Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Bielsk

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 214 ]Bielsk, os., dawniej mko, pow. płocki, gm. Kleniewo, odl. od Płocka mil 2. Położony w okolicy bezwodnej i bezleśnej, nie mógł się B. pomyślnie rozwijać i tylko dobre grunta pozwalają mieszkańcom żyć z uprawy roli. B. obecnie posiada kościół paraf. drewniany, dom schronienia dla starców i kalek. W 1770 r. B. ze wsią Cekanowo jako królewszczyzna płacił kwarty 414 złp . Starożytna ta osada była własnością księży benedyktynów w Mogilnie. Od nich drogą zamiany dostała się książętom mazowieckim. W roku 1424 Ziemowit książę płocki wyniósł ją do rzędu miast; król Zygmunt I obdarzył licznemi przywilejami w r. 1537, a syn jego Zygmunt August potwierdził pierwotną erekcyą w r. 1550. W wieku XVI dwukrotnie zniszczone przez pożary, wkrótce się odbudowało. Dopiero wojny szwedzkie, jak wszystkie inne miasta nasze, o zupełną przyprawiły B. ruinę; klęsk tych dopełniła grasująca morowa zaraza, w czasie której mieszkańcy, odbiegłszy swoich domów, okopali się w polach pod wsią Mokrskiem, którego to okopania ślady dotąd pozostały; ztąd też Swięcicki An. zwie B. „nikczemną mieściną.“ Bielsk miał trzy kościoły, jeden pod wezwaniem ś. Ducha, drugi ś. Anny, a trzeci ś. Jana parafialny; ostatni fundacyą swoją sięga roku 1065; pierwotnie drewniany, w wieku XIV zastąpiony murowanym, spalony od Szwedów, znowu wystawiony w r. 1717, uległszy zniszczeniu, takim jakim jest teraz odbudowany został w r. 1789. Kościół ś. Ducha dotrwał do roku 1776, wtedy zaś rozebrany, posłużył do wyrestaurowania dotąd istniejącego kościołka ś. Andrzeja, przy którym jest teraz cmentarz grzebalny. W 1827 r. B. miał 72 dm. i 488 mk. W 1857 miał 68 dm., 607 mk. Obecnie B. ma 841 mk. (401 męz., 440 kob.), 102 dm. (2 murowane), posiada 1248 morgów gruntu (842 ornego). Jest tu ochronka, szkółka początkowa, sąd gminny, 18 sklepów, 3 wiatraki. Jarmarków 6 na rok, targi środowe co 2 tygodnie. B. jest stacyą pocztową, w miejscu gdzie się rozbiegają trakty z Płocka do Sierpca i Mławy. Parafia B. dek. płockiego liczy 2131 wiernych.

2.) B., wś, pow. nowo-aleksandryjski, gm. Karczmiska; ma 18 dm., 81 mk.

3.) B. właściwie Belsk (ob.), wś, pow. grójecki. Na cmentarzu w B. spoczywają zwłoki Jana Leona Hipolita Kozietulskiego, znanego bohatera z pod Samosierry w Hiszpanii. Br. Ch.

