Progreso/Triesma Yaro/Numero 26/Kompleta numero

←

Progreso - Triesma Yaro (1911)
by Louis Couturat

→

201451Progreso - Triesma Yaro1911Louis Couturat

[ 65 ]

PROGRESO

N^o 26. Aprilo 1910.

KONTENAJO

Pri nia futura muzikala terminaro, da P. De Janko

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

65

Linguala questioni : Pri la mallongeso di Ido ; Pri la kompozita tempi ; Teknikala vorti propozita ; Kuplar, embragar, ingranar ; Ferlameno, lado ; Linealo, ortogono, sinso ; Ultre, exter, ecepte, trans ; Derivo di la substantivi ; pregeyo ; Skolo ; Sufixo ‑eri ; Mal‑ ; ‑an ; Finalo ‑ac ; Aviacar ; Divinacar ; Duracar ; Harda ; Lokacar ; Stroko ; Indutar ; Anuo, mensuo ; Specaleso di la radiki ; Nombri di deki ; ‑av o ‑ab ; des- o dez‑ ; ‑eg ; Pri kelka derivaji ; Viraleso ; Klasizo di nia afixi ; Pri fiktiva radiki ; Bulo, globo, sfero, balono, kuglo ; Kubal metro o metral kubo ; Forto ; Puntuala ; Mutono ; Kurba ; Literulo ; Merkato ; Bagajo ; Kavalkar ; Apogar ; Vicar, vicigar, substitucar ; Rotacar, translacar ; Varyebla ; F. séjour ; distinct ; D. erst ; E. set ; D. sollen, müssen ; F. tandis que ; Norvego ; Misuzo di ‑ec en Esperanto ; Esperantulo

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

67

Kroniko : Akademio ; Suiso ; Küsnacht ; Hamburg-Altona ; Epernay ; Hénin-Liétard ; Biella ; Stockholm ; Bromsten ; Härnösand ; Ljungsbro ; Nuva germana grupi ; Esperanto linguo sekreta ! Pia kulto di la Maestro !

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

109

Bibliografio : Libri : La vie du langage, da A. Dauzat ; Ido ou Esperanto, da R. Lemaire.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

113

Jurnali : L’Espérantiste, La Belga Sonorilo, Progresido, Internaciona Socialisto, Idano, Esperantisten, The Internationalist, Idealisto, G. P.’s Monthly, Le Collaborateur, Solothurner Zeitung, National-Zeitung, Basler Nachrichten, Aargauischer Hausfreund, Templaren, Agitatoren, Larousse mensuel illustré, Le Journal, La Dernière heure, Le Jour, L’Echo Loudunais, Pädagogische Rundschau, Œsterreich. Volks-Zeitung, Mitteil. des Lehrerhaus-Vereines, Neue Freie Presse, Morning Post, Wäinämöinen, Journal de la Manche, Internaciona Socia Revuo, Juna Esperantisto, Discussiones

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

115

Korespondo : Sⁱ Scott, Huter, Ferrand. — Anunci. Avizo

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

125

PRI NIA FUTURA MUZIKALA TERMINARO

Invitite da l’Akademio, submisar ad ol proyekto di muzikala terminaro, me deziras dicar kelka paroli pri la principi qui guidas me en mea laborado.

Me generale aplikas la principo di Jespersen, quan on konocas. Ol permisas, kun la statistikala nombro di la max granda populi, determinar quaze matematikale multa parti di nia terminaro. (Videz Progr. I, p. 295 : D. 72, E. 120, F. 46, I. 34, R. 93, S. 50 milioni.)

I. — Nomi di la toni.

Existas hike du sistemi, singla dividita en detalo : 1) Alfabetala literi : c d e f g a h (od b) uzata en D. (kun h) ed E (kun b) ; 2) Specala nomi : do (ut), re, mi, fa, sol, la, si, uzata en F. (ofte ut), I. ed S. En R. omna du fasoni esas uzata, tamen la D. fasono en granda plumulteso, tale ke pro justeso ni devas dividar la 93 milioni en 62 $+$ 31. Konseque ni havas : [ 66 ]

	D.	E.	F.	I.	R.	S.	Sumi.
c-d-e . . . . . . . . . . .	72	120	»	»	62	»	254
do-re-mi. . . . . . . . .	»	»	46	34	31	51	161

La serio c d e f g a h (b) havas forta plumulteso. Koncerne la decido pri h o b, me propozas preferar la regulozeso kam l’internacioneso. La h (D. 72, R. 62, sumo 134) havus la plumulteso (kontre E 120) sed la multega milioni stranjera populi, qui konocas nek la h nek la b en muziko, konocos la lasta ja de nia alfabeto.

II. — Alterita noti.

La nomi di noti preirita da la alteranta signi konocata, konstitucas 4 sistemi :

	D.	E.	F.	I.	R.	S.	Sumi.
cis-des e c. . . . . . . .	72	»	»	»	62	»	134
dièse-bémol. . . . . . .	»	»	46	34	31	»	111
sostenido-bemolo . .	»	»	»	»	»	50	50
flat-sharp . . . . . . . . .	»	120	»	»	»	»	120

La D sistemo cis-des havas la plumulteso, tamen ol semblas tro konciza por l’altra populi, e sen dubo malfacile lernebla. La sequanta nombro (120) adaptita ad Ido donas : flata sharpa, ex. : d sharpa $=$ D. dis, F. ré dièse. Se on timas konflikto kun la radiki flatar e sharpo ja existanta, on povas poke modifikar, fleta (imitanta l’E. pronunco) e sharfa (segun la D. scharf). Ultre la plumulteso, ca sistemo havas nekontestebla avantaji kontre la romanala dièse-bémol ; ica esas tro longa (dieza, bemola), misduktanta per sa silabo be (qua esas anke nomo di tono) e shokanta per sa silabo mol (qua en D. signifikas minora, pri quo videz infre).

III. — Nomi di la modi.

Ni havas hike :

	D.	E.	F.	I.	R.	S.	Sumi.
dur-moll. . . . . . . . . .	72	»	»	»	62	»	134
mayora-minora . . . .	»	120	46	34	31	50	281

La plumulteso decidas : modo mayora, gamo mayora, gamo di c minora, peco skribita en c sharpa minora e c.

IV. — Tempovalori di noti.

Existas hike 4 sistemi :

noire	—	croche	—	double croche	: F. 46.
semiminima	—	croma	—	semicroma	: I. 34, S. 50, sumo 84.
crochet	—	quaver	—	semiquaver	: E. 120.
1/4	—	1/8	—	1/16	: D. 72, R. 93, sumo 165.

La nomi 1/4 — 1/8 — 1/16, do komplete : tuta noto, duona, quarona, okona, deksisesma e c. ne nure havas la plumulteso, sed ultre esas konocata da la altra populi E. F. I. S. de l’indiko di la mezuro-sorti ${\frac {2}{1}}$ ${\frac {2}{2}}$ ${\frac {3}{4}}$ ${\frac {6}{8}}$ , 9/16 e c. Do vere internaciona nomi.

[ 67 ]

V. — Nomi di la movi.

Hike l’italiana nomi esas vera internaciona vorti, konocata da omna populi. Oportas do adoptar li, transformante li (tam malgrande kam posible) segun la formala uzi di Ido :

Ital. :
Ido :

grave
grave

lento
(lente)

largo
large

larghetto
largete

adagio
adaje

moderato
moderate

andante
andante

andantino
andantete

allegro
alegre

allegretto
alegrete

vivace
vivace

(o viveme)

presto
(preste)

prestissimo.
prestege.

La radiki grava e moderar ja existas en Ido e donas hike la justa senco. Oportas introducar l’altri quale teknikala termini, quin omni uzas ne nur por la movo sed anke substantivigita : La Largo di Haendel (do ne : la Larjo !), un Adajo di Beethoven ; e c. Embarasanta esas nure la koliziono di lente e preste kun radiki ja havanta altra senci. Ton on devas zorgoze reflektar.

A ca laboro-principi me rimarkigas, ke on ne povas expektar mem relativa perfekteso de un homo. Me pregas do la lektantaro konocigar a me eventuala dubi, objekti e propozi. Me esos gratudoza, en la nomo di nia linguo e di la futura generacioni, pro omna utila indiko, e me deziras ganar la kunlaboro di omnalanda muzikisti, qui ultre la muzikala terminaro di lia patrinala linguo bone konocas ta di la germana od eventuale di la franca.

Paul de Janko.

LINGUALA QUESTIONI

Pri la mallongeso di Ido.

S^o Prof. R. Lorenz publikigis en Idano (v. nia Bibliografio) interesanta statistiko, qua montras ke Ido esas plu mallonga kam la precipua europana lingui. Il prenis quale bazo la cirkulero da S^o Waltisbühl Ad la tutmonda komercistaro e sa traduki en D.E.F.I.S. Il kontis en singla texto rispektive la literi e la vorti, ed il trovis la sequanta nombri :

Linguo.	Literi.	Vorti.	Vortolongeso.
D.	2.343	419	5,59
E.	2.183	458	4,76
F.	2.336	481	4,85
I.	2.175	420	5,17
S.	2.348	472	4,97
Ido.	1.768	394	4,48

La nombri di la lasta kolono indikas la mezvalora longeso di la vorti : li esas obtenita dividante la nombro di la literi per la nombro di la vorti. Ta statistiko konfirmas to quon on savas ja per [ 68 ]sperienco pri la naturala lingui, nome, ke D. esas (kun S.) longa linguo, qua uzas multa literi, e precipue longa vorti ; ke E. esas mallonga linguo, qua uzas malmulta literi e multa mallonga vorti. Sed ol pruvas, ke Ido superesas omna lingui konsiderata, ye omna relati : ol uzas min multa literi, min multa vorti e min longa vorti kam la cetera lingui. E singla de ta avantaji esas sat granda :

Komparez	1.768	a la nombri extrema	2.175	e 2.348 ;
—	394	—	419	e 481 ;
—	4,48	—	4,76	e 5,59.

On savas ja, per omna nia komparenda texti, ke Ido havas la sama avantaji relate Esperanto. Ol esas do linguo rimarkinde konciza, relate l’europana lingui, quankam tute analoga ad oli per la strukturo e la vortaro. Certe, la mallongeso ne esas absoluta e chefa qualeso di la L. I., ed on ne devas sakrifikar ad ol (quale facas ula lingui a priori) l’internacioneso, la komprenebleso, unvorte la facileso por omni. Sed, kande ta esencala kondicioni esas plene kontentigita (quale eventas en Ido), la mallongeso aparas quale tre prizenda qualeso di duesma grado. Quale dicas tre juste Prof. Lorenz, pro quo uzar multa literi e vorti por expresar nia idei, se min multi suficas por expresar oli egale klare ed exakte ? To esus nur neutila spenso di materyo, o, quale dicus Prof. Ostwald, di energio. « Kompreneble por linguo la mallongeso esas limitizata per la exakteso di l’expreso, quan ol devas anke havar (dicas S^o Lorenz). Sed pro ke ni tre bone savas, ke ni povas expresar nia idei vere tre exakte per nia Ido, rezultas ke Ido havas vere la rekordo di la precizeso inter la lingui », e to suficus por certigar sa venko, precipue che la praktikala homi.

Pri la kompozita tempi.

On propozis (N^o 19, p. 398) formacar la kompozita tempi di l’aktivo per la verbo havar e la pasinta participo, pro ke la lingui DEFIS uzas same la helpanta verbo havar. Sed, kad la mencionita lingui formacas la komp. tempi di l’aktivo tute e sen ecepto per havar ? No, nam oli havas multa ecepti, ex. : D. por mortar, vekar, venar, irar, saltar, di qui la tempi kompozita formacesas per esar. On devus do admisar en Ido ecepti qui esas, quale on savas, granda malfacileso por omna lernanto.

Pluse, quale on devus tradukar D. Ich habe geschlafen, Wir haben uns gefreut, Du bist tapfer gewesen ? Frazi quale : Me havas dormita, Ni havas joyita, Tu havas brava esita, semblas certe nelogikala ad omnu. Sed on ne darfus uzar esar vice havar en la alegita frazi, pro ke esar esus definota nur por formacar la tempi di la pasivo.

Ankore, quale on tradukus D. der gefallene Soldat, die [ 69 ]verflossene Nacht, der verstorbene Vater ? Dicar : la falita soldato, la pasita nokto, la mortita patro, esus tute nelogikala !

Spektez ni quale altra indogermana lingui, quin ni devas konsiderar pri ca questiono, formacas la kompozita tempi di l’aktivo. La slava lingui formacas oli per la helpanta verbo esar e la aktiva pasinta participo, exakte same kam Ido. Konseque Ido en la formaco di la komp. tempi ne agas arbitriale, sed ol apogas su sur granda parto di l’indogermana linguaro, nome sur la slava lingui. Ultre la nuna participi esas tre aplikebla e praktikala quale atributi, kozo, quan on devas bone konsiderar ante enduktar altra konjugo !

Fine, kad on inventos plu bona, plu internaciona e min artificala konjugo, kam esas la nuna ? Me dubas. La konjugo propozita en N^o 22 semblas nulkaze esar facila, precipue en la pasivo. Spektez ni nur quanta sufixi esas por ol necesa : ‑as, ‑avas, ‑iras, ‑it, ‑avit, ‑irit, ‑olas, ‑avolas, ‑irolas, do triople tam multa kam en nuna Ido ! Mem se ta sufixi igus omna nuna analizala verbformi superflua, la konjugo esus malgre to min facila kam la nuna. Amesavolas o amesirolas ne esas plu simpla kam : esos amita o esos amota. E quala longa rubandatra vorti ! Amesavolas ed amesirolas ankore konvenas, sed ne plu la vorti : diminutesavolas, kalumniesavolas o mem familiarigesirolas. On sentas justa angoro pronuncar tala longaji !

Kelka kritikanti anke propozas chanjar la verbal finali : ‑as, ‑is, ‑os, ‑us, ‑ez, dicante, ke oli ne esas sufice distingebla. Me opinionas, ke ta aserto ne esas justa. La finali alegita diferas inter su per la bone audebla vokali multe plu bone kam en multa nacionala lingui. Ex. : en D. er lernt ‑lernte, wir erwachen ‑erwachten, diferas nur per un litero facile misaudebla.

Me finas do kun la propozo : Nia estimata Akademio konservez la nuna facila e tre praktikala konjugo !

I. Kovacic

instruktisto en St. Veit i. Jauntal (Karintio).

Rimarko. — Ta artiklo sugestas a ni ca suplementala reflekto : ne nur D. ed F. havas verbi, qui formacas la kompozita tempi per esar vice havar, sed inter la korespondanta verbi di la du lingui, sat multi uzas havar en un linguo ed esar en l’altra, exemple : esar, kurar, saltar, e c. Do ne nur l’adepti di singla linguo hezitus ofte inter esar e havar, sed la Franci ne uzus la sama helpanta verbo en la sama kazi kam la Germani. Adjuntez ke, en la reflektiva verbi, la F. vicigas (absurde) havar per esar, dum ke la D. uzas (logike) ankore havar : ich habe mich gewaschen $=$ je me suis lavé : altra frequa kauzo di erori, di heziti, di miskompreni. Tale en ta sola punto questionesas pri la logikala karaktero di nia linguo, do pri sa vera internacioneso.

[ 70 ]

Teknikala vorti propozita^[1].

Acendento [DFIS] $=$ D. Ahn, Ascendent ; E. ancestor ; F. ascendant (personne) ; I. ascendente ; S. ascendiente. — Videz la rimarko pri decendento.

Adraganto (planto) [DI] $=$ D. Tragant ; E. astragal ; F. astragale ; I. adragant ; S. astragalo. — On derivus : gumo adragantala. (Videz infre astragalo).

Ajustar [DEFIS] $=$ D. regulieren, justieren ; E. regulate, adjust, fit ; F. régler, ajuster ; I. aggiustare ; S. regular, arreglar, ajustar. — Ta verbo semblas necesa apud adjustigar (qua signifikas propre : igar peco justa ad altra), por expresar la teknikal funciono di la laboristi nomizita : D. Justirer ; E. fitter ; F. ajusteur ; I. aggiustatore ; S. ajustador.

Ajuto (tubo-pinto ?) [EF] $=$ D. Aufsatz, Ansatzröhre ; E. ajutage ; F. ajutage ; I. tubo dello zampillo ; S. cebolla.

Alezar [FI] $=$ D. aufreiben ; E. ream ; F. aléser ; I. alesare ; S. alargar, escariar. — Alezilo $=$ D. Reibahle ; E. reamer ; F. alésoir ; I. alesatore, allargatoio ; S. escariador. — Alezuro $=$ D. Bohrung ; E. bore ; F. alésage ; I. foro ; S. mandrilado.

Aliteraco [DEFIS] $=$ D. Buchstaben-gleichklang, Allitteration ; E. alliteration ; F. allitération ; I. allitterazione ; S. aliteración.

Alkaloido [DEFIRS] $=$ D. Alkaloid ; E. alkaloid ; F. alcaloïde ; I. alcaloide ; R. alkaloid ; S. alcaloide.

Amaro [FIS] $=$ D. Tau, Ankertau ; E. mooring cable, hawser ; F. amarre ; I. amarra, gomena, canapo ; S. amarra. — Amar-agar $=$ F. amarrer.

Ampulo [FIS] $=$ D. Blase, (Glas-) Birne ; E. blister (fiziol.), bulb (glass) ; F. ampoule (physiol., élect.) ; I. vescichetta, bollicella, pera, ampolla ; S. ampolla. — N. B. : Ni evitas ampolo pro la vortoludo : am-polo.

Antepenultima $=$ D. drittletzt ; E. antepenultimate ; F. antépénultième ; I. antepenultima ; S. antepenúltima. — On bezonas ica vorto en la gramatikala traktado, ex. pri l’acentizo. Kad on devas adoptar la latina (ciencala) vorto antepenultima, o formacar autonoma vorto quale avan-prelasta, o quale triesma-lasta ?

$+$ Apog-arko $=$ D. Strebebogen, Schwebebogen ; E. flying-buttress ; F. arc-boutant ; I. pilastro, puntello ; S. arbotante, botarel.

[ 71 ]

$+$ Apog-ilo, apog-trabo $=$ D. Strebe ; E. strut ; F. jambe de force, contrefiche, étai, épontille ; I. puntello ; S. puntal, tornapunta.

Apostil-o [FIS] $=$ D. empfehlender Beisatz ; E. marginal note (to urge or back a petition) ; F. apostille ; I. postilla ; S. apostilla. — Apostil-izar $=$ D. durch einen Zusatz empfehlen ; E. to annotate, to back (a petition) ; F. apostiller ; I. postillare ; S. apostillar.

Apuntar [DEFIS] $=$ D. richten, pointieren ; E. point, direct, level (a fire-arm) ; F. braquer, pointer (une arme à feu, une lunette) ; I. appuntare, porre in mira ; S. apuntar, asestar. — On vidas, ke omna lingui uzas vorto kontenanta la radiko punt. Pro ke ni ne povas logike derivar ta verbo de punto, ni devas adoptar la radiko I. S., qua eskartas minime de la vorti D. E. F. e permisas formacar nedependanta familyo. — Apunto $=$ D. Richten ; E. pointing (fire-arm) ; F. pointage, pointé ; I. puntamento ; S. apunte. — Apuntisto $=$ D. Stückrichter ; E. gunner ; F. pointeur ; I. puntatore ; S. puntador. — Apuntilo $=$ D. Visier-Korn ; E. sight (on rifle) ; F. mire ; I. mira ; S. mira. — Se on aceptus apuntilo en ta senco, on povus prenar skalo (vizo-skalo) por D. Aufsatz ; E. tangent, scale ; F. hausse ; I. alzo ; S. alza. — On savas, ke la radiko mir esas ja okupata.

Arkabuzo [DEFIS] $=$ D. (Hacken-) Büchse ; E. arquebuse ; F. arquebuse ; I. archibu-gio, ‑so ; S. arcabuz. — N. B. : arkabuz-ulo esos la soldato provizita per arkabuzo ; arkabuzisto, la mestieristo qua fabrikas o vendas arkabuzi. On devus konseque emendar fusilisto en fusilulo, e supresar musketisto apud musketulo, se on ne preferas substitucar ‑er ad ‑ul en omna ta vorti (v. N^o 25, p. 21).

Aruspico [EFIS] $=$ D. Opferschauer ; E. haruspex, soothsayer ; F. aruspice ; I. aruspice ; S. aruspice.

$+$ Aspirar $=$ D. saugen ; E. suck (pump), draw (chimney) ; F. aspirer ; I. aspirare ; S. aspirar. — Teknikal senco, qua esas internaciona. — Aspir-o, ‑ado $=$ D. Zug (der Feuerung) ; E. suction, draught ; F. tirage (du feu) ; I. tiraggio ; S. tiro.

Asterio [EFIS] $=$ D. Katzenauge, Seestern ; E. asterias, starfish ; F. astérie, étoile de mer ; I. asteria ; S. asteria.

Astragalo [EFIS] $=$ D. Reif, Ring ; E. astragalus ; F. astragale ; I. S. astragalo. — Arkitektural termino.

Atlanto [DEFIS] $=$ D. Atlas (pl. Atlanten) ; E. atlas (pl. atlantes) ; F. atlante ; I. atlante, telamone ; S. atlante. — Def. : virala figuro, qua servas quale suportilo (kp. kariatido).

Austro [DEFIS] $=$ D. Südwind ; E. south wind ; F. auster, autan, vent du sud ; I. austro, noto ; S. austro. — Austr-ala $=$ D. südlich, austral ; E. austral ; F. austral (du sud) ; I. australe ; S. austral. Ica radiko semblas utila, unesme, por tradukar ula antiqua o poeziala texti, en qui on parolas pri la vento L. auster ; duesme e precipue, por furnisar l’adjektivo austral, tre internaciona, qua semblas necesa en geografio. To esas la radiko di Australio.

[ 72 ]

Bachelero (-chilero, ‑chiloro ?) [EFIS] $=$ D. Abiturient, Baccalaureus ? ; E. bachelor (University) ; F. bachelier ; I. baccelliere ; S. bachiller. — Def. : la bachelereso esas l’unesma (minim alta) universitatal grado.

Barakano [DEFIS] $=$ D. Berkan ; E. barracan ; F. bouracan ; I. baracano ; S. barragan. — Speco de stofo ; venas de Araba barrakan.

Baskular [FS] $=$ D. schaukeln ; E. seesaw ; F. basculer ; I. altelanare, ciondolare ; S. balancear. — Baskul-ilo $=$ D. Schaukel-brett, ‑spiel ; Schwengel, Schwunghebel ; E. seesaw ; swinging-bar, rocking lever ; F. bascule (jeu, technique) ; I. leva, bilico, altalena ; S. báscula. — Ideo tre specala, mem en teknikal mekaniko : baskulilo esas levero, qua ne ocilas spontane (pro sa propra pezo), sed falas de un pozeso ad altra, sub influo di pezo o fortajo, e ne revenas a l’antea pozeso se altra (kontral) pezo o fortajo ne agas. En tekniko, existas multa mashinal peci, qui baskulas, e tute ne ocilas. — La ludilo baskulilo ne devas intermixesar kun l’ocililo (F. balançoire), qua, pendante de portiko per du kordi, ocilas libere, pendolatre.

Berloko [DF] $=$ D. Berloque ; E. trinket, charm ; F. breloque ; I. ciondolo ; S. bujeria.

Bizelo [FS] $=$ D. Fase, Abfasung, Schräge, Abschrägung ; E. chamfer, bevel, slope ; F. biseau, chanfrein ; I. ugnatura ; S. bisel. — Bizel-izar $=$ F. biseauter.

Bizono [DEFIS] $=$ D. Buckelochs, Bison ; E. bison ; F. bison ; I. bisonte ; S. bisonte.

Bonzo [DEFIRS] $=$ D. Bonze ; E. bonze (Buddhist priest) ; F. bonze ; I. bonzo ; R. bonza ; S. bonzo.

Boracho (planto) [DEFIS] $=$ D. Borretsch ; E. borage ; F. bourrache ; I. borrana, borragine ; S. borraja. — N. B. : On ne povas evitar simileso kun ula sufixo : sive en bor-acho, sive en bor-ago, sive en bor-ajo. Boracho ofras la minima danjero di dusenceso. O forsan borajino (kp. F. borraginée) ?

Borborigmo [DFIS] $=$ D. Knurren, Kollern im Leibe, Borborygmus ; E. rumbling in the stomach ; F. borborygme ; I. borborigmo ; S. borborigmo.

Borde-ar [FIS] $=$ D. laviren ; E. to tack (sailing vessel) ; F. louvoyer, tirer des bordées ; I. bordeggiare ; S. bordear. — Def. : Avanirar (navo) zigzage kontre la vento ; bordeo tradukus do F. bordée.

Boreo : mitologial nomo di la nordovento, de qua venas boreala [EFIS].

Boyaro [DEFIRS] $=$ D. Bojar, Boyar ; E. boyard ; F. boyard ; I. boiardo ; R. boyar ; S. boyardo.

Bracho [EFI] $=$ D. (Knie)hosen ; E. knickerbockers, breeches, small-clothes ; F. culotte, braies, haut-de-chausses ; I. brache, [ 73 ]calzoni ; S. calzón. — N. B. : Ni havas ja la vorti brako, brecho. La Esperantal vorto pantaloneto esas malbona : 1^e tro longa ; 2^e nejusta e mem ridinda : culotte ne esas diminutivo di pantalon ; 3^e ta derivo esas kontre la historyal ordino, nam culotte existis ante pantalon, do ne povas derivar de olca.

