و بێ سەوت و حسم ئەز

توورم ب دل و پەیرەوێ موسایم ئەز

توورم ب دل و پەیرەوێ موسایم ئەز	ئاتەشپەرەسێ نوورێ تەجەللایم ئەز
باری ژ «وعلم» کو خەبەردار کرین	ئیرۆ تو بزان ئادەمێ ئەسمایم ئەز
ئنشائێ عولوومێ لەدونی چونکە م زانی	زانی کو ب حەقیقەت چ ئنشایم ئەز
حەرفێن ڕەقەمێ لەوحێ وجوودا مە بخوونە	دا قەنج ببینی کو چ ئملایم ئەز
زاهر تو پەریشانییێ حالێ م نەبین	مەجمووعە د زاتێ خوە و توغرایم ئەز
عالەم چیە؟ ئعراب و حورووف و کەلماتن	ئەو نوقتە د نەفسا خوە و مەعنایم ئەز
سەد نیل و فورات تێن ددەرن قەلبێ مە لێ	پێ ناحەسهین قولزوم و دەریایم ئەز
سەد نەقل و روایەت د مەیا ساف و موویەک	ئیرۆ کو ژ پیرێ خوە ب فەتوایم ئەز
پەیوەستە تو هەر بانگی مەکی شوبهەتی نەی	بێ یار و مەی و ساز وەکوو نایم ئەز
هەرچی تە دڤێتن ژ مە وەر جان ب خوە بت	جانا بکە فەروارێ ڤەوەستایم ئەز
تو ژ نوسخەیێ تەوحیدێ مەخوون ئایەتێ نەفیێ	بێ ئالەتێ ئسباتێ کو «إلا»یم ئەز
سەد شیش ل دل دانە ژ مهرێ مە مەلا	لەو هەر ب فغان مسلی نەی و نایم ئەز
ئیرۆ تو بەس بکە لوقمانییێ خانم	لوتفەک ب مەلێ ڕا بکە سەودایم ئەز

عاشق ئەر جارەک ژ بالایێ بدت بەرقا مەجاز

عاشق ئەر جارەک ژ بالایێ بدت بەرقا مەجاز	دێ ل نک ساحبدلان حەتتا ئەبەد بت سەرفەراز
کەشفێ ئەسرارێ سفاتان بێ مەحەببەت نابتن	سوورەتێ ئەسما دڤێتن دا بکن ژێ فەهم ڕاز
لامعا حوسن و جەمالێ دێ ژ علمی بێتە عەین	عشق دا ژێ هلبتن کێ دی حەقیقەت بێ مەجاز؟
حوسن و حوب بێ یەک دو نابن دێ بکن شاهـ و گەدا	نوور نادت شوعلەیا مەحموود بێ شەمعا ئەیاز
مەعنەیا عشقێ دزانی ئایەتا حوسنێ بخوون	دا تو حەرفێن موحبەتێ یەک یەک ژ هەڤ کی ئمتیاز
عاشقان بێ گاڤ لەو کالین ژ دل تێن شوبهێ رەعد	وان ژ بالایێ دبارن وەک برووسکان ڕەمز و ڕاز
کی خەبەر دا کت ژ عشقێ کەی ژ بەر وەستان گرت	«گر چه راه از ذره ذره سینه سوز و جانگداز»
ئافەرین سەد ئافەرین هێ من ژ وان ڕا ئافەرین	ئێ ژ تیرێن دلبەران دائم د دل پەیکان و گاز
گوهـ دە ئاوازێ نەیێ وەقتێ سەما تێن موغبەچە	فەهمێ ڕازێ گەر دکی چاوا دنالن چەنگ و ساز
ئەو دلێ من وەک کەبووتەر نابتن کەس لەومە کت	لەو د ڤێ تۆرێ وە دا کەفتی مە دین سەد شاهباز
وەر دلۆ دا چین تەماشایا جوانانێ چەمەن	وێ هلانی سەر ب ناز و سایەبان دانێ نیاز
سونبول و ڕەیحان ب لەرزن چیچەک و گول سەر گەڕان	نێرگزان کو سەیف پۆشن لەو بنەفشان غونچەباز
زولف و سونبول مشک بووی و بسک و سووسن سڕشرین	«سرو بالا» سەبزپووش و گول نشان و غونچەباز
نێرگزێن قامەت زوموررود سەرگران هاتن خەرام	چار ئەترافان ب ڕەف ڕەف لێ ب مەش تێن سی و قاز
دل ب کێ دم ئەز ژ وان؟ هەر یەک ب غەنجان دل دبن!	دلروبایێن جانفەزایێن دلبەرێن عاشق نەواز
عەقدێ ئحرامێ دەما دلبەر خویا بی «فرض عين»	سەجدەیەک بەر وان دو برهان ناگرت جهـ سەد نماز
عیدە و میرێ مە ئیرۆ دەرگەهێ لوتفێ ڤەکر	گۆ: مەلا هنگی بخوازی دێ بدم بەس تو بخواز

