ordzie. Przeznaczone na schówki zboża, bydła, ludności, ciągnęły się te lochy, te jaskinie, te schody podziemne, na ćwierćmilową nieraz odległość, pod każdym prawie zamkiem, w sąsiedztwie każdej wsi. Wreszcie nadmienić jeszcze wypada, że Czarny szlak w tradycyach starej Polonii, na Ukrainie osiadłej lub wojującej, znany był pod nazwiskiem: Hetmańskiego szlaku, gdyż po tym samym zagonie odpierali hetmani najeżdzców, po ktorym oni napadali. (Enc. Org., C. Br.)
Czarny trakt, ob. Dziśnieński powiat.
Czarny Wag, niem. Schwarze Wag, węg. Fekete Vág, rzeka niżniotatrzańska, liptowska, wypływa w Niżnich Tatrach z pod Królowej Hali (Kralova Hola, 1024 m.); płynie w górnym biegu na północno-północny zachód, przerzynając w poprzek Niźnie Tatry; poczem, przyjąwszy z pr. brz. potok Szuniawski, zwraca się nagle na zachód, płynąc ustawicznie górską doliną, w podłuż Niżnich Tatr. Od Hoszkowy (Schwarzwag) rozszerza swą dolinę a powyżej Królewskiej Lgoty łączy się z pr. brz. z Białym Wagiem (ob.). Oba razem tworzą rzekę Wag. Przyjmuje liczne górskie dopływy; między nimi z pr. brz. Szuniawski p., Głęboki (Hlubokno), Murańskie p. i Swaryn p.; z lewego zaś brz. Benkowski, Ipoltycę i Bieleniec. Długość biegu 34 kil. Osady nad nim lub w pobliżu leżące są Tepliczka, Hoszkowa i Swaryn. Znaczniejsze szczyty niżniotatrzańskie wznoszą się nad nim po prawym brzegu: Zadnia Hala, Prihibka, Czertowica., Czerwieniec, Gregorye (1038 m.), Kinberg (1114 m.), Szeroka (1083 m.), Sokół (1160 m.), Hniło (951 m.) i Rygiel (951 m.); z lew. brz. zaś: Szeroki Groń, Opalona, Za wierch (1261 m.), Benkowo (1247 m.), Mnranik (1161 m.) i Andraszów Dział (1185 m.). Spad Cz. W okazują następujące liczby 819 m. (poniżej zabudowań Koleszarki zwanych); 797 m. (na zakręcie Wagu ku zachodowi); 754 m. (powyżej połączenia Murańskiej doliny z dol. Wagu), 726 m. (poniżej Hoszkowy naprzeciw Starej Polany), 714.65 m. (ujście Ipoltycy), 689 m. (tuż powyżej ujścia Swaryna), 670 m. (powyżej połączenia się obu Wagów, mostek na Cz. W.). Br. G.
Czarnyż, wś, pow. łaski, gm. Wodzierady, par. Kwiatkowice.
Czaromyśl, Czarmyśl, Szaramyśl, niemiec. Schermeissel, wś w Brandenburgii, reg. frankfurcka, nad szosą, na zachód od Międzyrzecza. Jarmarki.
Czarownica, Czarownia, os., pow. rypiński, gm. Pręczki, par. Żałe, nad jez. Bożymin, o 8 w. od urz. gm., ma 1 dm., 7 mk., 4 m. rozl., 3 m. roli ornej.
Czarownica, wzgórze w pow. czarnkowskim, między wsiami Sielichów i Dębowagóra.
Czarsen, ob. Czarze.
Czart, Czartos dawne imię stanowi źródłosłów nazwy: Czartosowy co znaczy tyle co ludzie, lub służba Czarta, tudzież nazw takich jak: Czartki, Czartowo, Czartowice.
Czartki, 1.) wś, pow. kaliski, gm. Zborów, par. Borków, należały dawniej do dóbr Żelazków, dziś odłączone, o 8 w. od Kalisza odległe, mają 486 m. gruntu, w tem klasy I 186 m., II m. 230, III m. 60. Nabyte w r. 1865 za rs. 30,000; grunta orne i ogrody m. 471, nieużytki i place m. 15; płodozmian 20-polowy, bud. mur. 5, drewn. 8; miejscami znajdują się żyły marglu; wś Czartki osad 31, gruntu m. 267. R. 1827 miały 16 dm., 127 mk. 2.) Cz. Wielkie, wś, pow. kaliski, gm. Kalinowa, par. Góra, o 7 w. od m. Warty, rozl. 243 m., gleba pszenna z żytnią. W pobliżu leżą Cz. Małe (lit. A. B.), rozl. 170 m., gleba przeważnie pszenna i żytnia, łąk 22 m. Dawnemi czasy obie te wsie stanowiły całość jednę i do r. 1836 były w posiadaniu rodziny Czartkowskich herbu Korab', którzy ztąd pochodzą. R. 1827 miały 18 dm., 130 mk. 3.) Cz. Zborowskie i Laskowice, pow. sieradzki, gm. Wojsławice, par. Męka, wieś, kolonia i częściowi właściciele, odl. od m. powiatowego wiorst 11, ogólna rozległość morg. 1065, z tego w posiadania włościan-kolonistów 744 morg., w posiadaniu częściowych właścicieli morg. 321, ludności: katolików m. 127, kob. 118, prawosławnych m. 1, ewang. m. 95, kob. 85: razem 424 mk,, posiada szkołę ewangelicką na 30 uczniów, wiatrak z produkcyą 200 korcy, grunta żytnie, gospodarstwo średnie. Br. Ch. i Żdż.
Czartki, folwark, pow. średzki, ob. Chwałkowo.
Czartków, ob. Czortków.
Czartoleniec, os., pow. włocłąwski, gm. Pyszkowo, par. Baniowo.
Czartołom, ob. Czarnołom.
Czartomelik, Czartomłyk, Czertomłyk, Czertomelika, rzeczka mała na Ukrainie, wpadająca do Buzułuku, naprzeciw wysepki Szczebiewiszczy, albo Skarbnicy wojskowej. Nad tą rzeczką znajdowała się sławna czartomelicka Sicz Kozaków zaporoskich, złożona z 38 kureni, którą general rossyjski Jakowlew po bitwie pod Pułtawą, głośnej pogromem króla szwedzkiego Karola XII, zniszczył zupełnie i spalił, wyciąwszy w pień znajdujących się w tej Siczy Zaporożców. Szczątki teraz gruzów pozostały tylko, sterczące śród stepu. Wybrzeża zaś tej rzeczki, do których wiele wspomnień wiąże ukraińska przeszłość, zupełnie są bezludne. J. B. Zaleski, w swoich pieśniach uwiecznił pamięć Czertomeliku.
Czartorya, ob. Czartoryja.
Czartoryja, 1.) okolica szlachecka nad rz. Narwią, pow. łomżyński, gm. i par. Miastko-
