نەزەر «عادة» مەعریفەت دەدات
|
تەسدیق بە وجوود بە وجووبی زات
|
بە سیفاتی پاک سەلبی و سبووتی
|
بە قەدەر تاقەت قووەی ناسووتی
|
هیچ بە موعەللیم حاجەت ناکەوێ
|
ئەگەرچی بە ئەو ئاسانتر دەوێ
|
ڕوتبەی ئەووەڵیچ ئەوەند ئەعلایە
|
دەسی ئارەزووی من لێی کۆتایە
|
چ یارای ڕوتبەی کەشف و حاڵیمە
|
تەمەننای ڕوتبەی ئیستیدلالیمە
|
بەڵکەم هەڵکەوێ لە زەمانیدا
|
سەرپەنجەی عەقڵم وە بورهانیدا
|
بەو هەوڵکەوتنە «مەعدووم» ڕاجییە:
|
هەوای دا ئەناو فیرقەی ناجییە
|
هەر هەفتادوسێ گشت وا لە ئاردا
|
لە ڕووی عەقیدە ئەو وا لە کاردا
|
«علما و عملا» موخالیف ناون،
|
لە سەر ڕەویەی پاک نەبی و ئەسحاون
|
ڕوتبەی ئیستیدلال وەختێ هاتە بەین
|
با وەقەد تاقەت نەقڵێکی بکەین
|
لە ئەنفاسی پاک ئەئیممەی ئەعلام
|
لە گرۆی ئەشرەت تائیفەی کەلام
|
گوڵچنم جارێ، جارێ خۆشەیێ،
|
برسیم، لە هەرلا تێرم تۆشەیێ
|
موورێکم ساکین زەیقەت خانەیێ
|
دەکێشم لە هەر خەرمەن دانەیێ
|
لە دووی ئەنفاسم، «ولا سيما»
|
ئەنفاسی ئەنفوس قودسی ئەولیا
|
«خصوصا منهم شيوخ الارشاد»
|
حەق بەرەکەتیان زیاد کا زیاد
|
بێ ئەوان ناوێ، بە قەولی فحوول،
|
نە عیلم و عەمەل، نە ڕوتبەی وسوول
|
مونتەهای علووم عیلمی ئەوانە
|
موقتەدای عەمەل ئەوان بزانە
|
عیلمی ئەفواهی و قالی و ئیستیدلال
|
عیلمی ئیلاهی و کەشفی و زەوقی و حال
|
عەمەلی خودسەر دەگەڵی ئوستاد
|
«كيف استويا يا اهل الرشاد؟!»
|
بۆ جۆگەی عیلم و بۆ نەقدی عەمەل
|
مەنبەع و کانن ئەولیای کوممەل
|
لەوێوە نەوێ جۆگە هەر لێڵە
|
نەقدی کان نەوێ لە ڕەواج وێڵە
|
ئیسباتی مەتڵەب، سەد لێت زەحمەتە،
|
ئاخر هەر موحتاج وە کەرامەتە
|
نەبی و موعجیزە وا ڕابگردن
|
ماوە تەشەببوس بە وەلی کردن
|
خەڵقم زەحمەت دا، بووگم بێئەدەب
|
با بەس بێ، چاکە بێمە سەر مەتڵەب
|
هیممەتی «ابوالوفا» وەفای کرد
|
ئەم خدمەتییە بە من جێ ئاورد،
|
وەرنە من و عیلم بەم گرانییە؟!
|
فەهمی بێچارە بەم نەزانییە؟!