Brako [DEFIS] $=$ D. Hühnerhund, Bracke ; E. brach-hound ; F. braque ; I. bracco ; S. braco. — Speco de chas-hundo.

Brelano [EFI] $=$ D. Treschak, Krimpelspiel ; E. brelan ; F. brelan ; I. berlanga ; S. bisca. — Speco de ludo.

Briocho [F] $=$ D. Butterkuchen ; F. brioche ; I. focaccia, stiaciata ; S. torta, bollo.

Brunisar [DEFIS] $=$ D. bräunen, brünieren ; E. burnish ; F. brunir (tekn.) ; I. abbrunare, imbrunire ; S. pulimentar, bruñir. — Procedo por polisar la metali. — Brunis ‑o, ‑ado, ‑isto.

Buduaro [DEFR] $=$ D. Boudoir, Schmollwinkel ; E. boudoir ; F. boudoir ; I. gabinetto ; R. buduar ; S. tabuco.

Bufo [DFIS] $=$ D. Buffo ; F. bouffe (s. m.) ; I. buffo ; S. bufo. — N B. : Komika kantisto (qua kantas la italiana « opera buffa ») ; ne intermixenda kun bufono.

Bugrano [EFIS] $=$ D. Steifleinwand ; E. buckram ; F. bougran ; I. bugrane ; S. bucaran. — Tolo forta e rigida (gumizita).

Bureto [DEFS] $=$ D. Bürette ; E. burette ; F. burette ; I. ampollina, boccetta ; S. bureta, pourette. — Kemiala instrumento.

$+$ Busho $=$ D. Mündung ; E. orifice, mouth ; F. orifice (d’un vase), embouchure (d’un fleuve) ; I. imboccatura, bocca, orifizio ; S. orificio, abertura. — Teknikal senco di vulgara vorto ; metaforo internaciona.

$+$ Busho-peco $=$ D. Mundstück ; E. mouth ‑piece ; F. embouchure ; I. imboccatura, bocchino ; S. embocadura. — Def. : Peco (parto) di muzikal o teknikal instrumento, quan on pozas en o sur la busho (di homo) por suflar en ol. — N. B. : busho-peco ne signifikas peco di busho, sed : peco por la busho.

Decendento [DEFIS] $=$ D. Nachkomme, Abkömmling, Descendent ; E. descendant, progeny ; F. descendant ; I. discendente ; S. descendiente. — Acendento e decendento esas teknikal termini necesa en biologio, medicino, yuro^[2], e c. On ne povas vicigar li per preavi (nam l’acendenti kontenas l’avi e la patro), nek per ido (ni ne uzas ta afixo izolita). Li impozesas da l’internacioneso (ciencala), e li ne povas genitar intermixo kun acendar e acensar, o kun decensar. Nam li esas min dusenca kam la korespondanta vorti en FIS, qui esas la participi di acensar e decensar.

Diareo [DEFIS] $=$ D. Durchfall, Diarrhöe ; E. diarrhœa ; F. diarrhée ; I. diarrea ; S. diarrea ; Sued. diarré.

[ 74 ]

Dikantar [DEFIS] $=$ D. dekantieren, abfüllen ; E. decant ; F. décanter ; I. decantare ; S. decantar. — Ni preferas evitar de-kantar, quankam ol povus havar nula senco.

Driado [DEFIS] $=$ D. Dryade ; E. dryad ; F. dryade ; I. driade ; S. driada.

Efloreco [DEFIS] $=$ D. Anflug, Beschlag, Ausscheiden (von Kristallen), Hautausschlag, Efflorescenz ; E. efflorescence ; F. efflorescence ; I. efflorescenza ; S. eflorescencia. — Ta vorto indikas fenomeno kemiala (formaco di kristali ye surfaco di solido o liquido), e fenomeno fiziologiala (malgranda influro di la pelo). Eflorecar $=$ prizentar la fenomeno efloreco ; eflorecanta, e c.

$+$ Embrac-ilo $=$ D. Verbindungs-klammern, ‑zug ; E. brace (typography) ; F. accolade (signe typogr.) ; I. grappa ; S. corchete. — La radiko akol esas internaciona [EFIS] en la senco di ritual embraco, sed ne en la yena senco. — N. B. : To esas nek parentezo, nek hoketo, sed { } .

Epruveto [FIS] $=$ D. Reagierglas ; E. test-tube ; F. éprouvette ; I. provetto ; S. probeta.

Eskupar [EF] $=$ D. ausschaufeln ; E. to scoop out ; F. écoper ; I. vuotare (con la votazza) ; S. achicar. — Eskupilo $=$ D. Wasserschaufel ; E. Scoop ; F. écope ; I. votazza ; S. achicador. — Vazo (ligna) por exhaustar l’aquo ek batelo. — Esp. vortolibro dicas : malplenigilo ! Quale do ol dicos : eskupar ? Forsan : malplenigar per malplenigilo ! E se la malplenigilo esas pumpilo ?

Esquado [EFIS] $=$ D. Rotte, Korporalschaft ; E. squad ; F. escouade, brigade (de cavalerie, gendarmerie) ; I. squadra ; S. esquadra. — N. B. : On ne devas intermixar la « brigade » kontenanta nur kelka homi e komandata da kaporalo, kun la brigado formacita da du regimenti e komandata da generalo.

Filaso [FS] $=$ D. gehechelter Flachs ; E. tow, harl ; F. filasse ; I. stoppa (di lino o canapa) ; S. hilaza, estopa, copo, cerro (de lino o cañamo). — Filaso esas la materyo ek qua on filifas. Filaso ne esas stupo ; nam on ne povas filigar stupo.

Fileto [FIS] $=$ D. Schraubengewinde ; E. screw-thread ; F. filet (de vis) ; I. filetto, verme (d’una vite) ; S. filete (de un tornillo). — Filetizar, e c.

Flanjo [DEI] $=$ D. Flansche ; E. flange ; F. collet, bride (de tube) ; I. flangia ; S. arandela, collarin.

Flatuo [DEFS] $=$ D. Flatus, Blähung, Darmwind ; E. windiness, flatulence ; F. vent, ventosité ; I. ventosità ; S. ventosidad, flatos.

Frezar, ‑ilo [DFIRS] $=$ D. fräsen, Fräse ; E. to mill ; millingcutter ; F. fraiser, fraise ; I. fresare, fresa ; R. frezerovaty ; S. fresar, fresa.

Fuko [FIS] $=$ D. Seegras ; E. sea-weed ; F. varech, fucus ; I. fuco, varech ; S. fuco.

Galiono [DEFIS] $=$ D. Gallione ; E. galleon ; F. galion ; I. galeone ; S. galeon. — Historyala vorto.

[ 75 ]

Galioto [DEFIS] $=$ Galliote ; E. half-galley ; F. galiote ; I. galeotta ; S. galeota. — Historyala vorto.

Gaujar [EF] $=$ D. eichen ; E. to gauge ; F. jauger ; I. stazare ; S. aforar. — Def. : Mezurar la konteno (interna volumeno) di navo o di vazo. — N. B. : Ni ne donus a ta vorto omna senci di E. gauge, qui korespondas a nia vorti : kalibro, normo, mezuro, mem epruveto e larjeso di fervoyo.

Hejiro [DEFIRS] $=$ D. hedschra ; E. hegira ; F. hégire ; I. egira ; R. egira ; S. hegira ; Araba : hejira. — Mahometana ero.

Holdo [E] $=$ D. Schiffsraum ; E. hold (of a ship) ; F. cale (de navire) ; I. stiva ; R. tryum ; S. cala, bodega.

Ingranar [FIS] $=$ D. ineinandergreifen ; E. to put in gear ; F. engrener ; I. ingranare ; S. engrenar. — Ta verbo povos esar aktiva : « un roto ingranas altra », t. e. duktas (pulsas) altra per denti. — Ingran-ajo $=$ D. Zahnrad ‑übersetzung, ‑getriebe ; E. gear, gearing, toothed wheel work ; F. engrenage ; I. ingranaggio ; S. engranaje, engrane. — On vidas, ke la verbo ingranar esas necesa, e ke konseque dentrotaro ne povas dispensar de ingranajo.

Inkandeco [DEFIS] $=$ D. Weissglühen, Glühlicht, Inkandescenz ; E. incandescence ; F. incandescence ; I. incandescenza ; S. incandescencia. — Inkandecar $=$ esar en la stando inkandeco (D. glühen). — Inkandecanta $=$ qua inkandecas (D. glühend). — Inkandecala $=$ relativa ad inkandeco (inkandeco-lampo, o inkandecala lampo $=$ D. Glühlampe).

Jalapo [DEFIS] $=$ D. Jalappe ; E. jalap ; F. jalap ; I. scialappa ; S. jalapa.

Junglo [EF] $=$ D. Schilfdickicht ; E. jungle ; F. jungle ; I. giuncaia ; S. juncar.

Kabrar [FS] $=$ D. sich bäumen ; E. to rear, to prance ; F. se cabrer ; I. impennarsi ; S. encabritarse, empinarse. — Aplikesas primitive a kavalo, e metafore a navo, ad aeroplano, e c.

Kaito [E] $=$ D. Drache (Papier-) ; E. kite ; F. cerf-volant ; I. aquilone, cervo volante ; S. aquilon, cometa de papel. — Omna nacionala metafori esas nejusta (drako, cervo, kometo) ; aquilono esas nomo di vento ; restas do nur la E. vorto, qua esas komoda, pro ke ol signifikas nulo, ed aplikesas ad omna speci de « kaiti ».

Kamo [DEFIS] $=$ D. Nocken, Kamm, Daumen, Höcker, Knagge ; E. cam ; F. came ; I. camma, bocciolo ; R. kulak ; S. camón.

$+$ Kanelo $=$ D. Keilnut ; E. groove, slot ; F. rainure ; I. scana-latura, incasso ; S. ranura, caja. — Teknikal senco atribuita a vorto ja existanta.

Kariatido [DEFIS] $=$ D. Karyatide ; E. caryatid ; F. cariatide ; I. cariatide ; S. cariatide. — Def. : Virinala figuro qua servas quale suportilo.

Kopulacar [EFIS] $=$ D. sich paaren, sich begatten ; E. copulate ; [ 76 ]F. s’accoupler ; I. congiungersi, accoppiarsi, copulare ; S. juntarse. — Senco specala (sexual uniono di la bestyi) ; ne simple parigo. — Kopulaco $=$ D. Paarung, Begattung ; E. copulation ; F. copulation, accouplement, monte, saillie, etc. ; I. accopia-mento, ‑tura, copritura, monta ; S. ayuntamiento, cobrimiento, copula, copulación.

Kriko [FIS] $=$ D. (Hebe-)winde ; E. lifting-jack ; F. cric ; I. crico ; S. cric, gato.

Kruzelo [EFIS] $=$ D. Schmelztiegel ; E. crucible ; F. creuset ; I. crogiuolo ; S. crisol.

$+$ Laxeso $=$ D. toter, leerer Gang ; E. back-lash ; F. jeu (inutile) ; I. giuoco inutile ; S. holgura inutil, espacio hueco de la rosca. — Teknikal senco di vulgara vorto.

Luko [DFR] $=$ D. Luke ; E. hatchway ; F. écoutille, lucarne ; I. boccaporto ; R. lyuk ; S. escotilla.

Maria-balno [DFIS] $=$ D. Marienbad ; E. water-bath, double boiler or saucepan ; F. bain-marie ; I. bagno-maria ; S. baño-maria.

Mortezo [EFS] $=$ D. Fuge, Einschnitt ; E. groove, mortise ; F. mortaise ; I. incavo, incastro ; S. mortaja, muesca. — A mortezo korespondas tenono (videz ica vorto).

$+$ Normo $=$ D. Aich- (Eich-) mass, Normalmass ; E. standard ; F. étalon ; I. misura normale, staza ; R. normalnaya miera ; S. patron. — Ica vorto tre konocata e tute internaciona (per normala) semblas a ni la max bona porta ideo : nam normo signifikas propre konkreta regulo o modelo, t. e. kozo qua servas quale regulo o modelo ad altri^[3] ; or tala esas specale la « standard » por la samspeca mezurili. To esas nur teknikal e preciza apliko di la generala senco (on pensez aparte a la senco di normal). To esas anke la radiko max internaciona por ta ideo.

$+$ Normaligar $=$ D. aichen (eichen) ; E. to gauge, standardize ; F. étalonner ; I. tarare, stazare, graduare ; R. etalonirovaty, graduirovaty, kalibrovaty ; S. contrastar, graduar.

Pado [E] $=$ D. Polster (-Kissen) ; E. pad, padding ; F. bourrelet ; I. carello ; S. rodete, acolchado. — Rembururo ne suficas, exemple por la « padi », quin on pozas cirke la pordi e fenestri por kalfatar la aperturo. On povus pensar, ke la pordo ipsa esas remburita.

Parkurar [FIS] $=$ D. durch-gehen, ‑laufen ; E. to go over, to pass through ; F. parcourir ; I. percorrere ; Port. percorrer ; S. recorrer. — Parkuro $=$ D. (Ueber-) Fahrt, Lauf, Flug ; E. [ 77 ]passage, course ; F. parcours, trajet ; I. tragitto, spazio percorso ; S. trayekto, travesia. — Ica vorto esas necesa en teknikal e sportala senco. On ne povas dicar tra-kurar (nam on ne sempre facas parkuro kurante), nek tra-irar (qua signifikas F. traverser). Parkuro ne esas la voyo parkurata, unesme pro ke ol esas l’ago parkurar la voyo, duesme pro ke povas ne existar voyo (en l’aero exemple). E sur voyo (o sur lico) on povas facar plu o min granda parkuro. Exempli : « X… parkuris en automobilo 100 kilometri en un horo. — Y… facis en aeroplano parkuro de 35 kil. ye 100 metri de alteso ».

Piniono [EFS] $=$ D. Trieb ; E. pinion ; F. pignon ; I. rocchetto ; S. piñon. — Dentroteto esus perifrazo netolerebla en teknikal verki, en qui ta vorto repetesus freque.

Pipeto [DEFI] $=$ D. Pipette ; E. pipette ; F. pipette ; I. pipetta. — La dusenceso di pip-eto ne esas timenda, pro l’internacioneso di ta vorto en teknikal senco. Cetere, ta vorto derivas reale de pipo, pro analogeso di formo.

Propulsar [DEFIS] $=$ zurückschlagen ; E. to propel ; F. propulser ; I. propulsare ; S. propolsar. — Propulsilo $=$ D. Propulsator, Propeller ; E. propeller ; F. propulseur ; I. propulsore ; S. propulsor.

$+$ Puli-aro $=$ D. Flaschenzug ; E. tackle ; F. moufle, palan ; I. taglia, cusella ; S. aparejo, tecle^[4].

$+$ Pur-sang-ulo $=$ D. Vollblutpferd ; E. thorough-bred ; F. pur sang ; I. puro sangue.

Rakar [E] $=$ D. ablassen, abziehen ; E. to rack off ; F. soutirer ; I. travasare ; S. trasegar, transvasar. — To ne esas transvarsar (varsar ek un vazo en altra per la suprajo), sed pasigar de un vazo en altra, cherpante sube (per robineto o sifono).

$+$ Rulilo $=$ D. Rolle, Walze ; E. roller ; F. rouleau ; I. rotolo, rullo ; S. rollo, rodillo.

Sergento [FI] $=$ D. Schraubzwinge ; E. cramp ; F. sergent, serre joints ; I. sergente ; S. cárcel. — N. B. : On havas serjento (militistal grado). Skrubo-presilo ne suficus, nam existas multa presili kun skrubi. Forsan junto-presilo ?

$+$ Serpento (-tubo) $=$ D. Schlange (-nrohr) ; E. worm (tubing) ; F. serpentin ; I. serpentino ; S. serpentino.

Serpentino [DEFIS] $=$ D. Schlangenstein, Serpentin ; E. serpentine-stone ; F. serpentine ; I. serpentina ; S. serpentina. — N. B. : Pro ke serpento ne esas nomo di speco, on ne povas formacar la feminalo serpent-ino.

Shafto [DE] $=$ D. Schaft ; E. shaft, shank, stock ; F. bois (de lance, de fusil) ; I. fusto ; S. caja, fuste. — Uli propozas la sama radiko por D. Welle, E. shaft, F. arbre, I. albero, R. val, S. [ 78 ]arbol de transmision. Kad arboro ne esas plu konvenanta en ica senco, pro l’internacioneso ? Ni havas ja la radiko fust por signifikar F. fût de colonne.

Spatulo [DEFIS] $=$ D. Spatel ; E. spatula ; F. spatule ; I. spatola ; S. espatula.

Splinto [DER] $=$ D. Splint ; E. split-pin ; F. goupille ; I. spillo ; R. shplint ; S. pasador de aletas.

$+$ Stifto [DR] $=$ D. (Anzugs-) Stift, Stellstift ; E. dowel ; F. cheville, goujon ; I. spina ; R. shtift ; S. pasador. — Ico nur precizigas la senco di existanta vorto, e distingas ol de splinto.

Stivar [IS] $=$ stauen ; E. stow ; F. arrimer ; I. stivar ; S. arumar, estivar. — La radiko existas nun en E. stevedoring ed en F. estiver. I. stiva signifikas holdo (v. ica vorto).

Tenono [EF] $=$ Zunge ; E. tenon ; F. tenon ; I. maschio ; S. espiga.

Terpleno [FS] $=$ D. Erdaufwurf, Damm ; E. embankment ; F. remblai, terre-plein ; I. ghiaiata ; S. terraplen.

Terplenigar, ‑izar $=$ D. Erde auhäufen, einen Damm aufwerfen ; E. to fill up, to bank up ; F. remblayer ; I. interrare ; S. terraplenar. — N. B. : terpleno esas nek digo, nek kayo ; ex. fervoyo pasas sur terpleno por transirar (neprofunda) valo o kavajo di sulo. Terplenigar esas la kontrajo di eskavar^[5].

Torida (zono) [EFIS] $=$ D. brennend, heiss ; E. torrid ; F. torride ; I. torrido ; S. tórrido.

Translucida [DEFIS] $=$ D. durchscheinend, translucid ; E. translucent ; F. translucide ; I. traslucido ; S. translucido. — Senco diferanta de diafana.

Tripolio [DEFIS] $=$ D. tripoli ; E. tripoli (metal polish) ; F. tripoli ; I. tripolo ; S. tripoli. — La formo I. tripolo esus dusenca : tri-polo, tri-pola, tri-poli.

Triturar [EFIS] $=$ D. zerreiben, zerstossen, zermalmen, zerkleinern ; E. triturate, crush ; F. triturer, broyer ; I. triturare ; S. triturar.

Truko [DEF] $=$ D. Blockwagen, Truck ; E. truck ; F. truck (wagon). — Vagono plata (platformo) sur quar roti.

$+$ Visilo ajustebla (o : angla) $=$ D. Schraubenschlüssel ; E. spanner ; F. clef anglaise ; I. chiave inglese ; S. llave inglesa. — N. B. : Ni donas a visilo altra senco kam a skrubturnilo.

Teknikala vorti propozita.

Alezar [FI] videz drilo.

Agrafo [DEFIS] $=$ D. Agraffe, Spange, E. clasp, agraffe, F. agrafe, I. agraffa esas plu internaciona kam « klaspo » [E] e devus vicar ta vorto.

[ 79 ]

Bogelo [DEI] $=$ D. Bügel, Steigbügel e c. ; E. bow, strap ; stirrup, bail ; F. étrier, anse ; I. bozzelo, staffa. — « Bogelo » esas ula U-forma peco, ye qua un fortajo atakas l’infra, kurva parto di l’U e du altra fortaji la lateri di l’U en la direciono di ta lateri. Ol uzesas en tanta formi e por tanta skopi ke esos neposibla havar specala vorto por omna ta acidentala formi. En la vulgara linguo ol uzesos por Steigbügel, stirrup, étrier, e c., por ta movebla apendici di U-formo, qui fixigesas ye tirkesti, piani e c. por tenar o movar li, en la tekniko por omna ta multega mashinparti di l’indikita karaktero, quale bogelo di pulio, guidbogelo di kateno, bielkapo kun bogelo, e c.

Chipo [ER] $=$ D. Span, E. chip, F. copeau, I. scheggia, R. shtshyepa. Ni havas limuro, raboturo, e c. por la rezidui di l’ago limar, rabotar, e c. Sed ofte, specale en la laboro pri fero, on ne savas, per qua ago li esas obtenita, e fakte la raboturi e tornuri esas identa. Ni bezonas do generala vorto, qualan omna lingui posedas.

Cinetika [DEFIRS] $=$ D. kinetisch, E. kinetic, F. cinétique, I. cinetico, R. kinetitshesküi, S. cinético. Ta vorto uzesos specale por « cinetika energio », qua tante malbone tradukesas en kelka lingui per lebendige Kraft, force vive, e c. — On povus evitar ta nuva radiko per mov-energio ; sed to esus expreso ne uzata da la natural lingui. Evidente mov-energio esos sempre admisebla.

Daumo [DER] $=$ D. Daumen, E. thumb, F. pouce, I. pollice, R. balshoi palec, dyuim (quale mezuro), S. pulgar. — La nun adoptita grosa fingro esas tro longa, poke primitiva, e ne exakta, pro ke ofte la daumo ne esas plu grosa kam l’altra fingri. La romanal vorto (min internaciona) esas neposibla pro la troa difero di formo en F.I.S. e la formo « dumo » similesas troe nia « dum » e la R. « duma ».

Dolio [E] $=$ D. Nietpfanne des Vorhalters, E. dolly, F. contre-bouterolle, I. cunetta di contro-stampo, R. podderjka dla zaklopok, S. cazoleta de sufridera para remachar. De ta vorto on derivos : doliyero $=$ D. Vorhalter, E. holding on tool, F. contre-bouterolle (toute la pièce), I. contro-stampo, S. sufridera, taco para remachar. Doliyero esas tute specal instrumento, qua uzesas en la rivetago por impedar la riveto ekbatesar per la martelagi. Dolio esas la kavajo, qua esas ye l’extremajo di la doliyero.

Drato [DR] $=$ D. Draht, E. wire, F. fil de fer, cuivre, etc., I. filo metallico, R. provoloka, dratva, S. alambre. — Nur F.I. uzas metal-filo por ta kozo. De to konsequus ja la neceseso di specala vorto. Juntesas ke la filo (D. Faden, E. thread) e la filo (D. Draht, E. wire) havas komuna nur l’extera formo ed ofte mem ne la formo (existas quadratala, rektangulala e c. drati). La karakterizanto di filo esas la D. spinnen, E. spinning, F. filer. Ultre on uzos ofte la neexakta filo vice la tro longa metalfilo. Me propozas pro to ta sat internaciona vorto.

[ 80 ]

Drilo [DER] $=$ D. Bohrer (Drillbohrer), E. drill, F. foret, mèche, I. trapano, R. cverlo, perka, drel, S. taladro, broca. — Nun esas adoptita du vorti por la D. bohren sen indiko di ula difero : perforar, borar, e du vorti por l’utensilo : perforilo, borilo. — On propozis distingar li per truifo kun rotaco (borar) e sen rotaco (perf.). Or existas nur un maniero truifar sen rotaco, t. e. la punco ; punco e perforo esus do identa.

Pos longa reflekto me propozas facar la sama distingo quan la E. facas inter to bore e to drill. Se la truo existas ja, pregisita (videz gisar) o preperforita, on uzas la vorto E. to bore, Ido borar : ex. on boras la kavajo di cilindro ; se kontre on truifas en solida materyo, on uzas E. to drill, Ido perforar : ex. perforar la parieto di cilindro. Un konsequantajo di ta difero e facila distingilo esos ke on « boros ula truo, kavajo, e c. » e « perforos ula korpo ».

La granda trui, quale cilindri, esas borata sur specal mashini, qui nomizesas E. boring-machine, Ido bormashino ; sed on povas borar anke sur tornomashino o sur performashino. La perforo esas facata sur la E. drilling-machine, Ido performashino ; sed on povas anke borar malgranda trui e mem tornar sur la performashino (on « mustas » distingar omna ta labormanieri, ne per la mashino sur qua li facesas, sed per lia karakteriziva qualesi).

Por la boro sur la bor-mashino, on uzas generale la tornostalo. Sur la performashino on uzas generale la sama utensilo por perforo e boro. Ni serchez do vorto por ta specal utensilo uzata sur la performashino. Pro ke ta vorto devas esar komuna por perforo e boro, la derivuri perforilo e borilo esas neuzebla. On devos distingar la diversa formi, ne la diversa skopi.

Me propozas drilo [DER] por ta instrumento uzata por la boro e perforo di trui til cirke 50 mm. admaxime en metalo, e tariero [F] por ta en ligno. On bezonas ta du diversa vorti, pro ke existas korespondanta truifili por metalo e ligno, qui havas diferanta formi pro la diferanta karaktero di la materyalo. Distingar omna ta utensili quale centrodrilo por metalo, por ligno ; spiral drilo por metalo, por ligno, e c. esus tre tedanta ed evitesas da la natural lingui, qui preske omni havas specala vorti : E. auger, F. tarière, I. succhiello, S. barrena.

Nun ni bezonas ankore un vorto : Kande la trui esas borita per tornostalo o per drilo, li esas ronda e rekta, sed ne glata. Por glatigar li e por obtenar trui di qua la mezuro varyas ne plu kam 2-3 centoni di milimetro, on alezas li per specal instrumento, qua nomizesas alezilo (D. ausreiben, Reibahle ; E. to ream, reamer ; F. aléser, alésoir ; I. alesare, alesatore ; R. razvertyety, reibal ; S. escariar, escariador). On ne povas alezar granda cilindri (quankam F. uzas ta vorto anke por simpla reboro) pro ke alezili existas nur til cirke 100 ^m/^m.