ژ ڕەعنا نێگزێن تەی مەست و خوونریز

ژ ڕەعنا نێگزێن تەی مەست و خوونریز	زەمان بوو عەهدێ جەنگ ئەنگیزێ جەنگیز
تە جانێ من دڤێت ئەی جانێ عالەم	ژ من بستین ب لەعلێن خوەی شەکەرریز
دو عەنبەر بوو ل شمشادی ب مەستی	ڤەبەستن لەو هەوا بوو عەنبەرئامیز
ژ ئاخا ئاستانێ مستەکێ بین	ل داغان دا ببینم خوەش سەبا تیز
تنێ فەرهاد دزانت لەززەتێ عشق	کو وی جان دایە شێرینێ نە پەرویز
تولووعا ما ژ بۆ گیتی شەفەق دا	ژ شیرازێ شوعاعێ دایە تەبریز
تەب و تابێ هەزار ئشکەنجە دا دل	ژ شیرازێ نگاهی مەستێ تەبریز
ئیلاهی نێرگزا مەی مەست و نازک	ژ دەستێ خوار و بەدخواهان بپاریز
کو لێ تێت ئەو قەبایێ ئاسمانی	لەتیفا شەنگ و نازک وەک بەلازیز
سەواشەک ڕێهتە دیسا عالەما دل	ب جادوویێ دو چەشمێ فتنە ئەنگیز
خەبائس تەبعە ژاهل سەگ سرشتە	یەقین ئەو کەر ژ جانان لەو دکت بیز
مەلا جانێ تە چاوا پەهلەوان کر	ل تایێن خەمرییان زولفا دل ئاویز
ژ حوسنا بێ نشان نادی نشانەک	نشانی گەر ژ دل نەکرا ب پەرهیز
مەبین ئەڤ گەر ب سوورەت ئادەمینە	حەمی دارن ژ ئێگر ڕا کری ڕیز

تو دزانی ب خودێ من تو خەیالی شەب و رووز

تو دزانی ب خودێ من تو خەیالی شەب و رووز	ب خەیالا خوە مەدام من تو ل بالی شەب و رووز
هەر ب میزان دڕەشینی جەگەرێ تیر و خەدەنگ	ژ نەسەق ساعقە مە ژ قەوسێ هلالی شەب و رووز
مسلی گۆیین تە ڕەوان نالە ژ دل تێن مسکین	ئەم نزانین تو چڕا هەر وە دنالی شەب و رووز
تە ژ فەریاد و فەغانان ب خوە بولبول کەڕ کر	ئەللاهـ ئەللاهـ! ژ چ دەردی وە دکالی شەب و رووز
خوزیا من بدیا ئەو قەد و بالایێ شرین	هەر دەما ئەو کو بمەش تێ ب دەلالی شەب و رووز
دا کو دلبەر قەدەمێ لێ بنهەد ڕەوشەن کت	لەو تو خوونێ وە ژ چەهڤان ڤەدمالی شەب و رووز
تە تنێ زەوق و سەفا کر ب سەیێن دلبەرێ ڕا	سەرنخوون گەهـ شوبی نوون گەهـ وەکوو دالی شەب و رووز
فەتوەیا پیر و مەلا یان تو ب ئلهامێ نەبی	ڤێ مەیێ هەر وە دنووشی ب حەلالی شەب و رووز