|
خاتر لە تەعیین مەبدەء فەرامۆش
|
لە سەدای تەشخیس خاتیمە بێ گۆش
|
عەسری قوولەقوول خەم لە گەردولوول
|
دڵ دوور لە مەدلوول، مەحەببەت عەجوول
|
وتی: بۆ تەعیین پەکت ناکەوێ
|
«فیض رحمان بۆی و مبدء دوێ»
|
تەعیینی مەبدەء بە گوێتەدا چوو
|
خاتیەیچ بزان وەختێ «فارغ» بوو
|
دڵ لەم موژدەیە عیجزی چوو لە بیر
|
لە مەقسوودەدا هاتەوە تەقریر
|
ئاسار مووسیلە بۆ لای چشتی دوور
|
ئیستیدلال جیهەت مەجهوولە زەروور
|
حەق، بێژە، کەی بوو مەجهوول و مەفقوود
|
«تعالي عنه، واجب الوجود»
|
دەلیل بوو لە سەر بوونی کەون و، کەون
|
لەسەر ئەو دەلیل، «بينهما بون»
|
عەقیدە جگێ و دەلیل جگێیە
|
دەلیلی فەقیر دارینە پێیە
|
بەڵ بۆ قەبز و بەست زیهن و قوولەقوول
|
«أقول: كذا قرر الفحول»
|
عەقڵی ساحیب سوود بۆ ئەدای مەقسوود
|
لە دوای تەسەوور مەعناکەی مەوجوود
|
«قال: الموجود علی نوعین
|
یأبی معناه عن غیر ذین»
|
یەکێکیان ئەگەر تەعریفی دەکەی،
|
ئەوەتە، نەزەر ئەباڵ زاتی خۆی،
|
ئارەزووی عەدەم وە گشت گوزەردا
|
جائیز نییە پێی بنێت وسەردا
|
دڵ لەم تەعریفە وا مەعلوومییە
|
کە ئەسڵەن عەدەم بۆی جائیز نییە
|
هەرچی ناجائیز نەزەر بە زاتە
|
«بالنظر للغير» دیسان هەم واتە
|
وە ئیللا دەکەین بە خدمەت مەعرووز:
|
لازم تێ لەمە «خلاف المفروض»
|
ئەو یەک ئەوەتە نەزەر ئەپاڵ زات
|
عەدەم جەوازی هەیە ڕووی تێ کات
|
مونافی نییە، خاسی بکە سەیر،
|
«مع الامتناع بالنظر للغير»
|
وەک دەڵێن لە بەحس مومکینی قەدیم
|
بینا لە تەقدیر سبوتی و تەسلیم
|
پێی دەوەێ پێی ئەم بەحس و بەیانە
|
عیللەت حودووسە یا خەیر ئیمکانە؟
|
یەکێکیچ دەڵێ: مەجمووعیانە
|
«شطرا او شرطا» ڕاس کامیانە؟
|
نەوعی ئەووەڵمان هەر واجب بزان
|
چونکە بۆ عەدەم ناوێ وە نیشان
|
تەلی خەتەرەی غەیریچ بێ تەردید
|
دەیپاچێ مەودای بورهانی تەوحید
|
نەوعی سانیمان هەر مومکینە و بەس
|
عەدەم وەک هەرەس هەر ئەو دەکا پەس
|
چون مەوقووفە سیدق ئەم دوو حوکمانە
|
لەسەر وجوودی ئەم دوو نەوعانە
|
چاک واتە دەستێ ئەو تەحریر بدەین
|
ئیسباتی وجوود هەردوویان بکەین
|
ئەرچی حەقاییق ئەشیا سابیتە
|
«والعلم بها من حق نابت»ە
|
وەک ڕەددی نەحوی سەفسەتەی سەرشێت
|
«عندي» و «عنادي» «لاادري» دەیوێت
|
تەعریف و تەقسیم مەقوولات، هەر دە،
|
تۆ بیدە بە شەرح ئەم هەردە و هەردە
|
مەعلومیی وجوود بۆ مومکین دەدات
|
شهوودی عەدەم بەعزێ مەوجوودات
|
ئایا عەدەمی سابیق یا لاحیق
|
یا هەردوو عەدەم لاحیق و سابیق
|
بۆچ؟ ئەو ئەحکامی وا جونبوش دەکات
|
لە موشاهەدەی حاڵی جوزئیات
|
وەسەر نەفەسدا و پێی دەوێ نوورین