La generala vortin perforilo e borilo me propozas uzar por [ 81 ]l’utensili qui servas por turnar la drilo o tariero : l’Archimedal perforilo, arketoperforilo, e c.

Droselar [DER] $=$ D. drosseln, E. to throttle, F. étrangler le passage, I. strozzare la sezione di passaggio, R. sujivaty (drossel), S. estrangular. Nia strangular (en ta kazo nur F.S.) ne povas uzesar por ta kazo, pro ke ol signifikas : mortigar per la klozo di la spiracotubo. En la metaforo ol korespondus do a tuta klozo di la paseyo. Sed droselar signifikas nur la reduco di profilo, qua povas esar tam malgranda, ke l’imajo strangular esus absolute ridinda. Ultre droselar [DER] esas multe plu internaciona.

Duvo [DF] $=$ D. Daube, E. stave, F. douve, I. doga, R. botshetshnaya doska, S. duela de barril. — Duvi esas planki di specala formo, ek qui on kompozas la bareli.

Elevaciono [EFS] $=$ D. Aufriss, E. elevation, F. élévation, I. vista di fianco, R. vertikalnuy vid, S. elevacion, alzado. To esas desegno di l’extera formi di ula korpo vidata en horizontal direciono.

Embotar [EFS] $=$ D. treiben (Metalle), E. to emboss, F. emboutir, I. ricalcare, R. razognaty, S. embutir. Specala maniero formizar mola^[6] metali quale kupro, latuno, e c. per martelagi ye malvarma stando.

Erco [D] $=$ D. Erz, E. ore, F. minerai, I. miniera, R. ruda, S. mineral. Til nun uzesas simple « mineralo » ; sed to ne suficas : omna lingui posedas specala vorto. Por to minero esas neposibla, pro ke mineralo divenus lor sensenca derivajo ; oro neposibligesas, per la nuna « oro ». Do « erco ».

Espruva. Me propozas uzar ta vorto anke en la senco di D. dicht, E. tight, ‑proof, F. étanche, I. ermetico, S. hermético, R. plotuoi.

Estampo [DEFIRS] $=$ D. Gesenk, Stampe ; E. stamp, die ; F. estampe, I. stampa, S. estampa, R. shtampa. De to estampagar $=$ D. im Gesenk schmieden, E. to swage, F. estamper, I. stampare, S. estampar, R. kovaty shtampovnüm molotom. « Estampo » esas utensilo uzata ye la forjo. Ol esas facata ek harda materyo ed havas la negativa formo di la forjenda peco, tale ke per simpla preso la dezirata formo obtenesas.

Fita [EI] $=$ D. eingepasst, E. fit, tight fitting, F. ajusté, I. passante, fitto, S. embutido, R. prignannüi. Pure teknikal expreso, qua uzesas por mashinpeci tale adjustigita, ke li neplus movas en ula direciono exter l’axala (Difero di diametri cirke 0,02 mm.). Ula fita peco povas esar justa o nejusta, segun ke la desegninto postulis la « fiteso » o ne. Se la peco esas fita, kande on bezonas facila movo, on forcesas justigar ol per nefitigo

[ 82 ]

Flanjo [DEIR] $=$ D. Flansch, E. flange, F. bride, I. flangia, R. flanec, S. brida. Diskatra, salianta parto di tubi, stangi, e c., qua uzesas por ligar li per skrubi.

Frezar [DFIRS] $=$ D. fräsen, E. to mill with a cutter, F. fraiser, I. fresare, R. frezerovaty, S. fresar. De to frezilo $=$ D. Fräser, E. milling-cutter, F. fraise, I. fresa, R. frezer, S. fresa. La frezilo esas rotacanta sek-utensilo kun multa akutaji, uzata en la laboro di metali.

Funikulara [EFIS] $=$ D. Seil-, F. funiculaire, E. funiculare, I. funicolare, R. verevotshnüi. Ta vorto esas uzata en fervoyo funikulara, funikulara poligono (grafika statiko), e c.

Futero [DIRS] $=$ D. Futter, E. lining, F. doublure, I. fodera, R. futter, S. forro. On propozis garnituro por ta kozo ; sed ta vorto ne esas uzata da ula linguo e devus restriktesar a sa propra senco. Kontre futero esas tre internaciona.

Gisar [DI] $=$ D. giessen (Metalle), E. to cast, F. couler, I. gettare (la ghisa), R. vülity, S. fundir. En la D. Giesserei, F. fonderie, E. foundry on facas tri agi distinginda. Unesme on muldas ; to esas ago, qua aplikesas nur ye la sablo o l’argilo, a qua on donas tala formo, ke se on varsos la fuzita metalo aden la mulduro, ol ricevos la justa formo. Por la muldo on uzas la muldilo ek ligno, fero e c. La duesma ago esas : fuzar la metalo, t. e. fluidigar ol per varmigo. La triesma ago esas : varsar la fuzita metalo en la mulduro. Sed omna lingui ne dicas nur varsar la metalo, sed anke D. eine Kanone giessen, F. couler un canon, E. to cast a gun e c. Uzar fuzar por ta kozo quale F.I.S. facas esas tre malbona ; nam on fuzas fakte gisita kozi, se la metalo esas precoza ex, on fuzas bronza kanoni por gisar nuvai o mem por gisar kloshi, e c. Ultre gisar semblas konvenar pro sa formo e pro sa maxima internacioneso.

Grindar [E] $=$ D. schleifen, E. to grind, F. meuler, émoudre, I. arrotare, R. totshity, S. amolar. Ta vorto divenis necesa per la progresi di la lasta kin yari. Nam on neplus akutigas o polisas nur per la gresa o smerila stono, sed on reale tornas per la grindostono. Me pensis unesme pri smerilagar, sed on uzas tanta materyi por la grindo (quale greso, karborundum, korubin, diamantin, elektrit, alundum, borokarbid, korund e cent altri), ke smerilagar esas tute neposibla. Ultre on bezonos smerilagar por la grindo di du peci un sur l’altra interpozante smerilpulvero : D. einschmirgeln, E. to rub with emery, F. polir à l’émeri, I. smerigliare, S. esmerilar, R. totshity najdakom. Me ne sucesis trovar internaciona vorto e propozas nun la vorto di la max multe parolata linguo.

Incho [E] $=$ D. Zoll, E. inch, F. pouce, I. pollice, R. dyuim, S. pulgada. Quankam me propozas adoptar « daumo », me konsilas prenar incho por la mezuro. 1^e De la lingui D.E.R. qui po[ 83 ]sedas la radiko daum, nur R uzas ta vorto por la mezuro. 2^e Nur un populo uzas ankore quale ordinara mezuro l’incho, t.e. l’Angli. 3^e Omna populi uzas ankore l’incho en un kazo, to esas ye la fileto di Whitworth. Sed to esas nek « le pouce de Paris » nek « der preussische, hessische e c. Zoll », sed l’angla inch, qua havas altra mezuro en milimetri kam omna altri. Ni devos do uzar incho por ta angla mezuro di 25 ^mm, 3995 di longeso.

Ingranar [FIS] $=$ D. eingreifen, in Eingriff stehen, E. to engage, F. engrener, I. ingranare, R. nahhoditsa, S. engranar. De to derivesas ingranigar, ingranajo e c. Se du mashinpeci movanta tale juntesas, ke la movo di l’una influas o determinas ta di l’altra, to povas facesar per du manieri : nemediate o mediate. Por la mediata junto omna lingui uzas D. kuppeln, E. to couple, F. accoupler, I. innestare, R. scyeplity, S. acoplar, do Ido kuplar. La nemediata junto esas posibla nur per du manieri : per denti o per friciono.

La propozata ingranar uzesas en F.S. nur por l’ingrano di dentroti ; sed me opinionas, ke on povos (se plu bona vorto ne esas trovebla) tre bone uzar ingranar anke por fricion-ingrano : 1^e Anke la I. facas to : D. klemmen, fressen, E. to seize, F. gripper, I. ingranarsi, S. agarse dicesas pri valvospindeli, axuyi (me propozas lagero sube), quankam en ta kazi denti ne existas, sed nur friciono. 2^e Dent-ingrano e fricion-ingrano esas fakte identa. La friciono eventas per la malgranda denti di la fricionanta surfaci, qui ingranas. 3^e La vorto « in-gran-ar » signifikas origine, ke la grani di du korpi (t. e. la malgranda partikli videbla ye la surfaco di ula korpo : D. Korn z. B. des Papiers, F. grain p. e. du papier) pozas su l’un aden (inter) l’altra^[7].

Vice dividar la junti aden mediatai e nemediatai, on povus dividar anke aden solvebla e nesolvebla. Sed to semblas a me min bona : 1^e La du esas esence la sama e diferas nur per l’acesori. 2^e Ta divido esas nur F.S. vice D.E.I.R. di l’altra divido. 3^e La vorto embragar, qua rezultus lor, esus nur F.S. vice ingranar F.I.S. 4^e embragar povus signifikar nur ingranigar de sa origino ; on bezonus do duesma radiko por D. eingreifen, E. to engage, e c. « Esar embragita » esas tro longa ed ofte nejusta.

Altra divido kontre semblas tre bona ed adoptenda samtempe kun kuplar — ingranar, t. e. ta di transmiso — ingranajo. On uzas transmiso, se on pensas pri la fakto, ke la junturo transmisas povo, movo e c. : D. Uebertragung, transmission, F. transmission, E. transmission, e c. ; on uzas ingranajo, se on pensas pri la maniero di junto : D. Getriebe, Trieb, z. B. Riementrieb, E. [ 84 ]gear, drive, f. i. belt-driving, flexible gearing (Usonana), F. commande, p. e. comm. par courroie, e c. ; en Ido : rimeningranajo.

Ta lasta divido esas segunvola quale en la natural lingui. L’unesma esas segunvola nur se l’obyekto mankas e se konseque on povas pensar pri la mediata o pri la nemediata junto. Tale en automobilo on povas « kuplar » od « ingranigar ». La D. pensas pri la extrema membri : motoro e roti, qui kuplesas per la kuplilo e dicas pro to : kuppeln ; la F. pensas pri la kuplilo qua ingranigesas e dicas do : embrayer. Sed on povas dicar nur : kuplar la motoro kun la roti ed ingranigar la kuplilo o la dentrotaro.

Ta divido semblos forsan superflua a kelka laiki ; sed anke li vidos, ke ol esas esencala, se li pensas ex. pri du dentroti, qui ingranas, se li esas pozita sur du diversa axi, e qui esas kuplita, se li esas pozita sur un axo e juntita per kelo o stifto (la mediatajo !) Uzar kuplar por la du kazi esus neposibla. — Ultre la divido esos tre facila por omna fakisti, qui tre bone konocas e sentas la justa uzo di ta teknikal expresi en omna lingui.

Iniciala [DEFIS] $=$ D. Initial-, E. initial, F. initial, I. iniziale, R. natshalnüi, S. inicial. Tre internaciona vorto, qua uzesos specale en la cienci. Ol diferas de komencal, per ke ol signifikas la qualeso ye l’ komenco di devlopo, dum ke komencal significas ta ye l’ komenco di stando.

Kalquar [EFIRS] $=$ D. pausen, E. to calk, F. calquer, I. ricalcare, R. kalkirovaty, S. calcar. Ta tre internaciona radiko devus vicigar la nuna punsar [EF] : 1^e Ol esas multe plu internaciona ; 2^a en punsar, F. poncer, E. to pounce esas malfacile rekonocebla ; 3^e punsar esas tro simila a ponca e puncar ; 4^e F.E. uzas por ta senco preske nultempe poncer e to pounce, qui du memorigas da li multe plue pumico. — Cetere nur la vorto kalko [DEFIS] impedis l’adopto di l’internaciona radiko. Or existas plu multa R kam D, tale ke on « mustus » adoptar kalkar prefere kam « kalko » se on forcesus selektar. Sed me opinionas, ke la formo kalquar diferas sate de kalko ed esas sat rekonocebla, tale ke la du povas adoptesar.

Lagero [D] $=$ D. Lager, E. bearing, F. palier, I. sopporto, R. podshipnik, S. soporte. Omna derivuri provita por ta vorto esas nejusta o neoportuna. Tale axuyo o pivotuyo ne suficas, pro ke la lageri di ponti ex. kontenas nek axi nek pivoti. Ultre la nun adoptita axuyo uzesos multe plu bone por kozi cirkumanta l’axi quale la shelo di dinamometri, la skreni di rapide rotacanta axi, e c. Vortin quale portilo, suportilo e c. esus tre neoportuna restriktar (videz mea artiklo pri derivo di substantivi, p. 90). Portilo di T‑forma krano ex. esus prefere D. Traggerüst kam Lager. Adjuntez ke on devos derivar sat multa vorti de lagero : lagerizar, lagerizesar, lagerajo, rulbloklagero, lagerajosurfaco, e c. tale ke mallonga e preciza vorto esas necesega.

[ 85 ]

Lubrikar [EFIS] $=$ D. schmieren, E. to lubricate, F. lubrifier, graisser, I. lubrificare, R. smazaty, S. lubrificar. Grasizar ne suficas, pro ke on povas lubrikar per graso o per oleo, e c.

Manivelo [FIS] $=$ D. Kurbel, E. crank, F. manivelle, I. manovella, R. krivoship, S. manivela. Turnilo ne devas restriktesar ; anke dentroto, rimeno, mem vapormashino esas turnili.

Nipelo [DER] $=$ D. Nippel, E. nipple, F. raccord à vis, I. manicotto interno, R. nippel, S. boquilla roscada del tubo. Specala juntilo di tubi, qua povus tradukesar nur per la tro longa e ne exakta « filetizita interna mufo ».

Riflo [DEFR] $=$ D. Riefe, Riefel, E. rifle, F. rayure, I. scanalatura. (La vorto esas konocata da la F. per rifloir, riflurel, da la R. per riflar, to esas la instrumenti por facar la rifli). Ta vorto uzesas por la kaneleti ordine dispozita sur ula surfaco ex. en la pafili, kanoni e c. o sur la bordo di skrubo, turnenda ringo e c. (por faciligar la teno). Konseque, riflizita skrubo o riflo-skrubo tradukus : D. gerändelte, geriffelte Schraube, E. screw with milled head, F. vis moletée, I. vite bordata, S. tornillo almohadillado.

Ritardar [DEFIS] $=$ D. verzögern, retardieren, E. to retard, F. retarder, I. ritardare, S. retardar, R. zamedlity. Ta vorto esus nur fizikala ed uzesus por la negativa acelero.

$+$ Seciono [EIS] $=$ D. Schnitt (-zeichnung), E. section, F. coupe, I. sezione, R. razryez, S. sección. Me propozas uzar seciono anke en ta senco (videz elevaciono).

Shafto [DE] $=$ D. Welle, Wellenschaft, E. shaft, F. arbre, l. albero, R. val, S. árbol. En la tekniko on distingas axo e shafto : l’axo materyigas la fizikal axo, la shafto transmisas la povo (memorez ke l’axi di vagono ne transmisas povo !). On esas do forcata serchar vorto specala. Uzar arboro, quale F.I.S., esas tute kontrala a nia principi. Nam to ne esus metaforo, sed uzo di un vorto por du diversa kozi (la karakterizanto di arboro esas la branchi, sen li ol esas nur trunko. Sed la metaforo trunko ne konvenas, pro ke nula linguo uzas ol.) — La sat internaciona vorto D.R. esas neposibla en la formi velo, valo, pro la ja adoptita, plu internaciona vorti. Restas shafto. Ta vorto uzesas da D. E. por nia serchata vorto e por la tenata parto di pikilo, lanco, pafilo e c. (F. bois de fusil, de lance e c.). Sed en ta kazo la du semblas a me tante simila, ke la metaforo esas tute admisebla. Ultre ni obtenos tale l’avantajo uzar la plu internaciona germanala radiko. Ni adjuntos do a la traduko : D. Schaft, E.... F. bois (de lance, etc.), I. asta (della lancia), cassa (del fucile), e c. — Sed se l’uzo di shafto por la du semblos neposibla, me preferus uzar ol en la supere propozita senco, pro ke esos extreme malfacila trovar altra plu bona vorto, e pro ke shafto en la lasta senco povas facile vicigesar per mancho ja existanta.

Sheklo [DE] $=$ D. Schäkel, E. shackle, F. manille, I. traversa [ 86 ](di gancio per catena), S. éslabon giratorio, R. dushka kruka. Se ula masho di kateno havas altra formo kam la ceteri e servas a specala skopo (fixigo di la hoko, di siteli en dragilo e c.), omna lingui uzas altra vorto kam por la cetera mashi. La plu internaciona vorto esas sheklo.

Slingo [DE] $=$ D. Schlinge, E. sling, snare ; F. lacet, boucle ; I. laccio, R. petla, silok, S. laco, trampa. To esas la formaco di laco, kordo, e c. ante ke la nodo forcesas. On derivos de to : slingagar, slingifar, slingijar, slingesar.

Sniflar [DEF] $=$ D. schnüffeln, E. to snift, F. renifler, I. fiutare, annusare, R. obnuhhaty, S. resollar con fuerza hacia ariba. Ta vorto, qua havas anke la vulgara senco, aparis necesa en la tekniko.

Splisar [DEF] $=$ D. verspleissen, E. to splice, F. épisser, I. piombare (la corda), R. srashtshivaty, S. empalmar. Specala maniero juntar du kordi per displekto di l’extremaji e posa replekto. — Splisuro.

Strenar [DEFS] $=$ D. beanspruchen, anstrengen, E. to strain, F. solliciter, contraindre, I. sollecitare, R. podvergnuty, S. sujetar a esfuerzo (constreñir). Yen la difero di streno e tenso : Existas nur tri speci di tenso, pro ke tenso esas la fortajo quan la streno vekigas en la materyalo : du normala tensi (tiro-tenso e preso-tenso) ed un tangentala tenso (shovo). Sed on povas vekigar ta tri tensi per cent manieri di streno, tale la shovo-tenso vekigesas per la cizago, per la tordo o per simpla kargajo sur ula trabo.

Tanko [DEF] $=$ D. Tank, Reservoir, E. tank, reservoir, recipient ; F. récipient, réservoir, tanque^[8] ; I. recipiente, R. rezervuar, S. depósito. Me hezitis pri ta vorto, pro ke rezervoryo semblas esar plu internaciona. Me selektis tanko : 1^e pro sa mallongeso e facila pronunco ; 2^e pro ke rezervoryo havas multa diversa formi ; 3^e pro ke me konjektas, ke on konocas tanko anke en R.I.S., adminime en la tekniko. Me pregas ke la R.I.S. helpez.

Tapar [E] $=$ D. Gewinde bohren, E. to tap, F. tarauder, I. maschiettare, R. naryezaty ryezbu metshikom, S. terrajar. La derivita vorto filetinizar esas tro longa e neexakta, pro ke la indikita vorti di natural lingui expresas omna filetinizar per tapilo (e ne per tornostalo). Pro ke tapar, tapilo esas nur E., me propozas ankore altra vorto poke riskema : tapilo esas expresata en I.S. per vorto qua signifikas « la maslo » : I. maschio creatore (pronunc. maskio), S. macho de aterrajar (pron. macho) ; la R. havas specala vorto metshik derivata de metsh $=$ la glavo. Kad ni ne povus uzar : macho, machagar [IRS] ?

Tariero [F] videz drilo.

[ 87 ]

Weldar [E] $=$ D. schweissen, E. to weld, F. souder, I. saldare, bollire, R. svarity, S. soldar. Esas stranja fakto, ke F.S. havas nur un vorto por soldar e weldar, e ke I. uzas ofte la sama por ta du diferanta juntmanieri. La soldo e la brazo esas fakte du speci di gluago di du metalpeci per konvenanta metalo, qua esas en la soldo soldostano, en la brazo kupro. Pro la tre diferanta fuztemperaturo di stano e kupro, on soldas ye cirke 300° C. ed on brazas ye cirke 1000° C. On povas soldar e brazar omna metali, anke du diversa. Sed on povas weldar nur tre malmulti de li, ex. l’oro, la fero (se ol ne kontenas troa karbono), e c., e nur du peci di la sama metalo. La weldo konsistas en varmigo til komencanta fuzo e posa kunbato per marteli, de quo rezultas junturo preske tam forta kam la solida metalo.

A. Wormser

(injenioro).

Kuplar, embragar, ingranar.

Me propozas altra divido (o repartiso) di l’idei, kam S^o Wormser, sub ta tri vorti.

Unesme, me devas dicar ke, en la kompozo di la vortolibri, ni supozis (provizore), ke kuplar povus suficar por la du idei F. accoupler, embrayer, pro ke en D. E. ta du idei esas ofte tradukata per la sama vorti, di radiko kupl. Sed pos studyo di ta questioni en specala verki, me advenis a la konkluzo, ke on devas distingar la solvebla e nesolvebla kupli (D. lösbare Kupplung), rezervar la vorto kuplar a le nesolvebla, ed adoptar por le solvebla altra radiko, qua esus embragar (nam engajar, segun E., havas altra senco tro diversa e tro ofte uzata). Embragar esas solidarigar (en un momento, e por irga duro) du axi per diversa mediata instrumenti ed organi. Malembragar (o : desembragar) esas facar l’inversa ago. La fakto ke en ula lingui on parolas prefere pri débrayage kam pri embrayage esas nule grava ; on devos evidente dicar embrago-levero, prefere kam mal-embrago-levero. Esas komprenebla, ke la sama levero servas por embragar e por malembragar^[9].

Duesme, me propozas adoptar ingranar kun la preciza e restriktita senco di F. engrener, to esas : un roto ingranas (kun) altra, kande ol movas (turnigas) ica per sua propra movo, per denti qui pulsas la denti di l’altra. To esas nur un modo di transmiso inter mult altri (dum ke, por S^o Wormser, ingrano preske equivalus transmiso per generaleso). Ex. me ne dicus : [ 88 ]rimen-ingrano, sed nur : rimen-transmiso. En la transmiso per friciono, on povas forsan parolar anke pri ingrano di la subtila, nevidebla asperaji di la fricional surfaci en kontakto, sed me preferus rezervar ingrano a la kazo di la vera denti, dentroti, intence specale fabrikita por tala transmiso.

Kompreneble, multa transmisi povas aceptar embrago e mal-embrago : rimen-transmiso « embragas », kande on igas la rimeno pasar de libera pulio sur fixa pulio sam-axa e sam-periferia. Ingrano-transmiso « embragas », kande on pulsas movebla dentroto tale ke ol ingranas kun altra. Existas mult altra modi di embrago e malembrago (ex. per fricion-kono, per fricion-diski, en l’automobili). Sed l’ideo embragar esas tute nedependanta de la formo o speco di transmiso ; ol implikas nur, ke du organi o peci di mashino, reciproke libera, divenas solidara segun volo, tale ke l’una movas (pulsas) l’altra. — Kontrale, l’ideo kuplar implikas fixa, konstanta ligo di la du peci, exemple per skrubi, per kelo, per stango artikizita, e c. tale ke li nultempe povas movar nedependante (tam longe kam on ne malmuntas la mashino). Ex. on parolas pri lokomotivi kun 2 o 3 axi kuplita ; e l’organo di la kuplo esas kuplo-stango (F. bielle d’accouplement). L’ideo kuplar esas tre proxima, se ne identa, a l’ideo di F. commander, commande (ex. soupape commandée), nam ica signifikas ke ula peco (aparte : levero, maneto) esas konstante ligita ad altra, tale ke olca sequas necese la movo di olta.

L. C.

Ferlameno, lado, e c.

S^o Wormser kritikas fer-lameno propozita por F. tôle : il ne povas admisar la sama vorto por lameno di kultelo, di espado (D. Klinge) e por D. Blech. Nam on devus lor uzar lamenigar por mult altra kozi kam D. Blech, F. tôle. Inverse, il trovas nula detrimento en l’uzo di sama vorto por D. Blech, F. tôle, e D. Weissblech, F. fer-blanc. Se on havus vorto X por tôle, on povus tradukar fer-blanc per stanizita X o blanka X. Sed por X la vorto lado semblas nebona, nam ol signifikas nur blanka X en I. S. e ne esas konforma a la du lingui, de qui on (Esperanto) pruntis ol : I. latta, S. lata impozis lato, sed ica vorto esas plu internaciona en la senco di F. latte. On devas do supresar lado : on povas propozar tolo (F. tôle), qua ne esas dusenca (la nuna tolo havas malbona formo, nam ol ne mem similesas F. toile [twal], e devus omnakaze vicesar per telo, pro I.S.L. tela) ; o jestyo (R. jesty), qua povas alegar plu granda nombro de linguani. — Tale la vorto lameno konservus la justa senco, de qua derivas lamenigar, lamenigilo, lamenigeyo, e c.^[10]

[ 89 ]

Pri kelka vorti propozita^[11].

Linealo [DIR]. Me havis okaziono serchar vorto por ica obyekto ed esis ja adoptinta linealo, kande me renkontris la vorto : D. Rechenschieber, E. slide-rule, F. règle à calcul, I. regolo calcolatore, S. regla de cálculo, R. stshetnaya lineika. Por ta instrumento omna lingui exter D. uzas, quale on vidas, la sama vorto kam por « linealo ». Sed rimarkez ke omna lingui havas por to vorto qua ne kontenas l’ideo di « lineo ». Nur R. uzas « lineika », dum ke D., qua anke posedas nur Lineal, logike evitas ta sensenca uzo per l’uzo di altra ideo t. e. ta di « shovar ». Ni povus same dicar « kalkulshovilo ». Sed ta remedyo, qua produktas vorto komprenebla nur da la D. e. forsan la E., havas senco nur en natural linguo. Ni devas selektar la radiko tale ke ta malfacileso ne genitesas. Nu, reglo [FIS] semblas a me diferar sat multe de regulo per l’acento e ne similesar ol plu, skribante, kam kono, konyo od altri, qui esas mem plu simila. Me propozas do : reglo, kalkulreglo, kurva reglo e. c.