چوومە تەماشا چەمەن

چوومە تەماشا چەمەن، تازە گول و نەستەرەن	غونچە و بشکۆ ب کەن، چیچەک و نەسرین سەمەن
تێک سەحەر مەست بوون، موحبەتەکێ خوەست بوون	زولفەکێ ئەو بەست بوون، عەقرەبییان گەست بوون
یەک ب یەک ئەو خەمملین، بوغچە ب وان کەمملین	بولبولێ سوهتی دلین، تێک ژ وان دەست بلین
دل ب مەیێ بێتە ساز، ڕەوزەیێ باغێ مەجاز مەست و خەرامان ب ساز، لێ دمەشن سی وقاز
بولبولێ حەیران هەزار، نالەیە وان زارە زار	غونچە لەب و گولعزار، نازکێ زێرین هەزار
هن گەش و هن غونچەنە، پێشی یەکن غونجەنە	پوڕ سوڕ و پوڕ عشوەنە، عاشقێ حوسنا خوەنە
پەرتەوێ عشقێ ژ حەق، سەد سفەت و سەد نەسەق	ئەو ددەرن یەک شەفەق، لەو مە ڕەوان تێن سەبەق
مەعرفەتێ ڕەمز و ناز، ڕەوزەیێ باغێ مەجاز مەست و خەرامان ب ساز، لێ دمەشن سی وقاز
موغنی و سازەندەین، لێ ب مەجالا مەین	خەف ژ سوڕا پەردەین، بێژە مە تو موژدەین
زێدە ب حوسنن د قەنج، شۆخ و شەپالن د غەنج	لێ مە ئەوان زێر و گەنج، دا مە ئەوان سەد شکەنج
جان بدە وان دلکڕان، گەوهەر و لەعل و دوڕان	بەخشە ب شیرین سوڕان، دل ب خوە بر ئاوڕان
زەرمە کرین ئحتراز، ڕەوزەیێ باغێ مەجاز مەست و خەرامان ب ساز، لێ دمەشن سی وقاز
لات و بوت و سیمبەر، قامەت و قەد نەی شەکەر	گوفت ب قەندێ د تەڕ، وان ل مە کەرکر جەگەر
وەهـ کو چ شیرین لەبن، غەبغەب و دێم کەوکەبن	کاکول و گیسوو شەبن، زولم و جەفا مەشرەبن
حووری و شەهزادەیەک، دێم گول و لەب غونچەیەک	بۆرییێ حەق شیوەیەک، نازە نەمان غونچەیەک
ڕم مە د دل چوو وگاز، ڕەوزەیێ باغێ مەجاز مەست و خەرامان ب ساز، لێ دمەشن سی وقاز
پوڕ خەجلین سیم و زەر، غەیری ل تەرحێن د تەڕ	بەلگ و وەرەق تاج و سەر، زولف ل سەر بوونە گەڕ
دل بدە وان پشکۆوان، لوئلوء و عەقد و گۆوان	عەرعەر و سەروا جوان، دا تو ب وان بی جوان
نازک و خووب و زەری، ڕەنگ مەلەکن سوڕ پەری	دێم دوڕ و لەب گەوهەری، لێ ببە جان موشتەری
حوسن و جەمالا بخواز، ڕەوزەیێ باغێ مەجاز مەست و خەرامان ب ساز، لێ دمەشن سی وقاز
گولشەنێ باغێ ئرەم، نەی شەکەرێن موحتەرەم	جوملەیێ ئەهلێ حەرەم، زەمزەمە وان سوبحدەم
پەردەنشینێ خومار، دێم ژ خەتتێ غوبار	ڕۆژ ب حوسنێ ڤەشار، پوڕ ل مولووکێن کوبار
عەرعەر و سەروان جوان، یاسەمەن و ئەرغەوان	رووح ئەون و هەر ڕەوان، دێ دل و جان دین ب وان
لات و بوتێ دلنەواز، ڕەوزەیێ باغێ مەجاز مەست و خەرامان ب ساز، لێ دمەشن سی وقاز
دل ب شەپالان بدە، ب ئاسک و غەزالان بدە	سینە ب تالان بدە، رووحێ ب خالان بدە
نوورێ چرایێ دلن، چهرەگوشایێ دلن	شەیخ و مەلایێ دلن، قبلەنەمایێ دلن
کەعبە و ئەسوەد حەجەر، پەردە هلینن ژ بەر	لازمە یەک سەجدە فەر، سەجدەیێ شوکرێ ببەر
دا تو ببی سەرفەراز، ڕەوزەیێ باغێ مەجاز مەست و خەرامان ب ساز، لێ دمەشن سی وقاز