Bielsk, miasto pow. gubernii grodzieńskiej, nad rz. Białą i Lubczą, o 122 w. od Grodna, ze st. dr. żel. brzesko-grajewskiej (między Wysokiem Litewskiem a Białymstokiem), odległą o 115 w. od Grajewa; ze st. poczt. odległą o 2 wiorsty od st. dr. żel., założone przez Jarosława I, pierwszy raz wspominane przez latopisców pod r. 1253. Mongolski wódz Baty spustoszył B. Następnie owładnął nim Włodzimierz ks. wołyński i zaopatrzył świątynię tutejszą w obrazy i księgi. Po jego śmierci panem miasta był synowiec Włodzimierza Jerzy Lwowicz, syn księcia przemyskiego; lecz wyparty przez Mścisława ks. łuckiego zemścił się na zdobywcy, pustosząc gród ze szczętem. Pod panowaniem polskiem B. znosił częste napady tatarów i krzyżaków. R. 1430 Witold nadał miastu pierwsze przywileje a 1495, 1499 i 1501 Aleksander I rozszerzył takowe, obdarzył B. prawem magdeburskiem i utworzył okrąg zwany potem ziemią bielską (dzieliła się ona ostatecznie na trzy powiaty: brański, tykociński, suraski). W r. 1507 Zygmunt I oddał B. Annie, wdowie po Aleksandrze. R 1542 królowa Bona podarowała miastu 2385 dzies. lasu, który 1561 znowu od miasta oderwano. Najświetniejszy peryod B. przypada na lata 1529–1572. R. 1564 odbył się w B. sejm, na którym ostatecznie zatwierdzono statut wołyński. W ciągu w. XVII B. upadł skutkiem wojen; 1664 r. spalony i splądrowany. Wojna północna i mór 1710 r. ostatecznie [ 215 ]spustoszyły ziemię bielską, niegdyś perłę województwa podlaskiego. Po drugim rozbiorze, B. dostał się Prusom; 1807 przeszedł pod panowanie Rossyi, wcielony do obwodu białostockiego a 1842 do gub. grodzieńskiej, w której naówczas do powiatu bielskiego włączono też powiat drohiczyński. Do podźwignięcia B. z gruzów po wojnach książąt ruskich przyczynił się wiele Gasztold wojewoda trocki. Dotąd jest w B. ratusz z XV w. W pobliżu góra Zamkowa ze śladami zamku (zniszczonego 1563 roku od pioruna), w którym często przebywali królowie polscy, udając się na łowy do puszczy białowieskiej. Był też B. jakiś czas starostwem. B. posiada dziś z cenniejszych gmachów pięknie utrzymywaną farę, wspomniany ratusz, szpital, więzienie, gimnazyum męskie, progimnazyum i seminaryum pedagogiczne. W d. 1 stycznia 1878 liczył 5810 mk. t. j. 2756 męż., 3054 kob.; w tej liczbie 3968 izr., 940 prawosł., 895 katol. i 7 ewang. Jarmarków miewa do roku 8. W B. ur. się i umarł Józef Jaroszewicz, autor „Obrazu Litwy.“ Par. kościół katol. w B. pod wezw. Narodz. N. M. P. i ś. Mikołaja, z muru wzniesiony 1780 przez parafian. Na cmentarzu kaplica. Parafia katol. dekanatu bielskiego liczy dusz 4050. Dekanat bielski w pow. t. n. składa się z 20 parafij: Boćki, Brańsk, Drohiczyn, Wyszki, Łubin, Pobikrów, Topczewo, Bielsk, Ciechanowiec, Dołubów, Domanowo, Granne, Narew, Ostrożany, Perlejewo, Rutka, Siemiatycze, Śledzianowo, Strabla i Winna (dawniej 25 t. j. prócz powyższych: Sadów, Niemirów, Mielnik, Kleszczele i Dziatkowicze). Wiernych liczy 49,753. Pow. bielski gub. grodzieńskiej zajmuje według Strelbickiego 3130 w. kw. a według urzędowych danych 325625 dzies., z czego przypada 14520 dzies. na własność rządową a 37086 ogółem na lasy. Ludności ma 122041 t. j. 39 na 1 w. kw. Stosunek wyznań łatwo oznaczyć, biorąc powyższą cyfrę katolików dekanatu bielskiego (który się rozciąga na cały powiat) i wiedząc, że izraelitów liczono tu 1857 roku 11616 a ewangelików 249. W tymże roku liczono włościan mężczyzn 11024, obywateli ziemskich 229. Ludność prawosławna ma w pow. bielskim trzy dekanaty: bielski, drohiczyński i kleszczelski; w bielskim było 1857 r. 16 parafij i 27000 wiernych. Izraelici mieli w powiecie 4 synagogi i 18 domów modlitwy (tegoż roku). Dzieli się powiat bielski na 4 stany (zarządy policyjne): B., Brańsk, Ciechanowiec i Siemiatycze; gmin liczy 15 (w 1857 miał gmin 11, wsi 230). R. 1878 było w powiecie fabryk sukna 15 z produkcyą roczną na 662723 rs.; browarów 8, z prod. 16750 rs.; garbarni 3, z prod. 1095 rs.; fabryka miodu 1, z produkcyą 425 rs. Co do powierzchni gruntu, to wzgórza znajdują się w półn. części powiatu nad Narwią i ku półn.-wsch. od Bielska. Na prawym brzegu Łoknicy na półn. od wsi Miękisz jest wyżyna zwana „Wałem,“ na lewym zaś brzegu tej samej rzeki t. z. „góry Książęce.“ Niziny zajmują połud. część powiatu, mianowicie też koło Ciechanowca i Drohiczyna; równiny koło Bielska (błota bielskie), Orli, Bociek, Brańska. Między Kleszczelami a wsią Czerepki równina piaszczysta, bezwodna. Rzeki główne Bug i Narew, z dopływami: Łoknica, Orlanka, Liza (Narwi) i Nurzec (Bugu). Jeziór większych niema, błota nad Narwią, Orlanką, Nurczykiem, Nurcem, oraz między Narwią i Lizą. Główne zajęcie mieszkańców rolnictwo. Gleba najlepsza na pograniczu Królestwa. Około 1857 obliczano wysiew: żyta 24099 czetw.; pszenicy 5131; jęczmienia 6765; owsa 15310; grochu 3065; prosa 670; kartofli 18512. Sprzęt zaś: żyta 120,495; pszenicy 30,786; jęczmienia 27060; owsa 61,240; grochu 9,195; prosa 10,050; kartofli 166,878. Ogrodnictwo pięknie rozwinięte. Łąki najlepsze nad Nurcem, Bugiem, Orlanką, Białą, Łososną i Bronką. Największy jarmark w powiecie w mieście Ciechanowcu 11 kwiet. (na konie). O samem mieście B. czyt. Bibl. Warsz. 1867, IV i 1868, I. F. S.

Bielsk, 1.) wś kozacka, pow. zieńkowski gubernii pułtawskiej, ma 4312 mk.

2.) B., ob. Biełyj.

Bielsk, 1.) wś włośc., pow. toruński, par. Kowalewo, ma 2608 mórg rozl., 54 dm., 421 mk., 176 kat. Do B. należą Bielskie Budy i Bielskie Krodunki, par. Wielkołąka, 457 m. rozl., 10 dm., 75 mk., 55 kat.

2.) B., wieś szlach., pow. kwidzyński, par. Piaseczno, st. poczt. Czerwińsk, ma 2199 m. rozl. (1522 ornej, 443 lasu), 15 dm., 296 mk., 221 kat., gorzelnię.

3.) B., niem. Boelzig (Kętrz. pisze Boelsk), wś włośc., pow. człuchowski, par. i st. poczt. Koczała, ma 3493 m. rozl., 46 dm., 387 mk., 151 katolików (którzy tu są po większej części Niemcy). J. B.

Bielsk, ob. Bielsko.

Bielsk. Pod tą nazwą Enc. Org. opisuje rzekę Białkę (ob.) w pow. skierniewickim i rawskim.