Ortogono. Me esis forcata pensar pri ta vorto samtempe kam pri linealo. « Ortogono, ortogonala » esas tute justa. Sed ta radiko havas plura difekti : 1^e Ne esus bona uzar tute nuva expreso, kande E.F.I.S. havas komuna vorto. 2^e La propozata vorto kontenas etimologie nur l’ideo di « orta angulo », ed aparte se on uzis ed audis multfoye « ortogonala $=$ perpendikla » en abstraktita senco, on neplus pensos facile, ke ta vorto signifikas instrumento (ultre ni havas ja tanta vorti por D. senkrecht, ke me ne opinionas oportuna adjuntar nuva mem tute koincidanta kun un de le ja existanta : orta, perpendikla, ortogonala) ; 3^e existas D. Winkel (ne Winkelmass) de 30°, 60°, 120°, ya mem adjustigebla ad omna anguli. Ni esus do forcata adoptar duesma nuva radiko por ta instrumenti. — Altralatere l’internaciona vorto squadro perdis la senco di sa origino en F.I.S., qui uzas ol por la lasta kazi. Pluse, ol esas formo sat komprenebla por omni e sat diferanta de E. e F. square por ne sugestar a li la nejusta ideo di quadrato o placo-gardeno. Adjuntez ke ol havas nur duono di la silabi di ortogono, quo esas certa avantajo en « tante ordinara obyekto ».

Sinso [DEFI]. Certa esas, ke la du radiki « direciono » e « sinso » esas bezonata. Nur la formo di ta lasta semblas a me reala Volapükismo. Se la L. radiko sent‑, sens‑ esas exhaustita per la ja existanta vorti e se « sino » neposibligesas per D. sinus (matematikala), me opinionas ke on ne serchez la remedyo en tale mixita formo, qua ne povas komprenesar da ulu (me facis la provo kun [ 90 ]Germani ed un Hungariano), sed on uzez la sama metaforo kam D.E.F.I. « Senco di rotaco o translaco » ne povas miskomprenesar ed esas tute internaciona expresmaniero.

A. Wormser

(Charlottenburg).

Ultre, exter, ecepte e trans.

En la germana Kompleta Gramatiko trovesas yena frazo : ultre ne esas intermixenda kun exter, trans od ecepte. Ke ta indiko ne esas sat klara, me trovis balde. Nam apene ula Germano savis indikar a me la vere existanta difero inter ta quar vorti o nur savis korekte uzar oli. Me provos hike klarigar ta questiono :

trans esas tradukita per « jenseits » e quale exemplo indikesas « ne irez trans la rivero ». Ol havas do nur lokala senco e ne ofte intermixesos kun la altri.

ecepte $=$ ausgenommen trovesas en § 78 pri l’adverbi derivata, ube adjuntesas : « On uzez nur rare ta formi e max ofte posible preferez la simpla prepozicioni (pri, exter, e c.) ». Ecepte havas do exakte la sama senco kam exter e restas nur komentenda la difero inter exter ed ultre.

ultre esas tradukita per « ausser, zu… hinzu », quale ex, citesas : « ultre mea patrala linguo me savas la germana ».

exter $=$ ausserhalb « anke signifikas imajale ausser $=$ ausgenommen », ex. : « exter ica legi ne existas altri ».

La distingo di ta du multe malfaciligesas per la exemplo di exter ne bone selektita. Nam multe plu facila esas distingar la senco di ula vorto en afirmanta propoziciono kam en neganta. Ni prenez do l’exemplo : exter la pronunco di j e qu e l’uzo di l’akuzativo omno esas obligal en nia linguo. To signifikas : omno esas obligal en nia linguo, sed ne la pronunco di j e c. L’exemplo di ultre signifikas : me savas la germana linguo, sed anke mea patrala linguo. Ultre do esas uzenda, kande on indikas la samo pri la dependanto de ol kam pri l’altro mencionata ; exter esas uzenda kande on indikas la kontralo pri sa dependanto kam pri l’altro.

Tale « exter ta exempli (qui esis necesa) altra ne esos necesa ».

A. Wormser

Pri la derivo di la substantivi (pregeyo).

La substantivi derivita per ‑ul, ‑aj, ‑il, ‑ey, ‑uy, ‑es origine signifikas kozi od idei di generala senco. Ex. : manj-ajo esas ula kozo, qua povas manjesar, e ne karno o legumo specale ; pregeyo esas ula loko, en qua on pregas, tale D. Kirchen, Betsäle, [ 91 ]Synagogen, Moscheen e de mallonga tempo Lichtungen^[12] en la foresto esas uzata quale pregeyi. Same portilo esas ula instrumento por portar ulo. — Or ofte existas nur un kozo od ideo qua povas expresesar per la derivita vorto. Ex. : bavajo (D. Geifer) esas la sola kozo relatanta generale bavar ; fabrikeyo (D. Fabrik) esas la sola loko ube on fabrikas (se on produktas en altra loko, to ne esas fabrikala produktomaniero) ; brosilo (D. Bürste), pektilo (D. Kamm) esas la sola instrumenti por brosar, pektar. En omna altra kazi la derivita vorti povas signifikar specala kozi od idei nur per konvenciono o per adjunto di karakterizanta vorto. La lasta remedyo esas tre bona ; sed me opinionas la unesma tre malbona. Ol fakte esas admisebla se la natural lingui facas la samo. Ex. : tenilo esas generale ula instrumento por tenar ; sed F. tenaille, I. tanaglia, S. tenazas restriktas ta generala senco ye D. Zange, e pro to ni uzez tenilo por D. Zange. Sed max ofte to ne eventas. Se on tamen uzas la generala vorto por specala ideo, mem por la max ofta, on sucesas nur faciligar la kompreno di la generala speco, quale per la metodo di Volapük la terparti o la malsanesi esis karakterizata. Nam se on savas ke pregeyo esis specaligita ed on oblivyis la exakta traduko, nulu e nulo helpos trovar la senco, kam la vortaro. On esas do forcata lernar memore la specal senco e to esos multe plu malfacila pri vorto di generala formo kam pri nuva radiko, qua povus esar e max ofte esos internaciona. Juntesas ke ni sempre sparas nur un radiko. Ex. : la specaligo di pregeyo por D. Kirche ne evitis l’adopto di kapelo, sinagogo, moskeo. Samtempe on privacas su de la generala vorto, qua oftege esas tre utila e qua povas expresesar nur per la derivita vorto. Nulu propozus uzar manjajo vice karno, pro ke to esas la kozo qua nutras ni max bone. Sed on uzas pregeyo quale D. Kirche, quankam ol esas la max ofta pregeyo nur en la kristana landi. Quankam me uzis pregeyo nur quale exemplo, me propozas hike la radiko : circho [DER] $=$ D. kirche, E. church, R. cerkov, cerkvi, F. église (édifice), qua esos nedispensebla aparte en l’arkitekturo.

A. Wormser

Rimarko. — On ja propozis kirko (II, 486) por la sama senco e pro la sama motivi. Se ta generala motivi esas justa (quale semblas), on devos aplikar oli generale, e chanjar altra vorti, ex. : lerneyo.

Skolo.

Segun la vortolibri la vorto skolo havas nur la senco di doktrino, sistemo. Me opinionas, on devus uzar ol pro sa ja existanta [ 92 ]multa kompozaji anke en la nuna internaciona senco lerneyo (institucuro) e rezervar lerneyo por « lernoloko ». En D, ni havas tre multa kompozaji kun skolo, exemple : skol-atlaso, ‑inspekto, ‑programo, ‑diserto, ‑akto, ‑festo, ‑ofico, ‑aspiranto, ‑laboro, ‑devo, ‑aresto, ‑leciono, ‑edito, ‑benko, ‑frequento, ‑distrikto, ‑savo, ‑libro, ‑servisto, ‑disiplino, ‑atesto, ‑eduko, ‑exameno, ‑vakanci, ‑mono, ‑konforma [schulgerecht], ‑statuto, ‑gramatiko, ‑yaro, ‑yunaro, ‑bubo, ‑infanto, ‑chambro, ‑klaso, ‑kolegaro, ‑maestro, ‑instrukto, ‑obligo [Schulpflicht], ‑forco [Schulgewalt], ‑sako, ‑posho, ‑konsilo, ‑regularo, ‑afero, ‑navo, ‑horo, ‑sistemo, ‑plako, ‑uniono, ‑reformo, ‑registro, seminaryoskolo, milital skolo, elemental skolo, meza skolo, realskolo e c. ad infinito. La max multi de ta kompozaji esas quik komprenebla da omna instruktita Germano, se on uzas skolo, sed ne, se on uzas lerneyo.

O. Scheffers.

(Dessau.)

Pri la sufixo ‑eri.

S^o Kohler, membro di la Delegitaro, direktisto di la nacionala (franca) lerneyo di laktal industrio, aprobas la sufixo ‑eri propozita en N^o 17 (p. 277). Il rimarkas, ke la sufixo ‑erie havas en F. du senci : 1^e loko, 2^e industrio : amidonnerie, crèmerie, fromagerie, laiterie e, c. L’unesma senco esas ta di nia sufixo ‑ey : ex, lakt-eyo (od anke : lakt-aj-eyo). La duesma senco povas tradukesar nun nur per : lakt-industrio, lakt-arto, lakto-tekniko. Pro ke la vorti analoga esas sat multa, semblas utila, segun Prof. Kohler, havar specala sufixo, qua esus ‑eri. Forsan on devus uzar ol anke por multa arti, qui havas en F. la sufixo ‑ure : architecture, peinture, sculpture, gravure, e c.

Pri mal‑.

Me nultempe trovis ke mal‑ esas bone selektita, malgre la vorti franca quin on povas alegar por ol (malheureux, e c.), nam unesme la vorto esas nur franca, e duesme ol ne signifikas reale kontrasto aplikenda ad omno. On sentas to en la rimarko ofte facita, ke ta prefixo povas nur uzesar naturale por expresar « mal-bona » kozi, do devas pozesar nur avan vorti signifikanta ulo bona o granda o laudinda : qua audacus formacar maldomajo, malfola, malkoruptar, malkrimino, malshancelar, malstupida, maltedo, e c., quankam ta vorti povas havar logikala senco ? Esus granda avantajo povar uzar mala vice malbona, specale pro la bona kompozaji, quin on povas formacar : mal-odorar (F. puer, E. stink), malhumoro, malpensema, malvolo (E. malevolence), quankam en multa kazi mal‑ e mis‑ expresus preske la sama ideo. Ma me ne povas aprobar des‑ vice Esp. mal‑, pro ke ol tro [ 93 ]similesas dis‑ e trovesas ja en grava vorti (deserto, deskriptar, destruktar, destinar), quin on povus kelkafoye tentesar analizar quale se li kontenus ta prefixo. Ni bezonus prefixo por expresar la sama modifiko di l’ideo kam Esp. mal‑, e pro ke rigretinde la naturala lingui europana ne posedas prefixo kun exakte ta signifiko, ni devas prenar ulo qua havas preske la sama signifiko. Nu semblas a me ke non esas la max bona quan on povas trovar ; ol esas sat konocata da omna instruktita, ed ol sentesas facile quale ulo plu forta kam ne ; komparez anke non-senco kun senco, E. non-conformity, non-compliance, e c. — Ni ne devas abolisar omna formaci per la metodo di Esp. mal‑ ; esas reale tre komoda havar sempre la posibleso formacar tala kontrastala vorti e povar per to liberesar havar tro multa nuva radiki ; ma kelka tre ofte uzata vorti povas kun avantajo havar aparta radiki ; ex. mala $=$ Esp. malbona ; vice Esp. malgranda me propozus litla (E. Skand.) ; smala ne esas bona pro la kauzo indikita p. 224 (N^o 16) ; e minya (propozita p. 225) ne esas bona, pro ke ol ne trovesas en ula linguo (miniatur originale havas nula relato a « malgrandeso »), e pro ke la adopto di minya produktus la absurda konsequo, ke min (mine) esus komparativo di minye ! Pri la altra adjektivi mencionata p. 224, me dicas nur ke se on volas adoptar olda, to devus esar en la senco di malyuna e ne di malnuva ; e se on volas prenar povra, me preferus uzar ol $=$ kompatinda, e konservar malricha (o plu bone nonricha)^[13].

Otto Jespersen.

Pri la sufixo ‑an.

En nia gramatiki dicesas, ke la sufixo ‑an indikas persono qua, e c. S^o D^ro J. D. Landmark rimarkis, ke to esas neexakta, nam ni parolas ex. pri la chinana linguo, pri l’amerikana planti od animali, e c. On povus ya dicar chinala, amerikala…, sed ta vorti neplus esus analoga a franca, angla, e c., quin on uzas egale por personi e por kozi. On devas do korektigar nia lernolibri e dicar : ‑an signifikas : qua apartenas ad ula domeno (lando, socio, e c.). — Ta rimarko semblas justa : same kam la sufixo ‑ul ( $=$ karakterizata per…), la sufixo ‑an ne indikas esence personi, quankam pro sa senco ol aplikesas precipue a personi.

Pri kelka radiki finanta per ‑ac.

Ulu questionas, pro quo ni adoptis la sequanta radiki kun fino ‑ac, qua semblas a lu neutila : afektac-ar, audac-ar, dominac-ar, donac-ar, kremac-ar, kurac-ar, liquidac-ar, luxac-ar, narac-ar, operac-ar, privac-ar, profanac-ar, prokurac-ar, reklamac-ar, [ 94 ]rotac-ar, spirac-ar, violac-ar. Ni ja respondis a ta questiono (Progr. II, 767) : por evitar l’identigo ed intermixo di ta radiki kun ti di la vorti : afekt-ar, aud-ar, domin-o, don-ar, krem-o, kur-ar, liquid-o, lux-o, oper-o, profan-a, re-klam-ar, rot-o, spir-o, viol-o. Pluse, naro esus certe min rekonocebla kam naraco, e prokuro (pro-kuro) kam prokuraco. La sama motivo justigas formac-ar, qua povas esar, nek form-ar (sensenca), nek form-izar (altrasenca). Formaco tute ne esas formo, nek formizo. On questionas, pro quo ta verbo ne esas analoga a deformar, reformar ; pro la motivo jus alegita, on devus dicar : deformacar, reformacar. Sed to tro longigus ta vorti e lia derivaji ; e hike, nula dusenceso esas reale timenda en deformo, reformo. Cetere, se ta verbi derivas etimologie de form, l’ideo di formo esas preske efacita en oli, e konseque on ne esas obligata respektar l’analogeso kun formacar. On povas konsiderar ed adoptar oli quale nedependanta ed internaciona radiki, sen zorgar pri lia etimologial origino.

Aviacar o aviatar ?

Pro quo ni havas la formo aviac‑, qua semblas stranja, kande aviat‑ fakte esas la max internacione adoptita ? Ol trovesas omnakaze en F. D. Sk. E. e S. Pro to me propozas, ke anke Ido adoptez aviat‑. Konseque : Aviatar, aviatilo, aviatismo e c. O ka ca propozo havas malavantajo, quan me ne vidis ?

D^ro Landmark.

Respondo. — La radiko aviac esis sugestata (same kam mult altra radiki finanta per ‑ac) da la substantivo aviation, tante plu, ke ne existas (en irga linguo) verbo aviater. Ta radiko esas do analoga a mult altri : afektac, dominac, deviac, donac, expiac, formac, kasac, kremac, kurac, liquidac, luxac, narac, operac, privac, profanac, reklamac, rotac, spirac, violac ; aberac, prokurac (segun la Vortolibro di finali da S^o de Janko).

Divinar o divinacar ?

S^o Prof. A. H. Mayer opinionas, ke on devus substitucar divinacar a divinar, kredeble por distingar plu bone ca verbo de la verbo divenar.

Dura e duracar.

Plura samideani opinionas, ke on devas adoptar l’adjektivo dura kun la senco D. hart, E. hard, F. dur, I. S. duro ; sive pro ke li deziras eliminar max multe la mal‑ derivaji, sive pro ke li judikas neoportuna derivar malmola de mola^[14]. Konseque on [ 95 ]devus chanjar la radiko di la verbo durar, e la max bona formo semblas esar durac (pro E. duration, S. duración ; kp. I. durata). To esas cetere procedo ja ofte uzata en Ido por distingar du radiki de sama etimologio e di diversa senco^[15].

Harda.

Sed altri propozas por la sama senco la radiko hard (o hart), qua esus plu internaciona (D $+$ E) kam dur (F $+$ I $+$ S). Lor on devus chanjar la verbo hardar, qua divenus simple hardigar^[16].

Lokacar.

Se on adoptus lu, lua (segun propozo nun diskutata en la Akademio), esus necesa vicigar la verbo luar, qua cetere ne esas bone formacita (to esas ankore un Esperantala francajo), nam expresuri quale : me lu-donis, lu-prenas, e c. esus dusenca. On povus vicigar ol, segun propozo di S^o Al. Simon, per lokacar, qua genitus la substantivo lokaco, e la derivajo : lokacanto.

Stroko.

Semblas, ke ni bezonas specala vorto por multa kazi, en qui F. coup havas nule la senco di bato o frapo : ex. coup de lime, coup de ciseaux, coup de pinceau, coup de filet, coup de piston ; ta ideo, tre generala e larja, esas ta di singla elemental ago, quan on facas per ula instrumento (kp. kolpo en ludo). Ni ne trovis plu bona vorto kam E. stroke, qua esas simila (ed etimologie identa) a D. Streich. Ol tradukus anke passe magnetala o magnetizala ; brassée di natanto qua esas precize E. stroke). Ol povus forsan expresar, metafore : coup de bourse, coup de théâtre, coup d’État, coup de force, expresuri quin D. tradukas per Streich, ed E. per stroke.

Indutar.

Plura samideani expresis la deziro, ke ni havez, apud piktar, qua indikas esence l’artal piktado, altra verbo qua signifikus propre e sole D. anstreichen, überstreichen ; F. enduire, peinturer tante plu, ke on dicas ke l’artisto piktas l’obyekto, la modelo quan [ 96 ]lu riprezentas. Ex. se on dicas : Ta artisto piktis ica domo, to signifikas, ke il riprezentis ol en ula pikturo ; sed to povus signifikar, ke il ornizis ol per pikturi, simile a la « piktisti di domi », qui kovras la muri (interna od extera) per koloro. Pinsel-agar esas tro longa ed expresas poke altra ideo (F. badigeonner : ex. en medicino on pinselagas per iodo-alkoholajo, ec.). Ni propozas do la verbo indutar. Indut-o, ‑uro signifikus F. enduit, couche (de peinture), qua mankas ankore a ni. La vorti indutar, induto esas Portugalana, sed memorigas facile F. enduire, enduit.

Anuo, mensuo.

Pri ta du propozita vorti, Germana ciencisto opinionas, ke li esas malbona e nefortunoza : unesme, pro ke anuo preske ne memorigas Annalen da la Germani ; duesme, pro ke ol memorigas da li precipue anuso, e mensuo precipue menstruo : du sugesti malagrabla ed adminime ne oportuna.

Pri la specaleso di la radiki.

S^o Boirac parolas pri « la specifika diverseso di la radiki », sed la nuda fakti refutas il.

util-i $=$ esar utila.
am-i $=$ amar.
kron-i $=$ kronizar.

Ube esas la diverseso di la radiki, se ol ne aparas en la derivo, se on povas derivar de diversaspeca radiki per la sama sufixo ed on ricevas nula diversajo ? Kad S^o B. dicos : La diverseso existas, quankam ol nultempe aparas. Co esus famoza filozofio !

F. Buckel.

Pri la nombri di deki.

S^o Duthil (Reims) propozas, por solvar la malfacilajo, konciliante la regulozeso kun la klareso, supresar simple la d di dek e dicar : duek, triek, quarek, e c.

‑av o ‑ab.

On devus memorar, ke existas multa homi, precipue negri, cirke 100 milioni, qui ne povas klare ed bone pronuncar av, sed povas facile, e fakte preske sempre pronuncas ab. Pluse, me kredas ke ab komprenesus plu rapide e klare da omni.

Sidney E. Bond.

des‑ o dez‑ ?

A la motivi donita da S^o Senigallia (p. 734) por preferar dez kam des, on povas adjuntar, ke dez esas plu facile pronuncebla e plu muzikala kam des.

S. E. Bond.

[ 97 ]

Pri ‑eg.^[17]

Me opinionas ke, se on decidos supresar la sufixo ‑eg, kritikita da S^o Strauss, pro sa simileso a la sufixo ‑et, di kontrala senco, esos malmulte utila (e forsan nociva) vicigar ol per ‑im. Nam ‑im tro multe similesas la sufixo ‑em, ed okazione povus efektigar intermixi kun ol : tale kriimo (vice kriego) « un hurlement » e kriemo « un criard ». Pro quo, en ta cirkonstanco, on ne simple supresus ‑eg, vicigante ol per nula altra sufixo, sed uzante ula sinonima expresuro, furnisita da nomo, adjektivo od adverbo, segun la kazo ? La Gramatiko da S^o de Beaufront prizentas ad ni, relate l’uzado de ‑eg, la sequanta specimeni (p. 69) : « domego, varmega, kriegar, treege », kun la senci « château, brûlant, hurler, extrêmement ». Or oli povus max facile vicesar da kastelo, max varma, brulanta o bolanta (ex. aquo), ulular o violente kriar od intense klamar, extreme o maxime, e c. Same, expresuri quale montego, pordego, povus vicesar da extreme alta od imensa^[18] o kolosala monto^[19] ; granda pordo^[20] o, plu precize, vetur-pordo. Forsan ta agmaniero esus plu bona kam la kreo di ula nuva sufixo, qua ne semblas tre bezonata.

Alfred Dutens.

Rimarko. — Ni memorigas nia kritiko di treege (N^o 12, p. 709). Altralatere, ni memorigas, ke on propozis la sufixo ‑im, vice la sufixo ‑on, por fracional nombri.

Pri kelka derivaji.

Se plugar $=$ F. labourer, plugilo $=$ instrument quelconque pour labourer ed ne F. charrue ; sed suficus dicar plugar $=$ labourer à la charrue, lor plugilo $=$ F. charrue, D, Pflug, E. plough.

Ad me semblas bona : plugar plugilo, shovelar shovelilo, piochar piochilo, rastar rastilo, sed ne : spado, herso, hersagar. Pro quo ne : spadar spadilo, hersar hersilo ?

Ta ecepti ne esas rara en nia vortolibri. Existas altra kompari quin me ne komprenas ; exemple, kande du instrumenti, du mestieri, du arbori, e c., havas similesi inter li. Komparez : shovelilo e spado, tondilo e cizo, pistilo e martelo, medicinisto e veterinaro, senatano e deputato, shuisto e talyoro, kastanyero e querko, frambyero e vito, fragyero e melono, rozyero e lilaco, e c. Me kompatas nia turka e chinana lernanti.

[ 98 ]

Nia nuna linguo ne esas ankore : la max facila por la max multa homi ; sed : la max facila por kelka linguisti. Felice ni esas sur la bona voyo per nia Akademio.

Teo Martineau

à Tonnay-Charente (C-I).

Rimarko. — Por la senco generala di F. labourer (laborar la tero per irga instrumento) on propozis labrar (N^o 25, p. 9) qua sat similesas F. labourer, I. lavorare. Lor plugar esus labrar per plugilo. E forsan esus plu simpla supresar la verbo plugar ed uzar plugo por l’instrumento : D. Pflug, E. plough, F. charrue.

Viraleso.

La adjektivo di viro esas virala ; do vireso devas vicigesar per viraleso.

F. Buckel.

Respondo. — No, ne necese : vireso $=$ qualeso di viro. Margarita esas virgino, sa chambro esas virginala. On povas do parolar pri la virg(in)eso di M. e pri la virginaleso di sa chambro.

Klasizo di nia afixi.

On povas klasizar la afixi di Ido segun la gramatikal speco di la radiki, a qui li povas aplikesar, e segun la speco di la vorti, quin li formacas. Ni havas tale la sequanta skemo :

I. Afixi ad la substantival radiki :
1. Afixi formacanta altra substantivi : ge‑, ex‑, bo‑ ; ‑in, ‑id, ‑yun, ‑ist, ‑er, ‑aj, ‑ar, ‑ey, ‑uy, ‑ul ;
2. Afixi formacanta adjektivi (adverbi) : ‑al, ‑oz, ‑an, ‑atr ;
3. Afixi formacanta verbi : ‑iz, ‑if, ‑ig, ‑ij, ‑es.
II. Afixi ad la adjektival (o adverbal) radiki :
1. Afixi formacanta altra adjektivi (adverbi) : ‑al, ‑atr, ‑esm, ‑opl, ‑on, ‑op ;
2. Afixi formacanta substantivi : ‑aj, ‑ism, ‑ist, ‑es ;
3. Afixi formacanta verbi : ‑ig, ‑ij, ‑es.
III. Afixi ad la verbal radiki :
1. Afixi formacanta altra verbi : dis‑, mis‑, re‑, retro‑ ; ‑esk, ‑ad, ‑ig, ‑ij, ‑es ;
2. Afixi formacanta adjektivi (adverbi) : ‑ant, ‑ebl, ‑em, ‑iv, ‑end, ‑ind ;
3. Afixi formacanta substantivi : ‑aj, ‑ur, ‑ist, ‑ey.