شیوەیێ دلبەری بزان، سوننەتە شیوە عشوە فەرز

شیوەیێ دلبەری بزان، سوننەتە شیوە عشوە فەرز	هەر دو نەزەر کو بن قران واجبە یەک گرشمە فەرز
هەردو قران کو قبلە بن هەر چ دەما خویا بن ئەو	وێ سەعەتێ د دینێ عشق لازمە یەک دو سەجدە فەرز
خرقەیێ زەرق و ژەنگێ زوهد من ب مەیێ موغانە شووست	شووست و شووەک د مەیکەدێ ئەووەلێ کار فەرزە فەرز
نەیشەککەرێن شرین زەبان مەستێ ب جام و بادە تێن	فەرزە دبت ژ تەوبەیێ سالکێ عشقێ تەوبە فەرز
ساقییێ سیمێ ساقێ ما زەهرێ هەلاهلی ب دەست	جانێ مە شوکر و مننەتە تیز و ڕەوانە ڕەقسە فەرز
خال ئەگەر ب وەجهەکێ بێتە قرانێ ئەبرووان	شوبهەتی بەیتێ مەقدەس و کەعبە دبن دو قبلە فەرز
ئەز کو د دەعوا عاشقی کفشە دکت زەبان دەرەو	کەتمێ شەهادەتێ دبت وێ سەعەتێ ب شەهدە فەرز
جەبهەت و دێم و گەردەنێ پەردە دەما ژ بەر برەت	فەرزە مەلا ل حاجییان سەعی و تەواف و عومرە فەرز

مە ژ بل حوسن و جەمالێ چ غەرەز

مە ژ بل حوسن و جەمالێ چ غەرەز	بێ جەمالێ ژ پەیالێ چ غەرەز؟
گەر نە تەشبیهی دو برهێن تە بتن	مە د عیدان ب هلالێ چ غەرەز؟
گەر نە ڕووحێ مە د پێ دل برەتن	مە ژ وێ قەنج و دەلالێ چ غەرەز؟
گەر نە قەستا دل و جانێ مە دکت	مە ژ وێ شۆخ و شەپالێ چ غەرەز؟
گەر نە ب ئسمێ تە موعەمما بن حورووف	مە ب شکلێ خەت و خالێ چ غەرەز؟
نە کو شەرمەندە ژ ڕوویێ تە بووا	ئافتابێ ب زەوالێ چ غەرەز؟
قەستێ وەحدەت دکرت ڕووح ب ڕووح	وەر نە، عاشق ژ وسالێ چ غەرەز؟
د شەبێ قەدرێ تەجەللی تو بکی	مە ل پەی مۆم و شەمالێ چ غەرەز؟
نە جەمالا تە تەجەللی بکرت	مە ژ خووبان ب جەمالێ چ غەرەز؟
نە ژ لەعلێن تە مەلا بەحسێ بکت	مە ژ ڤێ بەحس و سوئالێ چ غەرەز