|
ئەو ئەحکامانە هەموو زەروورین
|
عیلم بە وجوود مومکین تەمام بوو
|
وا بەدیهی بوو. ئەمە تەمام بوو
|
کەس دەس بۆ سەبەب عەدەم نەماشێ
|
عەدەم نەفیی سیرف بۆ ئەسەر ناشێ
|
چون عیبارەت لەو نەفی سیرفەسە
|
عەدەمی وجوود سەبەبی بەسە
|
تەقریر بینا لەم تەحریرە دەکەم
|
«عدم العله عله العدم»
|
موئەسیر ناوێ ئیللا مەر مەوجوود،
|
هیچ ئەسەر ناوێ مەهەر هەر وجوود
|
پەس وجوودی ئەم نەوعی دووەمە
|
کەوا سابیت بوو جائیز عەدەمە
|
ئەڵبەت بە نەزەر زاتی خۆی نییە
|
وەرنە واجبە مومکین بۆ چییە؟
|
پەس ئەو وجوودە لە سەبەبێکە
|
دەلیلی ئێمەیچ نەختێ گوێ لێکە
|
هەرچی وجوودی «لذاته» نەوێ
|
ناوێ بێ سەبەب، سەبەبی تەوێ
|
سەبەبی چلۆن؟ مەوجوود نە مەفقوود
|
ناوێ بە مووجید چشتی نامەوجوود
|
ئەم مەقەددیمە تەواو مەعلوومە
|
تەئسیری ناوێ هەرجی مەعدوومە
|
لە چاوی دڵدا وەک خۆر مەشهوودە
|
مەرتەبەی ئیجاد بەعدەز وجوودە
|
ئەو مەوجوودیچە، خاست لەبەر وێ،
|
لە سیلسیلەی نەوع مومکین ئەودەر وێ
|
کەلام لە نەوعە، سەرت نەیێشێ
|
تەسدیع بۆ ئیبتال تەسەلسول کێشێ
|
مەر وەختێ جیلوەی باڵای بەلادا
|
سەلای ئیستیجلا و دادی جەلا دا
|
تەرتیب دا ئەفراد سیلسیلەی میشکین
|
تاتای تەسەلسول نە دەور جەمین
|
وە شانەی تەتبیق پێیدا بێتەوە
|
دڵ های بەتوولە تا ببڕێتەوە
|
خاریجیچ لەو سیلک نەوعی مەعهوودە
|
ئەڵبەت هەر زاتی واجب وجوودە
|
وجوودی واجب ئەویچ لەم لاوە
|
ئەوا سابت بوو خاس شەوقی داوە
|
شک نەما لە سیدق هەردوو حوکماندا
|
بۆچ؟ مەوجوود حەسرە هەر لەو دواندا
|
کە ئەم یەک نەبوو ئەو «معين»ە
|
وجوودی واجب «متيقن»ه
|
بینا لەو تەقریر بە گوێتەدا چوو
|
کە «واجب بالذات» عەدەمی نەبوو
|
زاتی هەر «بالذات» مەعلوومە و مەشهوود
|
مەبدەئە و مەئخەز بۆ ئەخزی وجوود
|
بە ئەمرێکی تر زیادە لە زات،
|
وەک مومکین، حاجەت هیچ لێی ڕوو نەدات
|
ئیختیلاف هەیە ئەی برای ئەمین!
|
لەناو حوکەما و موتەکەللیمین
|
حوکەما وجوود دائەنێن بە عەین
|
بۆ زاتی واجب «رب المشرقين»
|
بەڵام بە غەیری دائەنێن لە بۆ
|
زاتی مومکینات، ئاگادار بە تۆ
|
لای موتەکەللیم زیادە لەسەر
|
زاتی واجب و مومکینات یەکسەر
|
لە لای ئەشعەریش عەینە بۆ هەموو
|
واجب و مومکین، لە هەر بەشێ بوو
|
ئەو کەس دەڵێ: زات واجبی مەعبوود
|
عەینی وجوودە، قەسدی بە وجوود
|
ئەو سبووت و کەون مەشهوورە نییە
|
بۆچ؟ ئەوە مەعلووم ئەمری زیهنییە
|
ناوێ بۆ هیچ شەیء خارجی بە عەین
|
چ جایێ واجب «رب المشرقين»؟
|
بەڵکو بە وجوود ئەو کەس قەسد دەکات
|
ئەوە کەواها زاتی ئەو «بالذات»
|
مەبدەئی ئەخزە بۆ کەونی مەعهوود