Ad omnaspeca radiki povas adjuntesar la sequanta afixi, qui formacas samspeca vorti : pre‑, mi‑, mal‑ ; ‑eg, ‑et, ‑ach, ‑um.

Nun ni aranjez sinoptike la sufixi, qui trovesas en la tabelo plu kam unfoye, kun exempli :

[ 99 ]

Subs. rad. :

—

1. dent-isto
2. lan-ajo
3. kaval-eyo
4. sponj-atra
5. hom-ala
6. vir-ijar
7. fianc-igar
8. fripon-esar

Adj. rad. :

—

ideal-isto
nuv-ajo
verd-atra
blind-ala
pal-ijar
pur-igar
modest-esar

Verb. rad. :

—

kant-isto
kapt-ajo
dorm-eyo
milit-ala
vid-ijar
send-igar
instrukt-esar

Me nun questionas, kad la sama sufixo povas adjuntesar en Ido ad diversaspeca radiki.

F. Buckel.

Pri fiktiva radiki.

S^o Fichot rimarkas, ke ni havas semblanta derivaji, quale : egoismo, egoisto ; optimismo, optimisto, e c., sen havar la radiki korespondanta, quin li semblas implikar. To esas vera : ni ne admisis oli, pro ke til nun ni ne bezonas li (ego $=$ me ; optim $=$ max bona). Sed se uldie on bezonos oli, on povos enduktar li en la linguo (forsan ego en la senco filozofiala : F. le moi ; e optimo en la senco teknikala : F. l’optimum, qua esas speco di maximum).

Bulo, globo, sfero, balono, kuglo.

Sfero esas la geometrial, abstraktita figuro. Bulo e Globo esas konkreta materyala sfero. La distributo di ca du vorti esas nefacila, quankam la du semblas utila. On uzas bulo precipue por la ludi (bulo di bilardo, di kegloludo), e globo precipue por la cienci (la tera globo, sive reala, sive riprezentata per kartona globo). Buleto esas F. bille, sive por l’infantala ludo, sive en tekniko (rulo sur buleti). Kuglo esas rezervata a la projektili di pafili (fusili, pistoli, e c.) qui en nia tempo neplus esas sfera o sferatra. Kuglego esas projektilo di kanono. Kugleto esus forsan la plombograni, quin on uzas en chasofusili. Balono esas globo o bulo kava, mola, plena de aero (kompresita) e konseque elastika, por ludar. Baloneto esas F. balle, anke por ludar. Balonego esas la vulgara nomo di la (sferatra) aerostati (plena de gaso). On povas nomar li simple baloni, kande nula ambigueso esas posibla.

Kubal metro o metral kubo ?

On rimarkigis da ni, ke l’expresuri : quadrata metro, kuba metro, por l’unaji di areo e di volumeno, esas nejusta e mem sensenca, quankam li esas kopiata de ula naturala lingui ; nam metro (longajo) ne povas esar quadrato o kubo. La dicita unaji [ 100 ]esas reale quadrato o kubo, qua havas latero de un metro. On propozas do nomizar li : metral quadrato, metral kubo. Adminime, se on volas konservar l’ordino di la nacional expresuri, on povus forsan dicar : quadratal metro, kubal metro, quo signifikus (vere, min klare e min juste) : metro relativa a la quadrati, a la kubi.

Forto.

On questionis, quale on devas tradukar D. Kraft, EF. force, e c. en mekaniko. Se on parolas pri qualeso o pri abstraktita grandeso, on devas uzar forteso ; ex. la forteso di ula mashino (sed to esas plu exakte la povo, mezurebla en kaval-povi). Se on parolas pri la quanto mezurebla en kilogrami, on devas uzar fortajo. Sed on judikas ta vorto poke longa por vorto tante frequa. Nu ! on povas tre bone uzar simple forto, nam, en mekaniko, to ne povas esar dusenca. Fortajo esus necesa nur por distingar « kozo forta » de « homo forta », quan indikus forto. Sed kande la distingo ne esas necesa, la sufixo ‑aj divenas neutila (ex. ni dicas dezerto, ne dezertajo). Or en mekaniko, nule importas, kad la fortajo qua agas sur moveblo ( $=$ moveblajo) esas kozo, od animalo, o homo : to esas tute indiferenta. Do on povas sekure uzar forto, qua lor signifikas simple : ulo forta.

Puntuala.

S^o D’Orczy propozas nuva vorto : puntual-a (‑eso) $=$ D. pünktlich, E. punctual, F. ponctuel, I. puntuale, S. puntual. Il rimarkas ke, se to esas la senco di akurata, puntuala esas preferinda, nam ol esas DEFIRS e Por., dum ke akurata esas nur DER.

Pri mutono.

S^o J. Krenn (Wien) opinionas ke, en la religyala texti adminime, mutono esas netolerebla por tradukar D. Lamm, F. agneau, L. agnus (v. J.‑B. Pinth, Jesu-Kristo : « Mutono di Deo… »). Il propozas do agnelo [FI]. — Ni adjuntas ica rimarko, ke mutonyuno ne esus certe plu agrabla, e ke se on bezonus diminutivo (F. agnelet), agneleto esus plu bela kam mutonyuneto.

Pri kurb e kurv.

S^o J. Krenn (Wien) pledas por kurba, qua ne esas nur Esperantala, sed F. e Hungara (görbe) ; mem en D. on pronuncas ofte kurb (vice kurf). Pluse, la radiko kurv, en hungara ed en omna slava lingui, havas la senco fornikistino.

[ 101 ]

Literulo ?

S^o Senigallia questionas, quale on povas tradukar F. illettré, e la kontrajo ; qui sait lire (et écrire)^[21] ; to esas, qua savas (o : ne savas) lektar (e skribar). Semblas ke l’ideo esas : « qua konocas (ne konocas) la literi », e konseque povas tradukesar per literulo (la sufixo ul havanta tre general ed elastika senco). Forsan anke on povus dicar alfabetulo (segun exemplo di Port. analphabeto), sed ta vorto esus plu longa, precipue en la kontrajo nealfabetulo. Kompreneble, ta ideo esas tute preciza, e nule povas expresesar per savanta e nesavanta.

Merkato.

S^o Senigallia propozas adjuntar a ta vorto (ja admisita) la senco : Publika loko en qua on vendas ; nam vendeyo povas indikar tam bone o prefere irga butiko o kontoro. To esas la senco di D. Markt, E. market, F. marché, I. mercato, S. mercado ; e la senco, quan ni adoptis, esas nur metaforal extensuro di ica.

Bagajo.

S^o Senigallia propozas bagajo [EFIR] $=$ D. Gepäck, E. baggage, luggage, F. bagage, I. bagaglio, R. bagaj, S. equipajo, por la senco : equipuro di voyajanto o militisto. Ni uzis til nun : pakajo o pakaro.

Kavalkar.

Uli kritikis ica vorto, pro ke on kavalkas altra animali kam kavali ; e li questionis (kun quanta sprito !) kad on devas dicar kamelkar, asnkar, e c. Li ne atencis, ke ta vorto ne esas formale derivita de kavalo, e ke konseque ol nule implikas l’ideo di kavalo. To esas do min shokanta kam la franca expresuri : aller à cheval sur un âne ; o mem : être à cheval sur un banc. To esas nur « katakrezo » (trouzo) simila a : « kavalo kun arjenta hufferi ». On povas do tute quiete uzar la verbo kavalkar, ne nur pri omnaspeca animali, sed anke pri kozi : kavalkar asno ; la sorcistini kavalkas bastoni. Rimarkez ke ni uzas ta verbo tranzitive. On povas anke uzar l’adverbo di l’sama radiko : sidar kavalke sur benko. E la sprituli povus sparar sua spritaji, nam oli pruvas nur, ke ili komprenas nulo en la naturala derivado di la senci di la vorti^[22].

Apogar.

S^o H. White rimarkas ke la verbo apogar esas tradukita, en la E. vortolibri, per du tre diversa vorti : to prop up, qua signifikas [ 102 ]suportar, e to lean on, qua signifikas plu juste suportesar da. La justa senco esas l’unesma : suportar (o : igar suportar) per lateral od obliqua fortajo ; ex. : apogar skalo ad muro. On devas do dicar anke : me apogas me ad la muro. E konseque, to lean on devas tradukesar per : apogar su (od : apogesar) ad o sur…

La verbo F. appuyer, en sa netranzitiva senco, devas tradukesar per presar o pezar, ne per apogar, qua esas esence tranzitiva.

Apogilo povus tradukar D, Stütze, E. stay, F. étai, I. puntello, sosteno ; S. tentemozo, rodrigon ; forsan anke F. épontille, sed ne F. étai en naval senco. — Se on judikus apogilo ne preciza, on povus uzar apog-trabo (v. p. 70-71).

Vicar, vicigar, substitucar^[23].

A vicas B $=$ A okupas (provizore o definitive) la loko (ofico, funciono, rolo) di B. — A viceskas B $=$ A prenas (komencas okupar) la loko di B, pozas su od aparas en la loko di B. — C vicigas B per A $=$ C pozas (o produktas) A en la loko ante okupita da B. En la sama kazo, C substitucas A a B^[24]. Tale, la verbo substitucar havas senco exakte inversa di vicigar ; on ne devas do uzar ta du verbi l’una vice l’altra, segun l’exemplo di ula lingui (Italiana). To genitus tre jenanta miskompreni : e pro ke ni havas du vorti, ni devas uzar li en diversa senci.

Rotacar, translacar.

Existas neanalogeso inter ta du vorti, tante simetra per la senco (nam omna movo povas malkompozesar en rotaco e translaco) : rotacar esas nur netranzitiva, dum ke translacar esas kune tranzitiva e netranzitiva (« mixita »). La lasta formo esas plu komoda, e cetere konforma a l’analogeso : nam movar e turnar esas « mixita ». Semblas do necesa igar anke rotacar mixita, quankam nia lingui ne sugestas ta aranjo. La movo di rotaco ne esas plu pasiva, o min aktiva, kam la movo di translaco.

« Varyebla ».

Kelka samideani esas kompreneble tentata uzar varyebla vice varyiva, e… « sukombas » a la tento. Or, pro ke varyar esas [ 103 ]netranzitiva, ol ne povas havar pasivo, e konseque formacar pasiva derivaji quale varyata, varyebla, sed nur aktiva derivaji : varyanta, varyiva, varyema. Se on volas formacar la pasiva derivaji, oportas atribuar a varyar la tranzitiva senco (varyigar), e, pro ke on ne povas supresar la netranzitiva senco, transformar ol en verbo « mixita ». Cetere, ol divenus tale analoga a sa sinonima chanjar (Chanjar ne esas exakta sinonimo di varyar : varyar esas chanjar segun quanteso od intenseso).

Okazione, nia italiana samideani devas rezistar altra tento, nome uzar varia quale adjektivo, vice diversa. Anke la F. varié devas generale tradukesar, ne per varyanta (o varyata, se on aceptas la supera propozo), sed per diversa, diversaspeca. Ni ne bezonas adjuntar, ke diversa tradukas anke l’Esperantulajo malsama (qua esas omnasupoze nelogikala, nam malsama signifikas nulo plue kam nesama, ecepte se ol signifikus : kontrala).

F. Séjour.

On questionas, quale on devas tradukar la vorto : D. Aufenthalt, E. residence, F. séjour, I. soggiorno, S. mansión ; e la verbo : D. verweilen, sich aufhalten, E. sojourn, F. séjourner, I. soggiornare, S. morar. Ed on propozas ula nuva vorto, quale sojurnar. Ta vorto ne semblas necesa, nam on povas uzar por ta senco nia konocata vorti : restar e restado. Nam la citita vorti signifikas ; restar dum kelka tempo en la sama loko, sed ne definitive : to esas mine kam habitar, sed plue kam haltar^[25].

F. Distinct.

Germana samideano questionas, kad ni ne bezonas specala radiko por tradukar D. deutlich, F. distinct. Semblas a ni, ke on povas sempre uzar derivajo di la verbo distingar, sive distingita (qua equivalas e preske koincidas la L. distincta), sive distingebla : « Parolez, skribez distingeble ». Ultre ta qualifikiva senco, en qua ol aplikesas, sive ad un obyekto, sive a singla obyekti, la vorto distinct havas anke relativa o determiniva senco, en qua ol aplikesas sempre a plura obyekti, sed lor ol havas la senco di diversa, aparta, e devas do tradukesar per ica vorti.

D. erst.

L’expreso propozita (Prog. II, 670) : « Me venos ne ante morge matene » ne povas signifikar la samo kam la D. : Ich komme erst [ 104 ]morgen früh, nam la lasta asertas, ke morge matene me venos (nek antee nek pose), dum ke l’unesma signifikas, ke posible me venos plu tarde, exemple morge dimeze o vespere.

Do se ni ne volas indijar hike necesa expreso, ni devas introducar ula specala adverbo. Pro quo ne adoptar erste ? Me judikas, ke esas logikala e naturala adoptar de ula linguo vorto se ol expresas juste l’ideo por qua on bezonas expreso, supoze ke sa formo ne esas kontre la spirito di nia linguo. Se on trovas ulo ankore plu internaciona, kompreneble on adoptos ol, sed en ica kazo to ne esas probabla.

P. de Janko.

Rimarko. — L’expresuro ne ante similesus multa altri, quin ni uzas omnadie, di qua la signifiko esas precizigita da l’uzado e da ula tacita impliki. Se me dicas : me venos ne ante morge, omni certe komprenos, ke me venos morge, e ne ante, quankam logike to povus signifikar, ke me venos pos… un yaro exemple. L’adopto di erste esus nefortunoza, pro ke nulu probable uzus e komprenus ol, exter la Germani, dum ke ne ante esus komprenebla ed uzebla da omni.

Pri D. erst.

S^o J. Krenn (Wien) konstatas, ke nur la Germani distingas nur e erst : en Hungara, exemple, la sama vorto uzesas por erst kam por nur. Cetere, la D. erst esas anke plursenca, e signifikas unesma, unesme, e c. Ol tradukesas en Suedana da endest, qua existas anke en germana rural dialekti ; e pro to S^o Krenn propozas dest por tradukar D. erst ; adverbo deste, adjektivo desta.

Pri E. set.

La angla vorto set esas uzata da omna altralinguani en lia propra linguo kande li tradukas E. a set of dishes, shaving set, parlor set, toilet set, set of knives and forks, ed c. La vorto set semblas esar tre komoda kande ni parolas pri artikli, qui esas uzata por sama laboro e skopo, e ca vorto mankas en altra lingui, inkluzite Ido, ecepte en un kazo : D. Besteck $=$ kulteli ed forki. Ido aro havas altra senco.

A. Gluck.

Respondo. — Ni ne uzas aro quale izolita vorto. Sed la vorto dezirata semblas esar seryo, e plu precize asorturo (kolekto de obyekti od utensili asortita, t. e. de la sama sorto, sed de diversa formo o grandeso). Por F. couvert (kuliero, forko, kultelo, e c.), ni havas manjilaro.

Pri D. sollen e müssen.

La angla averti en libreyi, e c., ridinda idiotismi : Gentlemen [ 105 ]must not spit on the floor ! Visitors must not talk loud ! Clerks must not loiter ! e c., pruvas, ke mankas propra vorto por ideo D. sollen.

A. Gluck.

Respondo. — Ta « idiotismi » semblas pruvar tute kontre, ke la distingo di sollen e müssen esas neutila, ed esus misuzata da la Angli, nam hike la verbo must uzesas precize en la senco di devo (negala devo, t. e. : devo ne facar ulo, sed tamen devo). Reale on misuzas ol por expresar plu energie l’interdikto.

F. tandis que.

La F. konjunciono tandis que uzesas ofte por expresar, ne samtempeso, sed opozeso, ed en ta kazo l’uzo di dum ke povus esar dusenca^[26]. Sed lor on devas tradukar ol, segun la senco ipsa, per kontre ke (quale docas la Gramatiko kompleta, § 85, fino). On devas tradukar same au lieu que (qua signifikas propre : vice ke), kande ol havas la sama senco. On devas sempre memorar la precepto di S^o de Beaufront : « Tradukez ne segun la vorti, sed segun l’ideo » ; ed on devas lektar e relektar zorgoze sa « kompleta » Gramatiko, ante facar questioni neutila o mem objekti nejusta.

Pri la nomo Norvego.

Quale Norvegano me povas rimarkar, ke la formi Norvego-norvegano e Norvegio-norvego esas tute egala por la norvegana orelo. Pro to esas eroro opinionar, ke chanjo pri ta punto donus plu multa chanci a la L. I. en la propagado.

D^r Landmark.

Pri la misuzo di la sufixo ‑ec en Esperanto.

Lektinte en Germana Esperantisto (februaro, p. 43) letro sendita a S^o Prof. Ad. Schmidt, « honora membro de la Germana Esperanto-Asocio », Potsdam, en qua on deziris ad il « ke la venonta jaro estu fruktoporta por vi persone relate sanecon kaj felichon », ni skribis ad il la sequanta letreto (5 februaro) :

«… Me volas nur facar un questiono pri la letro quan vu ricevis… Voluntez do explikar a me pro quo, en Esperanto primitiva, on dicas samtempe saneco e felicho, prefere kam sano e felicho, o kam saneco e felicheco, o mem kam sano e felicheco ?…

L. Couturat. »

[ 106 ]

S^o Prof. Ad. Schmidt voluntis respondar per la sequanta letro (9 februaro) :

« Vi demandas, kial oni ofte diras en Esperanto « saneco kaj felicho », kaj viaj paroloj montras, ke lau via opinio tiu forma diverseco estas mallogika. Vi pensas ke oni devas uzi la saman formon che la du vortoj : au « sano kaj felicho », au « saneco kaj felicheco ».

» Sed kial do ? Kontraue tiu diferencigo shajnas al mi esti rezultato de delikata lingva sentemo. « Saneco » signifas la staton esti sana ; sed « felicho » montras ne nur la staton de (anima) felicheco, sed plue (au, lau la okazo, sole) la favoron de eksteraj cirkonstancoj ; kaj tiu chi tute ne estas eco de l’homo kiu ghuas ghin. Kompreneble, se la bondeziro iufoje nur rilatas la felichecon, oni uzos tiun chi esprimon. Oni do povas distingi lau la senco, se oni volas. Chu Esperanto, kiu permesas esprimi tiel subtilajn nuancojn de l’penso, ne postulante chiam la saman teorie konstruitan formon, ne estas efektive mirinda lingvo ?!

« Cetere, se vi estus prava, malaprobante la esprimon « saneco kaj felicho », tio neniel tushus la lingvan valoron de Esperanto. Ghi nur montrus ke malbona uzajho enshovighis en la kutiman chiutagan uzadon de la vivanta lingvo Esperanto (kio multnombre okazas en chiuj vivantaj lingvoj), kaj vi rajte povus mallaudi la Esperantistojn pro ilia nekorekta parolado^[27] ».

Ni respondis per la sequanta letro :

Paris, 11 februaro 10.

« Estimata sioro,

« Me dankas vu pro vua afabla respondo, qua semblas a me tre instruktiva. Se me bone komprenas ol, vu atribuas a felicho altra senco kam a felicheco, nome, « la favoro di l’extera cirkonstanci », t. e. proxime la senco di la germana Glück. Me supozas do, ke vu tradukus Glücksspiel per felicholudo ; voluntez dicar, kad me esas justa. Altralatere, vu dicas ke saneco signifikas la stando esar sana (e pro to ni dicas juste en Ido san-eso). Sed lor, quon signifikas sano, segun vu ? Vu ya savas, ke D^ro Zamenhof e la « max bona autori » uzas konstante sano, vice saneco. E to ne semblas signifikar altro kam saneso, nam on drinkas ( ye la sano ) di ula persono.

» Me intencas publikigar mea unesma postkarto e vua respondo (pri ca preciza questiono) ; e pro to me pregas, ke vu voluntez respondar tre mallonge a la du supera questioni. Me dankas vu pro vua permiso, e prizentas a vu, estimata Sioro, mea sincera saluti.

« P. S. — Rimarkez, ke vu admisas (hipoteze) ke « malbona « uzajo enshovighis en la kutiman chiutagan uzadon de la vivanta [ 107 ]« lingvo Esperanto », e ke on povus korektigar ol. Sed vu oblivyas, ke precize la uzado esas la sola normo di la « fideli », e ke opozar ad ol ula teoriala regulo od idealo (logikala od altraspeca) esas ja… herezio ! »

Ni ricevis nula respondo a nia du simpla questioni. Ni nule intencas divinar l’opiniono di S^o Schmidt ; ni volas nur informar il pri Ido. To quon il definas « la favoro di l’extera cirkonstanci » esas expresata en Ido per la vorto fortuno, qua havas senco tute diversa de feliceso. Feliceso esas ya la stando esar felica (e rimarkez, ke ta defino da S^o Schmidt ipsa justigas l’identigo di la sufixo ‑es a la radiko di l’verbo esar, quan ula cienculi penis kritikar) : do ol apartenas nur ad homo od ento sentiva. Sed pro to anke nur tala enti povas dicesar felica. Evento, exemple, ne esas felica, en Ido, sed fortunoza. Do Esperanto intermixas en la radiko felich du tute diversa idei ; ol esas nule « admirinda » pro to, e ni povus questionar inverse : Kad linguo tante konfuza e difektoza meritas l’aprobo e « admiro » di ciencisti quale S^o Schmidt ?

Cetere, quale l’adjunto di la sufixo ‑ec (qua signifikas qualeso) povus tante chanjar la senco di la radiko ? Felicho esez nia fortuno ; kad felicheco povas signifikar altro kam : qualeso di fortuno ? Quale ol povas signifikar feliceso, t. e. stando di homo od ento felica ? E quale felicha ipsa povas signifikar felica, e ne fortunoza ? Ton S^o Schmidt oblivyis explikar. Se Esperanto permisas « expresar subtila nuanci di la penso », to esas nur per arbitriala chanjo di la senco di l’radiko segun la sufixi quin on adjuntas ad ol. Ol pekas do kontre la granda principo di unasenceso.

Pluse, S^o Schmidt devus anke explikar la difero di sano e saneco. Segun sa teorio, on devus dicar : saneso esas la stando esar sana, sano esas l’ensemblo di l’extera cirkonstanci, qui produktas la saneso. Se ta expliko esus justa, on intermixus itere du idei tute diversa, ta di sana e ta di salubra (« sanigiva ») ; e la sano esus simple la salubreso (sanigiveso). Sed kande D^ro Zamenhof od altra « maestri » drinkas ye la « sano » di ulu, li ya deziras ke lu esez sana, li deziras fakte lua « san ‑eso » (same kam la germana « fideluloj » deziris reale la saneso e feliceso di S^o Schmidt). Li simple omisas sufixo, qua semblas a li neutila. Simile, on konstante parolas pri malsano vice malsaneso, pri sagho vice sagheco : tamen ni defias irgu indikar, per quo sagho diferas de sagheco, o quale sagho povas esar ulo altra kam la qualeso di sagha. Nu ! ni questionas S^o Schmidt ed omna nia germana samideani : kad la D. sufixo ‑heit havas vere nula utileso, nula senco en vorti quale Gesundheit, Krankheit, Weisheit, e c. ? E se ol havas ula senco, kad on povas « senpunise », sen domajo, supresar la korespondanta sufixo en la L.I. ? Ta supreso nule esas « la rezultajo di delikata linguala sentimento », sed nur mallogikal idiotismo.

[ 108 ]

Dum ke on supresas ta sufixo ube ol esas necesa, on trouzas ol ube ol esas neutila e mem absurda. En Germ. Esp. exemple (ed altraloke) on parolas pri la fameco di ciencisto (p. 50) o pri l’abundeco di materyo (p. 56). Or quon signifikas tala vorti ? Fameco $=$ qualeso di famo ; abundeco $=$ qualeso di abundo. To signifikas nulo plu kam famo, abundo. Yes, ni savas : to venas de ke on dicas fama vice famoza, abunda vice abundanta (same kam on dicas poreco vice porozeco, dum ke ol signifikas : qualeso di poro). Sed se on dicus korekte famoza, on derivus de ol famozeso, ed on rimarkus lor, ke to signifikas nulo altra kam famo. Same, abundeco divenus abund-ant-eso, qua equivalas exakte e simple abundo (kp. N^o 23, p. 681).

To pruvas, ke la logiko ne sempre komplikas, sed egale ofte simpligas, ed en omna kazi klarigas la expresuri. Sed la « fideluloj » malprizas la logiko, e sequas nur la blinda uzado. Tale li uzas hazarde omna sufixi, segun lia kaprico o fantazio, e li nomas to « delikata linguala sentimento ». On pretendas tale distingar « subtila nuanci », ya mem nuanci tute ne existanta (quale sano e e saneco, sagho e sagheco), ed on ne rimarkas, ke samtempe e pro to ipsa on intermixas, ne nur nuanci, sed idei vere diversa, quale kurajo e audaco ; e ke on tute indijas vorti por idei tam grava e fundamentala kam karitato ! Quale on povas esperar, ke la ciencisti adoptos linguo tante difektoza e senregula ?

Esperantulo.

On editis recente broshuro sub la titolo : La profitoj di Esperanto. On questionas su : quon profitis Esperanto ? Kad ol profitis, exemple, la bona lecioni di Ido ? Tute ne : ta titolo signifikas : la avantaji di Esperanto. Tala esas la klareso e la justeso di ta linguo ! E quale ol povus nur dicar : profitar sua avantajo ?