وەللاهـ ژ هەر دوو عالەمان من حوسنێ جانانە غەرەز

وەللاهـ ژ هەر دوو عالەمان من حوسنێ جانانە غەرەز	لەو من ژ حوسنا دلبەران هەر سونعێ ڕەحمانە غەرەز
ئەو کافرێن جامە سیاهـ هاتن ب هەڤڕا سەف ب سەف	زانم کو هەر تێن ئەو مەدام وان ئەخزێ ئیمانە غەرەز
ئیرۆ دلێ من دلبەران ئاڤێتە سەر سەد پەیکەران	ئانین مەیا گولگوون و ساف دان من کو بوریانە غەرەز
ب شاهی ب هەڤڕا هەمنەشین ڕەنگ و ڕوویێ هەڤ مە نەدین	هەر یەک تەعامەک بوو ئەڤین لەورا کو پوڕ خوانە غەرەز
عەقل و دلێ من بر ئەوان، شاهان ب ڕەمز و عشوەیان	وان عەقل و دل ڤێکڕا دڤێن لەو ئەخز و ئعتانە غەرەز
من گۆ: گەلۆ ئەی دلروبا فتنا ڕەقیب فەیدە هەیە؟	گۆ: سووند ب حوسنا من کو نە! لێ فعلێ شەیتانە غەرەز
ئەو سونبولێن بووعەنبەری رەیحان بەنەفش و عەرعەری	لەو تێن ب دێمی دا ب لەز وان سەیر ل نیشانە غەرەز
خالێن مودەووەر فلفلین ماوەر ژ بسکان لێ وەرین	زولفێن پەریشان تێنە مەست بهنا بها وانە غەرەز
دل گرت ب داما سونبولان، بەردا و دیسا حەبس کر	میرە کو هەر ئەو دائمەن گرتن و بەردانە غەرەز
.. .. .. .. .. عالی دبت ڕۆژ و شەڤان	مەیلە ب سەر سەلوان کەڤت کو سەیرێ ئەسمانە غەرەز
.. .. .. .. .. دا فەتل و ڕاست و چەپ گەڕی	وێ من دخاپینت ب خوە لێ قەلبێ پڕ ژانە غەرەز
.. .. .. .. .. دەر بوون ژ چەشمان ئاڤ و خوین	دلبەر ب عورف زانی و گۆت: زانم تە تەوافە غەرەز
.. .. .. .. .. شەهپەر ژ بەر چاڤێن بەلەک	ئا یەک دلێ من بەندە تێ یا دیترێ جانە غەرەز
.. .. .. .. .. جەللادی رێ و میم خواند	گەر تو نزانی قەنج بزان وان ئەینێ دەورانە غەرەز
ڤان عشوەیان دل هەررشاند سەرتیر ژ خوونێ نەققشاند	لەو ئەز دبێم جانێ مەلێ، ئیرۆ تە قوربانە غەرەز

بێ لەبێ لەعلێ مەلا مە ژ مەیا ئال چ حەز

بێ لەبێ لەعلێ مەلا مە ژ مەیا ئال چ حەز	سوحبەتا تێ نەبتن یار ب هەر حال چ حەز؟
قەدەحەک بادە ب دەستێ خوە ل قەلبێ مە بڕێژ	عاشقێ سوختە بێ ئاتەشێ سەییال چ حەز؟
نەکو وەک تەیر ژ موژێن تە ببارن پەیکان	ژ برینێن د دلی شوبهەتی غربال چ حەز؟
حەز و لەززەت مە ب عومرێ خوە د عشقا تە نەدی	هەم ب ڤان دەرد و غەمان زێدە تو ئیسال چ حەز؟
حوسن و سوڕ کو تونەیین جەزبە ل دل دت مەحبووب	مە ژ زولف و خەت و خال و قەدێ مەییال چ حەز؟
علمێ عشقێ بوت و لاتان ب روایەت نابتن	قەدرەک حال کو نەبت شوبهەتی هەر قال چ حەز؟
بەدەوی پاک چ کت فوسحەتێ مەیدان کو نەبت	موستەمع گوهـ نەدرت موترب و قەووال چ حەز؟
دوڕێ ناسوفتە دڕێژم ژ لەبێ لەعل مەلێ	گەر ڕەوانبەخش نەبت نەزمێ کەڕ و لال چ حەز؟