|
کە مەعنایێکە شائیع بۆ وجوود
|
قەسدی ئەم مەعنا ناتگەسە بەین
|
«الا لاحدي تين الجهتين»
|
یا لەبەر ئەمە بیزانە تەمام
|
مەوجوود مەشهوورە لە لای خاس و عام
|
ئیتلاقی ئەسەر چشتێ دەکەوێ
|
مەبدەئی ئاسار خاریجییە وێ
|
خۆ ماهییەتی «من حيث هي»یە
|
لەبەر ئیشتیراک ئەو تەرزە نییە
|
کونی بەدیهیچ خۆ بەدیهییە
|
ناوێ... بۆچ؟ ئەمری ئیعتیبارییە
|
یا لەبەر ئەمە وجوودی باری
|
ئەر حەقیقی وێ یا ئیعتیباری
|
کە وەها وێتە زیاد وێ لە زات
|
لەم دوو مەحزوورە یەکێ ڕوودەدات
|
«تقدم» بە بوون لەسەر بوونی خۆی
|
موحتاجی بە غەیر لە بووندا دەکەی
|
پەس وجوود ئەمرێ حەقیقی دەوێ
|
ڕێک بە «مبدءالآثار»ی کەوێ
|
زەریفی لێ بێت بوون بە عەینی زات
|
حاجەت بۆ واجب بە هیچ ڕوونەدات
|
«و ماذا الا ما كان كذا
|
أي بذاته كان مأخذا»
|
بۆ ئەو سبووتی ئیعتیبارییە
|
ئەویچە ئەڵبەت زاتی بارییە
|
«لم يحتج في أخذ ذالكون عنه
|
الى غيره، جل شانه»
|
پوس لەفزی «موجود» لە «وجود» موشتەق
|
«على الواجب، تعالي يطلق»
|
من حيث أن ذاالوجود به
|
قام قيام الشيء بنفسه
|
و غير الواجب يطلق عليه
|
لان الغير ينسب اليه
|
پەس وا ئیتلاقی مەوجوود بەر هەر دوو
|
بە ئیعتیباری یەک مەعنا نەبوو
|
«ناقلين عن أخبار كمل»
|
جواویان داگە لە وەجهی ئەووەل:
|
«لا نسلم» موتلەق ماهیەت
|
ناوێ سلووحی بۆ مەبدەئییەت
|
ئەر مەوجوود واجب «لذاته» یە
|
ماهییەتی ئەو «من حيث هي» یە
|
موتەحەققیقە خۆی «بذاتها»
|
«لا بتأثير الفاعل فيها»
|
بەو مەعنا کەوا شائیعە و مەعهوود
|
«من حيث هي»یە، وا بێ ئیفیتیقار
|
دەوێ بە مەبدەء ئەحکام و ئاسار
|
«بل هي المبدء لكل اثر
|
و ما سواها مجلي و مظهر»
|
«و ان كان ذا امرا آخرا
|
غير الواجب خالق الوري
|
فلانتساب ذا الامرالآخر
|
الى جناب الواجب الاكبر
|
بانتساب يصير به
|
مبدأ اخذ الكون البديهي
|
صح كونه بلا كدوره
|
ايضا، كمثل تلك المذكوره
|
مبدء الآثار، مظهر الاحكام؛
|
اذا المدار في هذا المقام»:
|
ئەو تەحەققوقی خاریجییەتە
|
نیشانەی چییە؟ بڵێ ئەمەتە
|
مەبدەء بوون بۆ ئەخز ئەمرەکەی مەعهوود
|
ئەو ئەمرە بە عورف پێی دەڵێن وجوود
|
مەبدەئی ئاسار «كما قد سبق»
|
حقیقە زات واجبە بە حەق
|
بۆ غەیری ئەویچ هەم حیسابییە
|
بە سەبەبی ئەو ئینتیسابییە
|
ئەرچی ماهییەت «من حيث هي» یەی
|
ناوێ بە مەبدەء وەک وجوودەکەی
|
ئەویچ: ئەویش. ئەرچی: ئەگەرچی
|
بۆچ؟ ماهییەتی «من حيث هي»یە
|
نەسوڵحیانی بۆ مەبدەئییە
|
ناوێ بە مووجیب بۆ نەسوڵحیان
|
دەگەڵ ئینتیساب بە واجب دیسان
|
پەس لە وجووددا وەجهێ شک دەوەی
|
عودوول لەو مەعنای شائیعە دەکەی