Sed ni devas prenar nia exempli di Esperantulo de la Maestro ipsa, di qua la stilo esas la supera modelo e normo di l’uzado, nam altre on objektus a ni, ke ni kritikas nur la malbona uzado di aparta Esperantisti, e ke to signifikas nulo. Ni do tralektez la Proverbaro esperanta da D^ro Zamenhof, en La Revuo di februaro. Ni vidas exemple, ke « avarulo avaras » [1181] ; on uzas konstante felicho vice feliceso [1203, 1204], sagho vice sajeso [1092, 1210, 1211, 1231], prudento vice prudenteso, o plu juste raciono [1059, 1124, 1210] ; kalvo vice kalveso [1040] ; on uzas versimile ebrio vice ebrieso : « Vera opinio montrighas en ebrio » [1168], nam ebrio dicesas sempre ebriulo : « Por ebriulo ne ekzistas danghero » [1117] ; same « pio por Dio » vice pieso, « kapablo por diablo » vice kapableso [1131], sed samtempe on parolas pri sobreco, ebrieco, malsagheco [1168, 1169] ; e ni rimarkas mem la tre reguloza pardonemeco (qua forte kontrastas kun l’altraloka uzado di emo vice [ 109 ]tendenco). [1111]. Kompreneble, on « malutilas » [1116], « similas » [1141], « rapidas » [1043] ; ulu « sin gloras » [1216], « la fino kronas la verkon » [1065] ; « pasanto vojas » [1085] ; la « nokto voalas » [1134] e mem ulu « almozas » : to signifikas, ne donar, sed demandar almono ! Dolori signifikas generale dolorigar, ne sentar doloro : « ghia piko doloras » [1010], « ne doloras frapo sur fremda kapo » [1225], sed kelkafoye ol semblas equivalar nia dolorar : « de bona vorto lango ne doloras » [1083]. La idiotismi abundas : on « fordormas la okazon » ; on « elmetas la okulon » (on savas ke elmeti $=$ expozar !) ; on « okulachas ». Quon signifikas : « shtono de falpushigho » [1046], « strechighi el la hauto » [1060] ? On uzas domaghi e spiti en tute falsa senco : « Pro vorta ludo li ech patron ne domaghas », ni dicus : « indulgas » [1184] ; « amason ne spitu » [1191] t. e. : ne defiez ; « pli facile estas eviti ol spiti » [1029], hike to semblas signifikar : afrontar. To esas kompleta miskompreno e korupto di la senco di ta vorti : domajo e spito, quale eventis ja pri mult altri. Rezume, l’autoro di Esperanto nule penas emendar sa linguo, il prefere « richigas » ol per nuva idiotismi. Esas ya plu facila pruntar de Ido du o tri nuva vorti (aspekti vice elrigardi ; abundi vice sufichegi o malmanki ; ebria vice malsobra) kam komprenar e juste aplikar la reguli di logikala e klara derivado. — Ni oblivyis dicar, ke on uzas sempre malantau vice dop^[28], e ke on parolas konstante pri speso e spesmilo.

KRONIKO

AKADEMIO

Ni ricevis de S^o de Janko, por l’Akademio, manuskripto kun la titolo :

Listi di la vorti kontenanta kelka literi o litero-kombini, qui de fonetikala vidpunto povas interesar, nome :

au, c, ch, eu, gu, h, ia, ie, io, lu, qu, sh, w, x, y, z ;

anke : di la vorti komencanta per plura konsonanti.

Ni dankas S^o de Janko pro ta utila laboro, ed anuncas ol, por ke altra Idisti ne entraprezez la sama tasko, sed konsakrez sua peni ad altra labori od explori.

Suiso.

La sundio 20 februaro eventis en Brugg la generala kunveno di la « Suisana Uniono por la propagado di la linguo internaciona ».

[ 110 ]

Dum la pasinta yaro la membraro di la « Suisana » duoplijis, quankam kelk esperantisti provis omnamaniere impedar la venko di la progreso.

La yaral kontributo fixigesis ye 2 franki por singla membri, e por membri di grupi ye un franko^[29].

Vice S^o Knecht, qua pro troa laboro demisis quale sekretaryo, la kunveno elektis unanime S^o Hiestand, instruktisto en Hoengg.

Propozo pri fondo di korespondo-klubo aceptesis. Omna membri di la « Suisana » povas adherar a ta instituco. S^o O. Bresin, instruktisto en Küsnacht, zorgos la direktado di ta klubo.

Anke la questiono pri oficial organo priparolesis. Omna diskursanti opinionis, ke esas ankore tro frua krear propra jurnalo. On deklaris do quale oficial organo la revuo « Idano » e rekomendas olsa abono ad omna membri.

La kunveno pruvis itere, ke nia linguo facis bona progresi en Suiso. Ne nur la quanteso, sed precipue la qualeso di la asistanti esis kontentiganta. Dum la kunveno nur Ido parolesis, ed esis joyiganta audar la raporti di la riprezentanti ek dekkin diversa urbi ek omna parti di la lando. Nia kozo marchas e nulo haltigos ol.

A. N.

Küsnacht (apud Zurich).

En ica loko fondesis Idista grupo, qua havas la precipua skopo, furnisar a nia (Suisana) samideani l’ okaziono praktikar parole nia linguo en amikala e distraktiva kunveni. La prezidanto esas S^o Otto Bresin, la sekretaryo S^o J. Wismer.

Hamburg-Altona.

La 21 februaro eventis la generala kunveno di la Laboristal Helplinguo-societo, en la domo di la libera korporacioni. La societo kontenas 4 grupi : Barmbeck, Eilbeck, St-Pauli-Eimsbüttel, e Altona. On reelektis l’antala chefaro : prezidanto, Emil von der Ahé ; kasisto : Philipp Gartner ; sekretaryo : D^lo Rosa Meutzner, Telemannstrasse 9, II, Hamburg. Diskursi facesis da la prezidanto e da S^o Max Behnke, fondinto di la grupo, qua rekomendis adherar a l’ Uniono di l' Amiki di la L. I.

Epernay.

La 28 februaro fondesis en ica urbo Idista grupo : prezidanto, S^o Vesnier, profesoro di la kolegyo, 20, rue Pasteur ; vice-prezidanto, S^o Cartié ; sekretaryo-kasisto, S^o Brault ; sekretaryo-adjuntita, Damzelo Hahn. La kurso facesas omna lundio, en l’urbo-domo. La regionala jurnali : Le Champenois, Le Réveil de la [ 111 ]Marne, La Dépêche de l’Est, Le Courrier du Nord-Est, raportis ta evento.

Hénin-Liétard (Pas-de-Calais).

En sa generala kunveno di 20 februaro, l’Idista Klubo Progreso votis definitive sua statuti e komitato.

La komitato kompozesas tale : Prezidanto, S^ro Jules Legrand ; Vice-prezidanto, S^ro Emile Dufrenne ; Sekretaryo-kasisto, S^ro René Legrand, 96, rue de Rouvroy ; Vice-sekretaryo, S^ro Léonce Sauvage ; Bibliotekisto, S^ro Louis Dieu.

La docanto di ta klubo, S^ro René Legrand, formacis grupo en Billy-Montigny (sekretaryo : Alfred Fosset, rue de Rouvray). Il komencis sa kurso, qua frequentesas reguloze da kelka laboristi.

Biella.

Seque la departo di S^o L. de Guesnet, la Klubo elektis S^o Oreste Bosco quale sekretaryo. La du unesma secioni finis la seryo de lecioni ed unionis en supera secioni por perfektigo e konversado ; balde triesma seciono apertesos. La membri esas nun 35, omni konocanta la linguo.

Stockholm.

La 3 januaro eventis general kunveno di la grupo « Propaganto » (ex-laboristal grupo). Nuva komitato elektesis. La sekretaryo korespondanta esas S^o Arvid Rindell, Asögatan, 109, Stockholm.

Bromsten (Suedo).

Kurso aranjesis danke la energioza kampanyo di Sⁱ Helmer Mellin e Erik Johanson. La partoprenanti esas max grandaparte yuna laboristi.

Härnösand (Suedo).

Injenioro John Nordin docas nia linguo a grupo di futura Ido-profesori.

Ljungsbro (Suedo).

Damz^o Alma Nordqvist, studyal guidanto di la « Templet n^o 975 L Brunnsby Mimer » (Klubo 975 di la Templo-Ordeno), komencis kurso kun dekdu templani.

Nuva germana grupi.

Brandenburg : Ido-grupo : prezidanto Karl Petzli, Wilhelms-dorfer str. 106 B III.

[ 112 ]

Coswig i. A. : Ido-grupo : prezidanto Franz Kirchner, Lange strasse.

Fürstenwalde a. Spree : Ido-grupo : prezidanto Richard Schüler, Tuchmannstr. 3.

Harzgerode : Ido-grupo : prezidanto Otto Rennecke, Augusten-str. 49.

Jever i. Old. : Ido-grupo : prezidanto Asseyer, Gasthof zur Traube.

Postdam : Ido-grupo : prezidanto Georg Böckler, Weissenstr. 61.

Zeitz a. S. : Ido-societo : prezidanto Ew. Röhnisch, Richterstr. 35.

Zerbst : Ido-grupo : prezidanto Ad. Krüger, Breitestein 49.

Esperanto linguo sekreta !

Sub la titolo : Esperanto en hospitala praktiko, la Vocho de kuracistoj raportas pri nuva e tre kurioza aplikado di Esperanto en « malsanulejo » (rimarkez : malsanulejo e hospitalo, distanta per 2 linei : yen la duopla linguo, quan promisas la « natural evoluco » !) La direktisto di la hospitalo (en Simbirsk, Rusio) imaginis (« ek-pensis ») uzar Esperanto kun sa helpanti, por ke sua preskripti ne esez komprenata da la malsani e ne malquietigez li^[30]. Bone ! sed to supozas ke (quale on asertas explicite) la malsani ne komprenas Esperanto ! Or altrafoye on laudis Esperanto, tute kontre, pro ke ol permisis a la medicinisti di hospitalo interkomprenar kun malsano o vundito !^[31] Oportus selektar inter ta du aplikadi tute kontrala : od Esperanto esas L.I. por omni e « komunhoma », quale dicas D^ro Zamenhof, od ol esas linguo sekreta por kelka iniciati ; sed ol ne povas samtempe esar la du ! Tamen, on ne timas prizentar ica fakto quale nuva pruvo di l’utileso di Esperanto ! On do tute oblyvis l’interna ideo di l’Esperantismo ; e, quo esas max kurioza, en la sama momento on memorigas ol, citante la famoza versi : « la popoloj, komprenante unu la alian, faros en konsento unu grandan rondon familian ». Sed, malgre to, semblas a ni, ke ta injenioza doktoro trovis la vera utileso e la futura uzado di Esperanto : kande linguo plu bona, plu klara, plu internaciona unvorte, esos universale adoptita, Esperanto povos certe facar granda servi quale linguo sekreta di ta quaza sekto o nuva framasonaro, qua nomesas superbe la « populo esperantista ». Ol esos komparebla, per sa misteryoza stranjeso ed oportuna obskureso, a l’argoto di l’urbala banditi, o, plu modeste, a la « javanatra » jargono di la lerneyani !^[32]

[ 113 ]

Pia kulto di la Maestro !

La ceneyo esas ula Esperantista grupo en Bohemio. On diskutas inter Esperantisti ed Idisti. Kande l’Esperantisti exhaustis la kustumala personal o shikanal argumenti, li agnoskas ke Esp. bezonas vere reformo, sed deklaras, ke ol povas ya evolucar tute libere, ed asimilar a su la reformi « pokope ». Idisto objektas : « Sed nur en la limiti di via Fundamento ! » e lor la prezidanto respondas : « Yes, dum la vivo di D^ro Zamenhof. Sed pos sa morto Esperanto povos evolucar tute libere sen la Fundamento e mem kontre olu ».

Yen kurioza dokumento di la mental stando di la « fideluloj » ! Li savas e konfesas, ke Esperanto bezonas plubonigi, sed li expektas pie… la morto di la Maestro por realigar oli ! Lia fideleso ne konsistas do esar fidela a « l’interna ideo », nek mem a la linguala formo, sed nur ad un homo : on tante blindigis li per la legendo di la kontrato o di la juro di Boulogne, ke li kredas su ligita persone ad la persono di la Maestro ! Ed on protestas kande ni parolas pri la ridinda kulto di la Maestro, pri la rejo di Esperanto ! Sa fideli havas vere mento di idolani o fetishisti !

BIBLIOGRAFIO

LIBRI

La vie du langage, da Albert Dauzat (Paris, A. Colin, 1910). — Ica libro rezumas, sub formo acesebla a la profani, la precipua fakti e legi di l’evoluco di la lingui, klasizita en quar faki : 1^e mekanikal fenomeni : quale la soni modifikesas, e quale la vorti alteresas fonetikale, pro fiziologiala kauzi ; 2^e psikologiala fenomeni : quale la senco di la vorti evolucas, o quale lia formo alteresas pro psikologiala kauzi ; 3^e sociala fenomeni : interlukto e morto di la lingui ; subdivido di la lingui en dialekti e jargoni ; quale formacesas la nacionala lingui inter la dialekti ; quale la vorti malyunijas e mortas pro sociala kauzi (quin on rezumas per ta konfuza vorto : la modo) ; 4^e literaturala fenomeni : reakto di la skribado e di la literatural o ciencal uzado sur la linguo ; konstituco di specala lingui por ula sociala faki, ex. por la sporti ; quale la linguo konstante renuvijas. Ta plano suficas por montrar la granda intereso di ta libro. Ni volas nur diskutar un pagino di l’Introduco (p. 6-7), en qua l’autoro expozas sua opiniono pri la lingui [ 114 ]artificala. Il agnoskas, ke on povas krear tala lingui ; sed il asertas, ke li ne povos durar, pro ke, tam balde kam tala linguo divenas parolata, do « vivanta », ol esas submisata a la sama evolucala legi kam la naturala lingui. Ni ja respondis a ta objekto (la sola, quan la ciencisti povas nun facar, ne kun justeso, sed kun versimileso, a nia ideo) en Histoire de la Langue universelle, p. 563. Omna indukto de la naturala lingui ad l’artificala esas maljusta, od adminime nekorekta : nam la L.I. ne esas « vivanta linguo » simila a la nii. To quo deformas o transformas nia lingui esas l’uzado parolala, familiara e populara. Or (kontre to quo eventas pri omna nia lingui) la L.I. esos sempre multe plu uzata skribe kam parole^[33]. Ol ne esos uzata en l’omnadia e familiara konversado, en qua on neglijas la pronunco e la stilo, ed uzas omnaspeca liberesi ; sed preske nur kun stranjeri, relate qui on « zorgas » sua parolado. Fine, ol esos nultempe populara linguo, ol esos praktikata nur da la min multi, qui konstitucos (irge quanta esos lia nombro) inteligenta ed instruktita elito en singla naciono (ni nule volas dicar, ke la L.I. esos rezervata a la tale dicita « instruktiti » : sed ni opinionas, ke en irga klaso, mem che ti, qui ricevis nur « primara » instrukto, ol esos praktikata nur da la max inteligenti ; cetere, multi « primar-instruktiti » esas plu inteligenta kam « sekundar-instruktiti » : e la L.I. donos a li, til ula grado, la sama intelektal profito kam la latina a la « sekundari »). Un sola de ta tri kauzi suficus por invalidigar l’indukto, per qua on extensas a l’artificala linguo la evolucala legi di la naturalai. Avan kozo tante nuva, sen exemplo en la pasinto, la devo di la ciencisti esas adminime « suspendar » sua judiko, e dicar, quale Profesori Brugman e Leskien : « Fiat experimentum ! », se li ne volas similesar la « ciencisti », qui pretendis demonstrar ke nultempe mashino « plu grava kam l’aero » povos flugar ! E li devas tante plu manifestar prudenta dubo, se ne simpatioza indulgo, a l’ideo di L.I., ke ne mankas mi-ciencisti o simpla nesavanti, qui profitos lia tro absoluta deklari por « kondamnar » la L.I. sen exameno e sen motivo. Mem se la linguisti konservus kelka dubi pri la futuro di la L.I., li devus dezirar, ke ol realijez sub irga formo, nur pro ta motivo, ke importas a lia cienco, ke tala experimento facesez, e ke on ne devas senkurajigar ti qui facas ol po sua propra riski e spensi. La rezultajo di lia entraprezo, se ol sucesos, esos tante granda, ke on devas facar nulo por impedar o malhelpar ol, nam en la sociala domeno, l’opinioni ipsa reaktas sur la fakti e trublas l’experimento. Omnakaze, se la L.I. sucesos, ol debos to plu a la fido di sua partiani kam a la skeptikeso di ula ciencisti.

[ 115 ]

Ido ou Esperanto, da René Lemaire (12 p.)^[34]. — En ica propagala broshuro nia konocata samideano reimprimigis sa artiklo (en F.) : Ad la futuro oportas rigardar, kun prefaco, en qua il montras la sencesa fanfaronado di l’Esperantisti : « Nultempe Esperantisto dicos a vu : prenez Esperantal gramatiko ed Idala gramatiko, e komparez » ; e konkluzo, en qua il pruvas, ke Ido ne nocas l’ideo di LI., pro ke ol esas necesa progreso e proximigo ad idealo sempre plu klara e preciza. Efektive, la legi di la LI. esas konocata nun ; Esperanto videtis oli, sed ne sequis oli ; nur Ido esas konforma a li.

JURNALI

L’Espérantiste (decembro 09) anuncas, ke de nun ol havos la titolo : La Langue auxiliaire, organe propagateur de l’Ido. — Decidi di l’Akademio, kun komenti instruktiva. — Diversa dokumenti : artiklo da S^o Ostwald en Frankfurter Zeitung. — Extraktajo de la biografio di Ampère da Arago : pri la proyekto di L. I. da Ampère, proyekto nekonocata e semble perdita ; sed ni ne devas tro rigretar ol, nam ol esis kredeble linguo filozofiala od a priori : nam on dicas ke « la senco di la vorti esis nekonocata » da l’amiki, a qui il lektis texti (e mem poemo !) en sua linguo. Ton on ne povus dicar pri Ido, quan omna instruktito komprenas unesmavide. — Mi ne volas legi Idajhon : bela deklaro di ula franca « fanatiko » a S^o J. Keller. — La premyo Nobel ad Prof W. Ostwald. — Un de la mentiuri : refuto di la legendo dissemita per ula « oficiala raporto », qua esas « evangelyo » por la « fidela » Esperantisti, e quan li audacas ankore citar ed explotar, malgre nia refuti e dementii. — A la nuva populo : satiro di la expresuro « populo esperantista », quan on inventis en 1907 nur por flatar e fanatigar l’Esperantisti. — Movado en Francio. On mokas la « natural evoluco », per qua Esperanto asimilas pokope kelka nuva radiki, pruntita furteme de la malbendikita « linguacho », quan on afektacas malprizar ed abominar. Ho la bela, loyala taktiko ! — Alegorio, da A.‑P. Beauchemin (la malnuva pioniro di Esperanto en Kanado) : « Volapük esis la burjono, Esperanto esis la floro ed Ido esas la frukto ».

La Belga Sonorilo (n^o 123, 14 februaro). — Vortolibro internaciona : la Poliglota Cirklo di Bruxelles entraprezis tala vortolibro kontenanta la vorti komuna a DEF. : or on trovis nur 23 tala vorti en la litero A, dum ke en nia vortolibri on trovas 257 radiki komuna a DEF, e 200 komuna a DEFIRS. Kom. Lemaire esas do justa, dicante ke la laboro, serchar e kolektar la vorti internaciona, esas ja facita en nia vortolibri. Il povus adjuntar, ke ni sencese [ 116 ]durigas ol en Progreso. — Decidi di l’Akademio. — Tra la jurnalaro. On citas fidelega revuo qua dicas : ke l’Esperantisti esas nur « plen-manuo » de homi, ke li havas « quaza shovinismo, qua blindigas li ed impedas li vidar, ke li esas ridinda », ke ta « plen-manuo » konsideras su quale « populo » ; ke per la maniero per qua ol inflas su, ol riskas krevar, quale la rano qua volis esar tam grosa kam la bovo ; e ke se on savus, quale l’Esperantisti kondutas inter su, li malaparus sub universala ridego. Yen precoza konfeso di ula fidelegulo ! Nultempe la Idisti parolis tante severe e malestime pri l’Esperantisti ! Altra fidela jurnalo konsilas a la samideani « ne exajerar », ne « fanfaronar », ed aludas kelka « aroganti » e « mentiema propagisti », qui facas plu multa noco kam servo a l’ideo per sua bruisado e charlatanal klamachado. « La charlataneso sucesas che la malsaji… sed ni ne bezonas malsaji en nia movado, nur inteligenti povas… progresigar ol… » Ta jurnalo parolas quale vera Idisto ! « Kande tala homi audis unfoye la bruisema voco di la charlatani, li esas preske certe perdita por ni… », yes ! e ganita por Ido ! Omno to esas perfekte justa e yusta ! — Quale Ito esis salvata da la geisha, da F. Schneeberger. — La kometi (ciencala artiklo). Ni rimarkas : Romoani : probable eroro vice Romani (same kam ni esas Idisti, ne Idoisti, quale dicas kelka profani). — La nobla kaptito, trad Knecht. — Bibliografio.

La Belga Sonorilo (n^o 124, 2. marto). — La pseudo-cienco : texto da Jean Macé, tradukita da Kom. Lemaire (Okazione, ni rimarkas, ke la prefixo pseudo‑, quankam ne tre bela, impozesos probable en la ciencala linguo : ni havas ja pseudosfero en la Matematikal Lexiko). — Korespondala fako : letro da angla Esperantisto, qua agnoskas, ke Ido esas plu facila e plu kapabla kam la Zamenhofa linguo ; il semblas prizar la « granda, universala organizo » di Esp. (sed ta organizo esas indiferenta pri la linguo, e povus egale servar por plu bona linguo !) Il konfesas, ke en sa Societo « nur 2 o 3, ek la 25, parolas Esp. », e « ke la stando di la Societi esas sama » omnaloke. To justigas ya la sencesa e senmezura fanfaronado di la chefi ! — Pikanta konfeso : on citas l’opiniono di ula « fidelo », qua plendas pri la « negativa rezultaji di la laboro di l’« Akademio » e pri sa « kontreprogresa deklaro » : extraktita ek la fidelega Revuo ipsa ! E la redaktisto adjuntas : « Sama ofte multe plu akra plendin me ricevas de omna landi ». Or la sama redaktisto negis recente l’existo di la reformemeso che l’Esperantisti ! Il kontredicas do su konstante ! Kad il esas ankore en la gripal halucino ? — A la nuva populo, da L. de Beaufront : akra sed yusta satiro di la ridinda pretendi di la mastri di Esperanto. — Tra la jurnali. — La planto-kolektanto e la rusa vilajani (vice planto-kolektanto, on povus dicar : botanizanto). — [ 117 ]kompetentoza opiniono (kompetenta suficus) : S^o Feller, profesoro di retoriko en Verviers, agnoskis quik la supereso di Ido ye Esp. per komparenda texti. — Extraktajo de la biografio di Ampère da Arago.

Progresido (marto). — Laudo di S^o Halley, sequo, da D. de Mairan, trad. A. Pols. — Paulo e Virginia, 8^a parto, trad. S^no Lelong. — Examenado, humurajo da R. Harding. — Kelka aventuri di barono de Munchhausen, da E. Kielhauser. — Trovita shifonulo, da Ne-Poeto. — La esenco di l’amikeso, da A. Waltisbuhl. — Suplemento : Pos la katastrofo, da A. Populus ; Pri l’Uniono ; Sat versi ! avizo di la Redaktistaro, ke ol de nun aceptos nula poeziaji.— Util informi : pri l’Uniono sacerdotal Idista, e c.

Internaciona Socialisto (februaro). — Pri la jubileo di Aug. Bebel, la famoza socialisto, qua esas deputato en « Reichstag » de 1867. — Elektanti-kunveno di la laboristal partio en Anglio : Kleriki socialisti. — Facile lektebla da lerneskanti : artiklo pri nia linguo e la metodo por lernar ol ; anke pri l’utileso di la L. I. por socialismo ed internacionismo. « Ni povas esar samtempe internacionisti ed amanti di nia patrio ». — Patriotismo e rasi, da Esperviro. — L’inundo di Paris, da Jean Jaurès : bela ed eloquenta artiklo da la franca deputato. — Pri la sociala kontrato : Principi di l’ politikala yuro, da J.‑J. Rousseau. — Kelko pri mokado. — Decidi di l’ Akademio. — Ek la movado di Ido. Multa interesanta e joyiganta informi pri nia progresi.

Idano (februaro). — « Time is money », rimarki pri la precizeso di Ido, da Prof. Lorenz (videz nia recenso en Linguala questioni). — Decidi di l’ Akademio. — Ido en la komerco. — Nia movado. — Ad-avan ! Karnaval-jurnalo di l’Ido-Societo en Graz. Ica yaral numero, suplemento di Idano, kontenas multa spritoza e amuzanta humuraji, di qui ni citos nur la titoli, lasante a nia samideani la plezuro lektar oli texte ed integre : L’inauguro di l’unesma parlamento di la rejolando « Esperantujo ». — Konverso inter du Esperantisti (l’unu, ciencisto, parolas la « nobla linguo », sed interdiktas a l’altru, talyoro, uzar la sufixi ‑oz, ‑iz, ‑iv, rezervata a la « ciencisti »). — Quon dicas l’Esperantisti pri Esperanto ? da Prof. Pfaundler : tante plu komika, ke to esas absolute vera ! — Cigana moralo, da Generalo J. de Lj. — La gaya pulco, da D^ro Hoisel. — Hundo, qua lernis parolar. — Malfacila komprenigo (exemplo di la malkomodeso di la diversa lingui en Austrio), da F. Juvancic. — Ube jacas la mondo ? da D^ro Hermann. — Bona poeto malbona soldato. — Kad esas bona obedyar sa spozino ? — Kristnaskal donaco, e c., mult altra jokoza anekdoti, qui gayigos omna lektanti, e qui pruvas, ke l’ Idisti savas ridetar e mem ridar.

Esperantisten (februaro) — Penseti pri vivo e morto, da O. [ 118 ]Jespersen (ek Progreso N^o 11). — L.I. en Suedio. La klubo esperantista di Stockholm decidis chanjar sua nomo ad : Mondolinguana Societo, ed elektis sa komitato. On preparas suedana edito di la libro Weltsprache u Wissenschaft. Sⁱ H. Mellin e E. Johansson aranjis kurso en Bromsten. — Korespondado. Esperantisten editas seryo de postal karti kun la portreti di la precipua mondolinguani. Ol povas anke editar simila postal karti por irga samideano, kun sa portreto. — Ca e Ta : Aj aj ! Oj oj ! Uj uj ! « Vagabondo » citas « Alvoko al chiuj svedaj Esperantistoj » extraktita de Dana Esperantisto e karikaturas ol jokoze en texto plena de aj, oj, uj. Lu mokas anke altra fidela revuo, qua lokizis Stockholm en Norvego ! Fine lu citas admirinda deklaro da « fidelulo », segun qua Esperanto « plubonijos pace per senbruisa evoluco » e tamen restos « komprenebla pos 500 yari » ! Grosa, palpebla kontredico ! Quanta nuna Franci povus komprenar la franca linguo di l’yaro 1410 ?! — Ido en la komerco. — On devas jurar pri nulo, da A. de Musset. — Fraseologi.

The Internationalist (nⁱ 3 e 4, februaro) aparis en duopla numero (16 pagini sub eleganta blua kovrilo). — Nia Programo, da la redaktistaro. — International Language, da Prof. Jespersen (artiklo aparinta en Science). — Auskultez l’ altra latero, da W. Nichols. La malsaja fanfaronado di Esperantisti plu nocis l’ideo kam la kritiki di l’ Idisti. « Nula L. I. sucesos til ke ti qui bezonas ol uzos ol », — La Naufrajo, trad. W. Phœbus. — La praktikal utileso di Ido, da Mac Pike : Ido ne esas « nuva » L. I., ol existas vere de yarcenti ; ol ne esas « inventita », sed extraktita. de l’ europana lingui. — Prof. W. Ostwald e la L. I. — Ido en Suedo, da S^o Ahlberg. — La numero finas per l’ Angla klefilo. La kovrilo portas informi pri l’Uniono, e la Komparo di la du traduki (Esp. e Ido) di la diskurso di Lincoln en Gettysburg.

Idealisto, monatal organo di la idealisti (N^o 1, marto 1910.) — Ni salutas kun joyo e simpatio l’aparo di ca nuva revuo, tute redaktata en Ido, da nia amiko Jan Kajsh. — Nia skopo, programo e familyo. La skopo esas servar omna ideali, t. e. helpar la plubonigo di la homal vivo. Omna ideali esas quaze frati : pro to la partiani di la L.I. povas e devas unionar su a la cetera idealisti (pacifisti, abstenemi, vejetarani, e c.) On propozas fondar Uniono di l’idealisti inter l’aboniti di la revuo. — La Idealo. — Kad esas malsanigiva drinkar malgranda quanti de alkoholo ? — Dek questioni pri l’alkoholo. — Aforismi di abstenemo. — La milito. — Pasiva rezisto en Rusio. — La vejetaro. — Folyetono : Pro quo l’infanti mentias. — Bibliografio. — Tal esas la kontenajo tre richa e diversa di ca unesma 8 pagini, bone redaktita e bele imprimita. Ni deziras a nia nuva kunfrato max granda suceso che l’idealisti… e che la ceteri.

[ 119 ]

G. P. ’s Monthly (marto) kontenas Ido for beginners, leciono da Hugon, e Angla idiotismi tradukita en Ido.

Le Collaborateur (Genève, februaro) anuncas, ke la Komitato Idista di Genève aranjas konkurso pri Ido kun monal premyi, di qua la rezultaji esos publikigata en la sama jurnalo ; e ke Ido esis adoptata da la Komercala Societo di Olten (Suiso.)

Solothurner Zeitung (13 februaro). — La L. I. e la libro-komerco : importo di la L. I. por la difuzo di la verki en omna landi. Texto en Ido e D. : Idilyo di frontiero : anekdoto pri trupo de cigani gardata sur la franca-belga frontiero da la jendarmi di la du nacioni, qui permisas enirar nula de la du landi.

Solothurner Zeitung (20 februaro) raportas pri la festa kunveno di l’Idista grupo di ta urbo. — Ol insertas en sa Internaciona angulo artiklo expozanta, segun Prof. Lorenz, la ciencala e pozitiva karaktero di la problemo di la L. I. ; pose, texto en Ido e D. : Pri nutral higieno.

Solothurner Zeitung (27 februaro) respondas a la sempra objekto : « A quo servas a me la L. I. ? Me lernos ol kande la ceteri savos olu », e montras un utileso di L. I. quale Ido : ol docas l’ internaciona vortaro, komuna posedajo di la civilizita nacioni : tale ol vicas ulagrade la konoco di la latina e greka lingui, ol preparas e faciligas la lernado di la stranjera lingui, kande ol esas necesa. — Quale on lernas la L. I. (artiklo en Ido).

National-Zeitung (Basel, 1 marto) raportas pri la kunveno di la Grupo idista en Basel, en qua S^o Schneeberger diskursis. Pos ta diskurso la Esperantisti prezenta adheris a l’idista grupo, qua facas kurso pri Ido.

Basler Nachrichten (1 marto) insertis en Ido-angulo anekdoto en Ido : Samariano.

Aargauischer Hausfreund (23 febr.) raportis detaloze pri la kunveno di la Suisana Uniono, eventinta en Brugg la 20 februaro, e pri la progresi di Ido en Suiso.

Templaren (18, 24 februaro, 3, 10 marto) duras publikigar lecioi pri Ido, kun exercala texti, da G. Larsson.

Agitatoren, semanal jurnalo pri abstenismo e c. (Kopenhago, 26 febr.) insertis granda artiklo da D^lo G. Mönster : La laboro di la Delegitaro-Komitato por la L. I. Ol rezumas la historyo di la Delegitaro, la labori di la Komitato en 1907, la « reformo » exekutita segun l’axiomo di S^o Jespersen, citas komparenda texto en Esp. e Ido (Chiuj tiuj kiuj scias tion shanghos opinion), naracas la fondo di Progreso e di l’Uniono, la konstituco di la Komitato e di l’ Akademio, e la labori di la precipua Idisti. Bonega artiklo di propagado, tre kompleta.

[ 120 ]

Larousse mensuel illustré (enciklopediala revuo ; Paris, Larousse, februaro 1910) publikigis artiklo da S^o Enoch pri Ido, qua expozas tre exakte e precize l’origino di la linguo e sa principi, citas kelka specimena frazi, e, aludante senpartie la objekti di l’Esperantisti, agnoskas la « injenioza simpleso » di nia linguo.

Le Journal (Paris, 28 febr., 7 marto) publikigis du artikli da Em. Gautier pri la L. I. generale. L’autoro afirmas la bezono di L. I., sed ne admisas L. I. artificala, pro ke… il esis olim Volapükisto, e kredas, ke omna artificala linguo esas arbitriala kreuro. Il ne admisas plu volunte la latina, e konkluzas por vivanta linguo… la franca, kompreneble ! En l’unesma artiklo il citis plura peci di la broshuro di la kin profesori ; quik la Esperantisti akuzis il… « esar vendita a l’ Idisti », e kovris il per insulti. « Ek trideko de letri » quin il ricevis, « nur quar esis polita », inter qui du adminime segun nia savo venis… de Idisti ! Yen bela pruvo di la astonanta mental stando di la « supernaciono » ! Se li volus igar nia ideo ridinda e malaminda ad omna senpartia homi, li ne povus agar plu bone. Sed la devizo di ta fanatiki semblas esar : « Od Esperanto, od nulo » (Ho ! la santa « interna ideo » !) Li tante tedos e nauzigos la jurnali, per sua konstanta « insulti e kalumnii » (vorti da S^o Gautier ipsa, qua adjuntas : « digna di la katekismo di la fishvendistini » !), ke oli neplu volos parolar irge pri la L. I. Ton ni ja speriencis. Sed ni defensos tante plu kurajoze ed obstine nia ideo, quan ta furioza foli kompromisas koncie o nekoncie.

La Dernière heure (Bruxelles, 27 februaro). — Pour la Langue auxiliaire internationale, da Kom. Lemaire. Ta artiklo rezumas la historyo di la reformi di Esperanto, citas la grava artiklo da Prof. Ostwald en Berliner Tageblatt, memorigas la kompatinda sperienco, quan Esperanto facis per sa « literaturala » traduki, l’astonanta exkuzo di Zamenhof, ke se sa traduki esas nekomprenebla, to esas la kulpo… di l’original autori ; e montras ke l’Idisti esas plu saja, vizante nur la ciencala e praktikala aplikado.

Le Jour (Verviers, 10 marto) kontenas artiklo da S^o Angenot pri La franca quale L. I. helpanta, qua respondas a Sⁱ Dauzat, Gautier, R. de Gourmont, Novicow, e c. Ici parolas sempre de la vidpunto di la literaturo o di la politiko ; sed existas altra lingui literaturala, qui anke tendencas difuzesar pro politikala motivi, e nula interkonsento esas posibla en ta domeno. Nur linguo artificala povas esar neutra, ed aceptesar exter la domeni di la literaturo e di la politiko, quale praktikala e ciencala helpo-linguo^[35].

[ 121 ]

L’Écho Loudunais (20, 27 februaro, 6 marto) publikigas omnasemane Idala texto tradukenda, e pose olsa traduko. Exemple : Quo esas la linguo helpanta ? o humuraji quale : Audantaro malmulta, Butro ne esas greso, e. c. — Ol publikigas anke artiklo pri La Linguo helpanta, qua refutas la konocata objekti, ke la L. I. ne povas parolesar same de omna populi, pro lia idiotismi ; ke ol dissolvesos en plura dialekti, se on ne institucas « internaciona kolonyo » por normaligar olu ; e c.

Pädagogische Rundschau (Wien, februaro) insertis artiklo da S^o R. Gunert : Kad Esp. bezonas reformo ? qua respondas a fanfaronema artiklo da ula Esperantisto. Ti qui reformis Esp. nule esas profani o novici, quale on insinuis, sed la max kompetenta Esperantisti, qui pro to konocis max bone la difekti di la linguo. L’autoro expozas ica difekti, e la neceseso di la korespondanta reformi ; ed il citas komparenda texto (fino di Don Juan ; v. Progreso N^o 19, p. 427) kun la malicoza rimarko, ke la « fideli » nultempe facas tala kompari ; cetere, li ne povas citar Esperantal texti en la jurnali, pro manko di la signizita literi. Quo esas L. I., quan on ne povas imprimar libere omnaloke ?

Œsterreichische Volks-Zeitung (20 februaro) kontenas granda artiklo da S^o R. Gunert pri La futura L. I. L’autoro rimarkas, ke la propaganti di Esp. multe e longe laudas la L. I. generale, la L. I. ideala, sed nule pruvas, ke Esp. realigas efektive ta idealo, e ne mem citas specimena texti. Ta idealo esas plu vere realigata da Ido, quale montras la sama texto tradukita en Volapük, Esperanto e Ido. Informi pri l’Uniono di l’ Amiki, sa Komitato ed Akademio, e pri l’ Ido-societo Progreso en Wien.

Mitteilungen des Lehrerhaus-Vereines in Wien (10 februaro) kontenas recenso di la broshuro Weltsprache und Wissenschaft da la kin profesori.

Neue Freie Presse (Wien, 26 februaro) publikigis granda artiklo da S^o Pfaundler : Pri la nuna stando di la problemo di la L.I. Ol expozas rezume, sed komplete, l’ utileso di la L. I. et la neceseso di L. I. artificala ; la principi quin tala linguo devas sequar (axiomo di Jespersen), la difekti di Esp. e la avantaji di Ido (kun komparenda texto), fine la diverseso di metodo di l’Esperantisti (Fundamento korektigota [?] da l’ uzado) e di l’Idisti (ciencala evoluco). La perfektigo di la L. I. ne plu nocas a sa uzado, kam la perfektigi di la lokomotivo di Stephenson nocis la devlopo di la fervoyi. « Esperantisti e Idisti esas konkuranti, sed nule [ 122 ]principala adversi, nam li havas la sama skopo… Nulo esus plu absurda, kam interkombato di l’adheranti di la du dialekti ». Ta pacema ed autoritatoza paroli di nia prezidanto montras, ke ne sur nia latero mankas la « sociala sajeso ».

Morning Post (London, 17 febr.). — L’artiklo da S^o Jespersen en Science produktis kompreneble granda impreso en l’anglo-linguala publiko. Ol sugestis exemple a la yena jurnalo artiklo en qua on dicas, ke Ido esas destinata vicar Esperanto, malgre la « konspiro di silenco » ; e ke, fondita sur l’exameno di cetera proyekti, ol havas avantaji super omni.

Wäinämöinen, finna pacifista revuo (novembro 1909). — S^o Saarinen montris en nelonga artiklo, quante la L.I. povas servar l’ideo di la paco, ed anuncis, ke la redaktistaro de nun sequos kun atenco la movado por la L.I. ed aparte l’agado di nia Uniono. — (Januaro 10). La sama revuo insertis longa artiklo da S^o Saarinen, expozanta la historyo di la L.I., l’agado di la Delegitaro e la progresi di sa linguo. Il citas l’opinioni di Sⁱ Balint, Jespersen, Kock, Viklund : omna ta ciencisti agnoskas la supereso di Ido relate Esp. — En Recenso internaciona, on anuncas, ke de nun on rezumos singla numero en Ido en la sequanta numero. On rimarkigas, ke on ne povis uzar Esp. pro la supersigni.

Journal de la Manche (23 februaro, 2 e 9 marto) kontenas polemiko inter nia amiko S^o G. Baudre ed ula fanatika chefo, qua esis facinta en Coutances diskurso por Esp. e precipue kontre Ido. La fanatiko riprochas a l’Idisti parolar pri « Esperanto reformita ». S^o B. respondas, ke to esas la verajo, segun la decidi ipsa di la Delegitaro, e ke il havas la yuro nomizar su Esperantisto, segun la Deklaro de Boulogne, qua esas la charto di l’Fundamentismo. Pluse, il pozas ica simpla questiono : Quon vu respondos a la guvernanti, a qui vu tante fidas, kande li dicos a vu : « Prizentez a ni unesme linguo telegrafebla en omna landi ! »

Internacia Socia Revuo (marto). — Ni kolyas en ica « fidela » revuo kelka flori di Esperantulo : quo esas « okulturniganta klerikalestro » ? Quo esas « jesmerita forgesateco » ? « Meritata oblivyeso », dicus Ido. Quo esas « malfikslipulo » ? On trouzas la kilometrala kompozaji, tante konforma a la « spirito » di Esp. : « laboristmalamika kapitalistservistacho » (uf ! la lineo esas plenigata da ta 2 vorti, kun nur 3 altra : montris esti e Ne !) ; on parolas pri « militmalliberejpuno ! » Ed on akuzos Ido longigar la vorti, dum ke on misuzas la sufixi sen ula motivo : « determinigantaj kauzoj », « memkonservigho ». — Kompense, ni rimarkas pura Idajo : « seksuala problemo ». Ni volus savar, per qua. « naturala evoluco » l’Esp. vorto sekso genitis l’adjektivo seksuala ! On devis dicar : seksa, por respektar la Fundamento. On do ne timas l’exkomuniko e la boikoto ? L’ inquizitori dormas !

[ 123 ]

Juna Esperantisto. — Ni ne kustumas recensar ica jurnalo, sed ni trovis en ol du perli, de qui ni volas profitigar nia lektanti. Anuncante ke la jurnalo divenos « pli kaj pli beletristika », on adjuntas « ke ni plej severe kaj plej fidele sekvos la Zamenhofan Esperanton, la lingvon de nia Fundamento, la solan, kiu povas efektivigi la tuthomaran kunfratighon ». On kredas sonjar, lektante tala sensencaji ! Bela specimeno di la fanatikeso, per qua on identigas naive, nekoncie, l’ideo kun neperfekta e netuchebla formo ! — La sama jurnalo insertas humurala desegnuro, riprezentanta siorino, nutristino ed infanteto ; texto : « Pro quo ya ol ploras ? — Pro ke ol oblivyis l’akuzativo salutante vu, siorino ! » Kompatinda infanteto, quan on tormentas ja per l’akuzativo ! Konsolez vu, nam multa adulta Esperantisti anke « oblivyas l’akuzativo » ! Sed ne plorez : lernez Ido, ed a vua larmi sucedos joyoza rideto !

Discussiones (N^o 3, 20 februaro). — Ica numero esas min interesanta per to, quon ol kontenas, kam per to, quon ol ne kontenas. To quon ol kontenas, esas generale sensenca kritiki o sensprita jokachi pri Ido e pri nia Akademio ; jokachi tante plu nedecanta, ke S^o Peano direktas li kontre la sama ciencisti, qui facis ad il la honoro elektar il membro di la Komitato di la Delegitaro. Sed ol ne kontenas la rektifika letro, quan ni sendis ad ol quik pos l’ aparo di la n^o 1 ; en ica, S^o Peano, rezumante la historyo di la L. I., konsakris ad Ido nur ica lineo : « D^r Couturat in Paris adopta Ido, forma de interlingua hodie diffuso^[36]». Ca lakonikeso semblis a ni poke… nesuficanta, e ni sendis a Discussiones mallonga rezumo tute obyektala di la historyo di nia linguo. Nu ! til nun, pos 6 monati, ni ne sucesis obtenar l’inserto di ta letro. Dume, ni insertis tre volunte, e mem kun hasto, letro da S^o Peano de 2 sept. 09 en nia numero di oktobro, e letro da S^o Rosenberger de 23 sept. 09 (pri la sama temo) en nia numero di novembro, la du respondanta ad un sama artiklo da ni. Ni invitas la publiko komparar nia konduto kun ta di ca jurnalo, qua semblas rivalijar per loyaleso kun la max « honesta » revui esperantista. Ni neplus povas konsiderar quale ciencala e serioza ta jurnalo, qua pozas su exter la reguli di la korekta jurnalismo, e ni neplus recensos olu^[37].

[ 124 ]

Cetere, la konduto di S^o Peano esas vere stranja. Ni esis invitinta lu, quale autoro di Latino sine flexione, expozar e defensar sua proyekto avan la Komitato di la Delegitaro. Il venis, e deklaris, ke Latino sine flexione esas nule proyekto di linguo, sed nur ensemblo de « teoriala studyi ». La Komitato kredis, ke S^o Peano renuncis tute e definitive a sua « proyekto », e lor ol adjuntis il a su per voto di sua membri. Tale S^o Peano partoprenis la labori e diskuti di la Komitato. Il havis plena libereso por expozar sa « teoriala studyi » pri l’internacioneso di la latina radiki^[38]. La Komitato diskutis oli, ed oli kontributis determinar sa finala decidi, quin on konocas. Ni havas do la yuro dicar, ke la Komitato examenis e diskutis Latino sine flexione kun sa autoro ipsa, e rejetis ol per sa final decido same kam cetera proyekti diskutita. S^o Peano ne semblas konciar, ke la rolo di membro di nia Komitato implikas ula devi. Di ta rolo il aceptis nur l’ avantaji. Suficas questionar, kad il ne advokus tre volunte l’autoritato di la Komitato, se olsa decidi esus favoroza a Latino sine flexione !

Nun, S^o Peano zorge tacas pri la komitato, quan il ipsa partoprenis, ed ignoras olsa decidi. Il deklaras ke Latino sine flexione « havas nek gramatiko, nek vortaro, ne esas en la komerco nek en konkurso » (N^o 20, p. 510), e tale il pretendas eskapar l’exameno e la judiko di la Komitato. Il oblivyas ke sa « pure teoriala studyi » povas esar ed esis fakte submisata a la diskutado. Omnasupoze, la Latino sine flexione, qua « ne existis » dum la kunsidi di la Komitato, reaparas nun quale vera « proyekto ». E Diskussiones dicas, en quaze komercala riklamo : « Prof. Peano… es introductore de Latino sine flexione, que illo adopta in suo publicationes. Ce novo lingua internationale, facile ad lege pro illos que habe cultura elementare de latino, id es pro toto mundo (!), es solo (!) lingua auxiliare que pote servi pro communicationes internationale ». Ni lasas la publiko judikar la korekteso di tala konduto.

Lasta rimarko. S^o Peano laute protestis, kande ni dicis, ke sa nuva o renuvigita Akademio facas « tablo vakua » de Idiom Neutral. Or kande ni rimarkas, ke il repozas en diskuto, en 1909, principala questiono solvita da l’ Akademi en 1895 (Resolusion 11, cirkulero 14), S^o Peano respondas, ke l’Akademio « havas nula dogmato », e ke « sa rezolvi… esas sempre en diskutado ». Ton ni precize dicis. Nu ! se uli deziras linguo, qua havas nula gramatiko, nula vortaro, nula reguli fixa (quin S^o Peano nomus dogmati), quan singlu devas konstruktar a su ipsa, e di qua la principi esas sempre e senfine en diskutado, ni konsilas a li sequar S^o Peano e sa Akademio. S^o Peano mokis nedecante e malspritoze nia Akademio per jokema titolo ; plu polite, e plu juste anke, ni povas karakterizar sa Akademio per la devizo : « A singlu sa linguo ! »^[39]

[ 125 ]

KORESPONDO

Pos kambyir plura letri kun S^o H. M. Scott, sekretaryo di la West Virginia Esperanto Association, ni ricevis de il la sequanta letro (en februaro) :

« Est. Samideano : —

« Me dankas a vu pro vua habila letro. Ol quankam tute ne konvinkis me, tamen kredigis, ke plusa argumentado inter ni esus superflua. Vu esas tro kompetenta, me tro praktikal (?). Kredez me, ke me volas nur la suceso di L.I., e ne di Esp. Konseque, se, quale vu kredigas, Esp. reale mortos e Ido vivados, me bonvenigos Ido. Dume, pro ke me trovas Esp. viviva, e Ido ne, me devas durigar propagandar Esp., quankam me povas ja nun tam uzar kam komprenar Ido. Vua respektoze

Herbert M. Scott.

P. S. — Vu povas publikigar mea vorti, se vu volas. »

Ni respondis per ica letro :

8 marto 1910.

« Estimata Sioro,

» Pos multe diskutir, vu voluntas agnoskar mea kompetenteso, o, plu juste, la kompetenteso di nia Komitato, di la ciencisti, di qui me esas nur kunlaboranto. Sed vu pretendas esar praktikala homo. Pro quo la praktikala homi ne auskultas la konsili ed averti di la kompetenti ? Li lor laborus nur plu utile e plu fruktoze. Vu dicas, ke Esp. esas plu vivokapabla kam Ido : to esas nule pruvita, tute kontre. Vu expektas la « morto » di Esperanto por adherar ad Ido : ni nule deziras la morto di Esperanto, sed nur sa plubonigo ; vu ipsa, vu sola deziras fakte sa morto, opozante ol a la necesa progreso. Se vu reale volas la suceso di la L.I., ne di Esp., vu devas do adherar ad Ido max balde. Vua devota samideano.

Louis Couturat ».

Ni profitas l’afabla permiso di S^o Scott por publikigar ta du letri, qui semblas bone definar la posturo di multa Esperantisti, e la nia propra.

Grava avizo.

Berlin, unesma marto 1910.

Omna monato, lektante Progreso, me sempre vidas nuva propozi por [ 126 ]chanji e anke nuva homi, qui kredas devar facar a su nomo per tala, ofte rigretinda propozi.

Me ne kredas, ke omnu esas vokata o havas yuro facar nuvaji o chanji segun gusto, sed esas plu bona lasar ta afero a l’ Akademio, quan ni elektis por ca skopo.

Me ne esas fundamentisto, tute ne, Ido ne bezonas fundamento, e me abandonis Esperanto pro sa « santa e netuchebla fundamento ». Sed me anke ne volas ke ofte nekompetenta personi parolez pri linguala questioni e dicez ridinda sensencaji. Segun kelka deziri, ni devus aceptar nur irga vivanta linguo quale L. I. Tala homi devas unesme praktikar nia linguo e lor parolar pri chanji. Me esas certa, ke la max multi nultempe exercis su en Ido, nam altre li ne povus adportar tala ridindaji.

Por omna vera Idisti esas necesa, ke li unionez su por laboro e kombato kontre la « fideluloj », qui agas per omna permisata e nepermisata moyeni por mortigar ni. En ica jurnalo on ja ofte skribis pri to e ante kelka dii me lektis en hika jurnalo, en artiklo subskribita da Esperantisto : « La chanji a la mondolinguo Esperanto qui tendencesas de prof. Ostwald, rifuzesis da la max granda nombro di l’ Esper. Nam la chanji ne esas plubonigi. D^ro Zamenhof ja parte facis ta propozi ante kelka yari, sed quale nepraktikala oli rifuzesis. Parte oli esas sofismalaji..... En kontrasto ad ico, la « plubonigisti » ne konkordas inter su pri la « plubonigi ! »… Sequas la sempre sama alego di la nomo di Prof. Förster.