|
دەڕۆی بۆ چشتێ تەسەوور نەکرێ
|
سەردیی تەکەللوف مەگەر دایگرێ
|
پەس ئێمە مەوجوود على الطرفين
|
«بمعني واحد» ئیتلاقی دەکەین
|
شەئنی ئیشتیراک مەعنەوی بناس،
|
مەعلوومە مووجیب وەحدەتی مەعناس
|
جواوی وەجهی ئەووەڵت زانی
|
بێینە سەر جواو بۆ وەجهی سانی
|
لە زیادیی وجوود بە ئەم مەعنایە
|
بەر زاتی واجب هیچ لازم نایە
|
حاجەت مەر ئەوسا بە سەبەب کەوێ
|
کە وجوود ئەمری خاریجییە وێ
|
«يعرض في الخارج علي ذات الحق
|
وليس كذا كما قد سبق»
|
بۆچ بەو مەعنایە چاک دیارییە
|
ئینتیزاعییە و، ئیعتیبارییە
|
ئەر بڵێی ئەمە، ئەمە لازمیە
|
مومکین هەم موحتاج بە فاعیل نییە
|
جواوی دەدەین «بلا سماجة»:
|
کەدەڵێن مەوجوود مومکین موحتاجە
|
«فی وجودە» ئەباڵی سەبەب
|
لەو عیبارەتە ئەمەتە مەتڵەب
|
«أي في مبدء اخذ ذاالوجود
|
منشإ نزع ذاالكون المعهود»
|
کە وەختێ نەوێ مومکین بە مەبەدەء
|
وەبێ ئینتیساب نەوێ وە مەنشەء
|
ئیسناد دەدرێ وجوود ئەباڵ ئەو،
|
بەڕێی تەجەووز، لێت نەوێ وە شەو
|
موحتاجیی مومکین ئەوا بوو مەشهوود
|
«لكنة لا في نفس الوجود»
|
بۆچ؟ ... نەفسی وجوود، ئەر هەی باخەبەر،
|
ناوێ بۆ تەئسیر فاعیل بە ئەسەر
|
ئەمرێکە مەوجوود «متحقق به»
|
ئەسەری تەئسیر فاعیل «فانتبه»
|
«أما مبدأ الانتزاع في
|
ربنا الواجب ذي اللطف الخفي»
|
ئەسەری تەئسیر هیچ فاعیل نییە
|
«إذ هو ذاته بذاته» ییە ...
|
«فلا يكون محتاجا اليه
|
في وجوده، فاعتمد عليه»
|
ئەوا تەواو بوو ئەم تەقریریچە
|
بشنەو دوور نییە ئەم تەحریریچە
|
«أن قيل الوجود له معنيان
|
حقيقيان أو مقابلان»
|
«أو كما يقال علي ذا المعني
|
أعني الكون الذي ذكرنا»
|
«كذا يقال ذا بلا غبار
|
على ما هو مبدأ الآثار»
|
«إما مطلقا، و لعله
|
مراد الذي قال إنه»
|
«كان في الكل عين الماهيه»
|
یا مەبدەئەکە کە حەقیقییە
|
ئەم قەولە بێنی لە بینی دەدات
|
«مثل ما يقال في باقي الصفات»
|
«إذ كما تطلق عي الاضافات
|
التي من شأن مبادي الصفات»
|
«كذاك تطلق علي المبادي
|
نوضحه لك، والله الهادي»
|
بالمثالين؛ فحيث يقال
|
الله عالم بكل الأحوال
|
موراد نە بەبدەء ئینکیشافەکەس
|
لەگرەدا، بە عیلم، بەڵ ئیزافەکەس
|
موراد ئەر بڵێی عیلمی عەینییە
|
ئیزافە نییە بەڵ مەبدەئییە
|
پەس دوور نییە عەقڵ قبووڵی دەکات
|
کە بڵێی وجوود عەینە لە بۆ زات
|
موراد بە وجوود مەبدەئە موتڵەق،
|
یا مەبدەئەکەی حەقیقی بەر حەق.
|
«في «هو موجود» الفكر الصافي
|
يريد به الكون الإضابي
|
الذي يصلح من غير مريه
|
للمأخذيه و المبدئيه
|
للإتصاف و للإشتياق
|
كما في الصفات بلا إفتراق»
|