Me ipsa, qua instruktis e ankore instruktas anke simpla laboristi, ja ofte rimarkis, ke esas efektive neposibla lernar ad oli E. P. e se me nun venus omna semano kun nuvaji, li certe quik forkurus.

Linguo internaciona devas esar ne nur por ciencisti, komercisti e c. sed anke e precipue por la laboristi, por la populo. Me esas konvinkita ke, se uldie nia linguo aceptesos da l’ laboristaro e da l’ populo, ni lor esos certa pri vera suceso. Ni ne laboras nur por korektigado e plubonigado di Ido, sed precipue por la dicita skopo, e la max multi de l’ facita propozi ne esas plubonigi sed malbonigi de Ido ! E quankam la nomita propozi ne esas reformi sed nur propozi, la « fideluloj » ridas pri ni e klamas reformi di l’ reformo, e tale igas nia propagado malfacila et mem neposibla.

Karl Huter.

Por l’uneso di nia linguo.

Pro ke Linguo Internaciona esas artificale konstruktita, ol devas evolucar artificale, to esas per decidi di centrala autoritato, altravorte l’evolucado di Linguo Internaciona devas duktesar da Akademio ad qua omni submisos su.

To ya esas nekontestebla. Anke nekontestebla esas ke, de kande l’evolucado di Internaciona Linguo neplu duktesus da Akademio, l’uneso di la linguo rapidege malaparus e fine la linguo mortus. Se omnu esus libera uzar la formi qui plezus a lu, omnu (specale la verkoskribisti) kredante « plubonigar » la linguo, introducus en ol ula nuvaji, quin omni devus lernar ; balde ta nuvaji esus tante multa, ke nulu povus lernar (savar) la linguo internaciona.

[ 127 ]

L’Akademio devas do duktar l’evoluco di la linguo ne nur en la komenco di sa praktikeso sed sempre ; yes, sempre l’interesati devos uzar la linguo oficiala ; to esas neevitebla kondiciono por sa existo.

Konseque omna lernolibri en omna lingui devos sempre por garantio esar vidita ed aprobita da l’Akademio.

Nun ni examenez qua esas la tasko di l’Akademio (di nia Akademio), en qua direciono la L.I. devas evolucar. Nia formulo « La max bona esas la max facila por la max multi » esas bonega, e montras perfekte la skopo atingenda : igar la linguo sempre plu facila, ne nur por ula populi, sed por omni. Omna regulo qua, plufaciligante la linguo por uli, exemple l’Europani, prizentus sen neceseso malfacilaji ad altri, devas esar absolute supresata.

La linguo qua povas max bone expresar la pensi e samtempe esas la max simpla, esas anke la max perfekta, pro ke tre certe nur la simpleso posedas la facileso. Sed on ne devas oblivyar, ke nulo povas esar absolute perfekta, e ke mem la max bona sistemo ipsa sempre kritikesos. Pro to oportas esar tre prudenta e ne facar neutila chanji en nia linguo. La plubonigisti sincere animesez da la deziro vere plubonigar la linguo prefere kam propozar neutila experimenti.

Altro esas facenda. Propagar la linguo esas plu utila kam inventar sencese sistemi plu o min injenioza e preske sempre neaplikebla.

Nia linguo esas la max bona ek omni ; to esas pruvita. Tamen posible ula detali poke chanjesos pro neceseso ; lor danjero aparos : la plureso di formi inter diversa adepti ; uni uzos la nuva formi ed altri le malnuva, pro ke ne omni konocos la chanji facita.

Yes, to esas granda danjero por nia linguo.

Por konservar l’uneso, la decidi di l’Akademio devos publikigesar omnube e talmaniere ke l’interesati ne esez obligata multe spensar.

Por kontributar a tala rezultajo me facas la sequanta propozi : 1^e La nuva vorti adoptita e la chanji facita en la linguo publikigesos omnayare en aparta broshuro ; 2^e Omna membri di nia Uniono ricevos omnayare (o mem plu ofte) cirkulero kontenanta la chanji facita sive en la gramatiko sive en la vortaro di nia linguo.

Anke esas examenenda, ka la chanji facita ne devos aplikesar (exemple en la korespondo) nur pos la dissendo di la superdicita cirkulero.

Émile Ferrand.

Respondo. — Ni povas anuncar, ke la Komitato intencas kontentigar la deziro supere expresita, dissendante ad omna Unionani, un o du foyi singlayare, cirkulero kontenanta la decidi di l’Akademio.

ANUNCI

Ni anuncas kun plezuro, ke The Internationalist, qua cesis tempale aparar pro malsaneso di S^o Mackinnon, aparos nun monatale, en duopligita numeri, sub la redaktado di Sⁱ Ward Nichols, W. Phœbus, Louis Orsatti, Alex. Smith, Prof. O. Mayer e Prof. A. Grillon. La nomi di ta pioniri di Ido en Usono garantias, ke la jurnalo esos bone redaktata, interesanta ed utila a nia entraprezo. Ni do rekomendas ol varme ad omna nia anglolinguana amiki. L’abono por 6 monati kustas 50 cents (fr. 2.50 ; 2 sh., 2 M.) Redakteyo : 218, South Fourth Street, Philadelphia (Pa, Usono.)

[ 128 ]

Ye fino di februaro aparis : A. Kofman : Lernolibro (rusa) di la linguo internaciona Ido, en 10 lecioni (editata da Unde‑ Popov, Armavir (Rusio) ; preco : 20 kopek).

Ye fino di februaro aparis : Finna Guidlibreto, konforma a nia cetera guidlibreti, sed plu ampla, pro la manko di mult internaciona vorti en finna (42 pagini). Helsinki (Helsingfors), Osakeyhtio Kauppakirjapaino, 1910. Preco : 25 centimi.

Insigni, kuverti e postkarti propagala.

Ni memorigas da nia lektanti, ke la sola oficiala insigno di l’Uniono vendesas da la sekretaryo, po la fabrikopreco, nome : singla peco, 35 centimi, plus 10 centimi por posto ; 10 kune, fr. 3.85 rekomendita.

S^o Waltisbühl fabrikigis propagala kuverti kun texto en Ido, D. E. F. I. S., Nederlandana e Suedana, quin il vendas : 100 po fr. 1.50 ; 500 po fr. 6 ; e 1000 po fr. 10. Anke propagala postkarti, kun la sama texto nur en Ido, e la titolo : Uniono e c. ; preco : 100 po fr. 1,25.

S^o G. Adolf Larsson, Ostermalmsgatan 65, Stockholm (Suedo), qua preparas adapto di la suedana stenografo (sistemo Melin) ad Ido, deziras savar, kad existas irga explori pri la frequeso di idala vorti, e korespondar kun ti, qui konocas tala tabeli o qui volas kontar la vorti en diversa texti idala.

Avizo. — Ni ricevas prospekto quar-pagina titolizita Adjuvilo, anuncanta nuva L.I. qua pretendas esar plubonigo di Ido, sed esas reale nur sa karikaturo. Ta prospekto portas nula subskribo, e la falsa indiko : « Imp. de l’Adjuvilo ». On rekonocas facile la tipi di ula Esperantista imprimeyo, e la stilo di la max « honesta » Esperantista revuo. To esas do nur nuva ruzo o jokacho di nia malsincera adversi por trublar l’Idisti ; sed ol trompos nulu de nia samideani. Ol augmentos nur la malestimo, quan li havas de longe por ta kompatinda siori. Sed quala konfeso di lia desperala situeso ! Li neplu povas defensar rekte, loyale, Esperanto : e por kombatar Ido li kredas su obligata (!) imaginar altra sistemo, qua diferas de Esperanto plu multe kam Ido : li laudas… omna avantaji di Ido, qui mankas ad Esperanto, e mem li ne timas kritikar punti, qui esas komuna ad Esp. ed Ido. Li do agnoskas la supereso di Ido, pro ke li povas kombatar ol nur per sa propra « armi » ed argumenti !

Le gérant : L. Couturat.

PARIS. — IMPRIMERIE CHAIX (SUCCURSALE B), 11, BOULEVARD SAINT-MICHEL. — 771-10.

↑ Ni rimarkigas da la lektanti, ke ca vorti esas teknikala, t. e. necesa od utila por specala cienci, industrii, arti o doktrini, qui bezonas preciza expresuri e mem kelkafoye distingi, qui semblas subtila o vana a la profani. On ne devas astonesar, ke la LI. bezonas multa nuva vorti en tala faki. Sed eventas same en omna nia lingui : qua de ni konocas omna, o mem la max multa vorti di sua patriala linguo ? Lu nur apertez e trarigardez vortolibro ! Same en la Ll. devas existar multa vorti, qui, necesa a la specalisti, esos neutila e nekonocata por la « profani ».
↑ « La mariajo esas interdiktata inter omna acendenti e decendenti en rekta lineo » (Franca civila kodexo, § 161).
↑ Komparez exemple : D. Normalkerze, E. standard candle, F. bougie normale, I. candela normale, S. bujia normal. — D. Normaldraht, E. standard wire, F. fil normal, I. filo campione, S. alambre normal. — D. Normalelement, E. standard cell, F. pile normale (o étalon), I. pila campione, S. pila de norma (R. uzas normalniy, normalnaya en la sama kazi).
↑ Ja existas en nia vortolibri.
↑ Pro to Esperanto tradukas ol per… malfosi !
↑ Plu exakta kam mola esus D. geschmeidig, duktil, E. ductile, F. ductile, I. duttile, R. tyagutshiy, S. ductil. — Me propozas do « duktila » DEFIS.
↑ Ingranajo en la senco di dentrotaro specale havus nula avantajo ed esus do nenecesa o mem malutila ; nam ol esus egale longa e komprenebla nur por F.I.S., dum ke dentrotaro esas komprenebla por omni : nam anke F. uzas roue dentée, I. ruota dentata, S. ruoda dentada.
↑ Ni trovis tanque en nula F. vortolibro ; e Tank ne semblas plu konocata da la D. vortolibri. [N.D.L.R,].
↑ La sama rimarko povas uzesar por respondar ad ula kritikanti, qui objektis ke klefilo uzesas tam bone por malklefar kam por klefar. Ni povas ya neglijar tala subtila kritiki.
↑ En la vortolibro Ido-D, on trovas : lamenigilo $=$ Walzwerk ; no : lamenigilo $=$ Walzenstrasse, e lamenigeyo $=$ Walzwerk (lamenigar $=$ walzen).
↑ V. Progreso, N^o 23, p. 643-644.
↑ La vorto mankas : D. Lichtung, E. clearing, glade, F. clairière, I. radura, R. pragalina. Me propozas klarajo, regule derivata de klara,
↑ Extraktita ek privata letro de 16 julio 1909.
↑ V. Progreso II, 467.
↑ Fakte, L. durare venar de durus ; ol signifikas primitive dur-ijar, dur-esar, e konseque : obstinar, persistar, permanar.
↑ Ica propozo esis facata nedependante da S^o Wormser (V. N^o 27). Segun ilu, omna D od E. shokesas vidante la radiko hard uzata, ne quale adjektivo, sed quale verbo. Quon pensas pri to la « yuna filologo », qua ne agnoskas la specaleso di la radiki ? — Pluse, de la teknikal vidpunto, esas shokanta departar de l’ideo di moleso, e ne de l’ideo di « hardeso » ; en la materyi on konsideras sempre la gradi di hardeso, e ne di moleso !
↑ V. Progreso, N^o 20, p. 484.
↑ E. F. immense ; S. I. immenso ; D. radiko mens‑ in mensur.
↑ Montego esas tradukita « montagne extrêmement élevée » en Corrigé des Exercices da L. de Beaufront, p. 38.
↑ En ta senco « grande porte » vice « porte cochère » esas expresuro tre uzata en Francio.
↑ Rimarkez ke illettré nule esas la nego di lettré, qua signifikas literaturisto. Ankore un exemplo di la nelogikaji di nia lingui.
↑ On provez tradukar ica frazo en Esp., ube oli e ili esus identa !
↑ Nia germana lernolibri kontenas erore substituar vice substitucar. Prego korektigar.
↑ Praktikal regulo : Omnafoye kande la propoziciono kontenas tri termini, on devas uzar vicigar o substitucar, ne vicar, qua koncernas nur du termini (la subyekto e komplemento). Rimarkez, ke la 3^a termino di vicigar esas enduktata per per, e la 3^a termino di substitucar per ad : do, en la pasivo, on devas dicar : vicata da…, vicigata per.... e substitucata a....
↑ Ni ne bezonas signalar hike la vicioza expresuro familiara en F. : rester vice habiter. Rimarkez ke ta semantikal altero eventis ja en demeurer, qua signifikis origine restar (L. morari) e nun signifikas lojar. Per simila alteri di senco, la L. attendere ( $=$ atencar) prenis en F. la senco di expektar (en ula F. dialekti on dicas espérer en la senco di attendre) ; ed inverse L. expectare prenis en E. la senco di esperar.
↑ Exemplo : « El laboras, dum ke sa spozo flanas », signifikas : « en la sama tempo kande… » Se on volas expresar « El laboras, e kontrale sa spozo laboras », (forsan ne samtempe), on devas dicar : « El laboras kontre ke sa spozo laboras ».
↑ S^o Schmidt permisis samtempe a ni publikigar sa letro.
↑ Ni lektas en altra fidela jurnalo (pri kato) : « sidighintan sur la malantauajn piedegetojn » ! Admirez l’absurdeso di ta pied-eg-et-o ! E la sama jurnalo laudegas Esperanto (en F.) quale produkturo di la « pura racionaleso » ! (vorto quan on ne mem povus tradukar en Esperanto !)
↑ Adreso di la kasisto : S^o Krebs, Granitweg, 6, Zürich W.
↑ Texte : « por ke tio chi ech en cheesto de malsanuloj ne elvoku impreson sur ilin ». Apud tio, on uzas la latinaji ordinatoro e ordinacio. Quanta harmonio !
↑ On rakontis tala fakto, malvere, pri la hospitalo di Caen ; sed ol povas ya eventir… altrube !
↑ Aludo a la sekreta jargono di franca lerneyani, qui deformas la vorti ed igas li nekomprenebla, intermixante la silabo ‑av‑ inter omna, silabi. Simile, Esperanto povos tre facile deduktesar de la vera L. I., adjuntante multa finali aj, oj, ajn, ojn, ed intermixante multa chia, chiu, chio,…
↑ S^o Dauzat ipsa agnoskas ke « La libro esas altragrade konservema » (p. 117). Komparez la tuta chapitro pri la reakto di la skribado sur la linguo.
↑ Preco : 10 ex. po 0.65 ; 50 po 2,75 ; 100 po 5,25, che R. Lemaire, Épernay (Marne).
↑ On citas amuzanta fakteto. S^o Novicow, Ruso qua parolas la franca quale Franco, skribis : « l’adhésion des roues (de locomotive) aux rails ». To esas kulpo : il devis dicar : « l’adhérence ». To pruvas ke nulu povas savar perfekte vivanta linguo ! Cetere, tre malmulti savas perfekte mem sua propra patriala linguo : mem membri di la franca Akademio facas gramatikala kulpi. S^o H. Schuchardt, la famoza linguisto, a ti qui questionas, quanta linguin il savas, respondas : « Apene la mea » (Weltsprache u. Weltsprachen, p. 39 ; Strassburg, Trübner, 1894).
↑ Linguala rimarko : Kad « diffuso » signifikas difuzata (quan on difuzas nun) o difuzita ? Nulu povas savar ! Yen pruvo di l’utileso di la participi di diversa tempi, e kazo en qua nia linguo superesas mult altri.
↑ Nia lektanti nule perdos per to. Nam o la diskuti de ta jurnalo koncernas altra lingui kam Ido, e lor malmulte interesas ni ; o li koncernas Ido. Sed omnu savas, ke Progreso esas apertata a la libera diskutado di nia linguo ; do, irgu qua deziras diskutar ol serioze e loyale devas direktar su a Progreso, e ne a jurnalo, qua ne insertas la rektifiki. Ni do povas de nun tute malprizar omno quon on dicos pri Ido en tala jurnalo.
↑ V. Compte rendu des travaux du Comité, p. 11, 12.
↑ Ni rimarkas ke la sama « yuna filologo », qua sendis a ni plura artikli en Esperanto max ortodoxa, skribis en Discussiones du artikli, unu en Latino sine flexione, altru en Id. Neutral. Kad il neplus « esas fidela », o kad sa fideleso, qua interdiktis ad il uzar Ido, permisas ad il l’uzo di irg altra linguo ? Cetere, il fiatas Latino e zorge tacas pri Ido ; taktiko tute komprenebla ! Il propozas simple… supresar la pluralo ! Sed kad il ne timas l’ exkomuniko da ti qui prizentis il quale championo di Esp. primitiva ? O kad la mastri di Esp. permisas o pardonas omno, ecepte la kunlaboro kun l’ Idisti ?

[1] Ni rimarkigas da la lektanti, ke ca vorti esas teknikala, t. e. necesa od utila por specala cienci, industrii, arti o doktrini, qui bezonas preciza expresuri e mem kelkafoye distingi, qui semblas subtila o vana a la profani. On ne devas astonesar, ke la LI. bezonas multa nuva vorti en tala faki. Sed eventas same en omna nia lingui : qua de ni konocas omna, o mem la max multa vorti di sua patriala linguo ? Lu nur apertez e trarigardez vortolibro ! Same en la Ll. devas existar multa vorti, qui, necesa a la specalisti, esos neutila e nekonocata por la « profani ».

[2] « La mariajo esas interdiktata inter omna acendenti e decendenti en rekta lineo » (Franca civila kodexo, § 161).

[3] Komparez exemple : D. Normalkerze, E. standard candle, F. bougie normale, I. candela normale, S. bujia normal. — D. Normaldraht, E. standard wire, F. fil normal, I. filo campione, S. alambre normal. — D. Normalelement, E. standard cell, F. pile normale (o étalon), I. pila campione, S. pila de norma (R. uzas normalniy, normalnaya en la sama kazi).

[4] Ja existas en nia vortolibri.

[5] Pro to Esperanto tradukas ol per… malfosi !

[6] Plu exakta kam mola esus D. geschmeidig, duktil, E. ductile, F. ductile, I. duttile, R. tyagutshiy, S. ductil. — Me propozas do « duktila » DEFIS.

[7] Ingranajo en la senco di dentrotaro specale havus nula avantajo ed esus do nenecesa o mem malutila ; nam ol esus egale longa e komprenebla nur por F.I.S., dum ke dentrotaro esas komprenebla por omni : nam anke F. uzas roue dentée, I. ruota dentata, S. ruoda dentada.

[8] Ni trovis tanque en nula F. vortolibro ; e Tank ne semblas plu konocata da la D. vortolibri. [N.D.L.R,].

[9] La sama rimarko povas uzesar por respondar ad ula kritikanti, qui objektis ke klefilo uzesas tam bone por malklefar kam por klefar. Ni povas ya neglijar tala subtila kritiki.

[10] En la vortolibro Ido-D, on trovas : lamenigilo $=$ Walzwerk ; no : lamenigilo $=$ Walzenstrasse, e lamenigeyo $=$ Walzwerk (lamenigar $=$ walzen).

[11] V. Progreso, N^o 23, p. 643-644.

[12] La vorto mankas : D. Lichtung, E. clearing, glade, F. clairière, I. radura, R. pragalina. Me propozas klarajo, regule derivata de klara,

[13] Extraktita ek privata letro de 16 julio 1909.

[14] V. Progreso II, 467.

[15] Fakte, L. durare venar de durus ; ol signifikas primitive dur-ijar, dur-esar, e konseque : obstinar, persistar, permanar.

[16] Ica propozo esis facata nedependante da S^o Wormser (V. N^o 27). Segun ilu, omna D od E. shokesas vidante la radiko hard uzata, ne quale adjektivo, sed quale verbo. Quon pensas pri to la « yuna filologo », qua ne agnoskas la specaleso di la radiki ? — Pluse, de la teknikal vidpunto, esas shokanta departar de l’ideo di moleso, e ne de l’ideo di « hardeso » ; en la materyi on konsideras sempre la gradi di hardeso, e ne di moleso !

[17] V. Progreso, N^o 20, p. 484.

[18] E. F. immense ; S. I. immenso ; D. radiko mens‑ in mensur.

[19] Montego esas tradukita « montagne extrêmement élevée » en Corrigé des Exercices da L. de Beaufront, p. 38.

[20] En ta senco « grande porte » vice « porte cochère » esas expresuro tre uzata en Francio.

[21] Rimarkez ke illettré nule esas la nego di lettré, qua signifikas literaturisto. Ankore un exemplo di la nelogikaji di nia lingui.

[22] On provez tradukar ica frazo en Esp., ube oli e ili esus identa !

[23] Nia germana lernolibri kontenas erore substituar vice substitucar. Prego korektigar.

[24] Praktikal regulo : Omnafoye kande la propoziciono kontenas tri termini, on devas uzar vicigar o substitucar, ne vicar, qua koncernas nur du termini (la subyekto e komplemento). Rimarkez, ke la 3^a termino di vicigar esas enduktata per per, e la 3^a termino di substitucar per ad : do, en la pasivo, on devas dicar : vicata da…, vicigata per.... e substitucata a....

[25] Ni ne bezonas signalar hike la vicioza expresuro familiara en F. : rester vice habiter. Rimarkez ke ta semantikal altero eventis ja en demeurer, qua signifikis origine restar (L. morari) e nun signifikas lojar. Per simila alteri di senco, la L. attendere ( $=$ atencar) prenis en F. la senco di expektar (en ula F. dialekti on dicas espérer en la senco di attendre) ; ed inverse L. expectare prenis en E. la senco di esperar.

[26] Exemplo : « El laboras, dum ke sa spozo flanas », signifikas : « en la sama tempo kande… » Se on volas expresar « El laboras, e kontrale sa spozo laboras », (forsan ne samtempe), on devas dicar : « El laboras kontre ke sa spozo laboras ».

[27] S^o Schmidt permisis samtempe a ni publikigar sa letro.

[28] Ni lektas en altra fidela jurnalo (pri kato) : « sidighintan sur la malantauajn piedegetojn » ! Admirez l’absurdeso di ta pied-eg-et-o ! E la sama jurnalo laudegas Esperanto (en F.) quale produkturo di la « pura racionaleso » ! (vorto quan on ne mem povus tradukar en Esperanto !)

[29] Adreso di la kasisto : S^o Krebs, Granitweg, 6, Zürich W.

[30] Texte : « por ke tio chi ech en cheesto de malsanuloj ne elvoku impreson sur ilin ». Apud tio, on uzas la latinaji ordinatoro e ordinacio. Quanta harmonio !

[31] On rakontis tala fakto, malvere, pri la hospitalo di Caen ; sed ol povas ya eventir… altrube !

[32] Aludo a la sekreta jargono di franca lerneyani, qui deformas la vorti ed igas li nekomprenebla, intermixante la silabo ‑av‑ inter omna, silabi. Simile, Esperanto povos tre facile deduktesar de la vera L. I., adjuntante multa finali aj, oj, ajn, ojn, ed intermixante multa chia, chiu, chio,…

[33] S^o Dauzat ipsa agnoskas ke « La libro esas altragrade konservema » (p. 117). Komparez la tuta chapitro pri la reakto di la skribado sur la linguo.

[34] Preco : 10 ex. po 0.65 ; 50 po 2,75 ; 100 po 5,25, che R. Lemaire, Épernay (Marne).

[35] On citas amuzanta fakteto. S^o Novicow, Ruso qua parolas la franca quale Franco, skribis : « l’adhésion des roues (de locomotive) aux rails ». To esas kulpo : il devis dicar : « l’adhérence ». To pruvas ke nulu povas savar perfekte vivanta linguo ! Cetere, tre malmulti savas perfekte mem sua propra patriala linguo : mem membri di la franca Akademio facas gramatikala kulpi. S^o H. Schuchardt, la famoza linguisto, a ti qui questionas, quanta linguin il savas, respondas : « Apene la mea » (Weltsprache u. Weltsprachen, p. 39 ; Strassburg, Trübner, 1894).

[36] Linguala rimarko : Kad « diffuso » signifikas difuzata (quan on difuzas nun) o difuzita ? Nulu povas savar ! Yen pruvo di l’utileso di la participi di diversa tempi, e kazo en qua nia linguo superesas mult altri.

[37] Nia lektanti nule perdos per to. Nam o la diskuti de ta jurnalo koncernas altra lingui kam Ido, e lor malmulte interesas ni ; o li koncernas Ido. Sed omnu savas, ke Progreso esas apertata a la libera diskutado di nia linguo ; do, irgu qua deziras diskutar ol serioze e loyale devas direktar su a Progreso, e ne a jurnalo, qua ne insertas la rektifiki. Ni do povas de nun tute malprizar omno quon on dicos pri Ido en tala jurnalo.

[38] V. Compte rendu des travaux du Comité, p. 11, 12.

[39] Ni rimarkas ke la sama « yuna filologo », qua sendis a ni plura artikli en Esperanto max ortodoxa, skribis en Discussiones du artikli, unu en Latino sine flexione, altru en Id. Neutral. Kad il neplus « esas fidela », o kad sa fideleso, qua interdiktis ad il uzar Ido, permisas ad il l’uzo di irg altra linguo ? Cetere, il fiatas Latino e zorge tacas pri Ido ; taktiko tute komprenebla ! Il propozas simple… supresar la pluralo ! Sed kad il ne timas l’ exkomuniko da ti qui prizentis il quale championo di Esp. primitiva ? O kad la mastri di Esp. permisas o pardonas omno, ecepte la kunlaboro kun l’ Idisti ?

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]