Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom II/Dębno

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 21 ]Dębno, 1.) królewskie, wś, pow. kolski, gm. Budzisław kolski, par. Osiek Wielki. Posiada kościół drewniany filialny. W 1827 było tu 28 dm. i 230 mk.

2.) D. nadbrzeżne, wś i fol., pow. opatowski, gm. i par. Lasocin. Przy drodze bitej, od Opatowa 28 w. R. 1827 było tu 30 dm. i 183 mk., obecnie liczy 45 dm., 359 mk. Dobra D., niegdyś dziedzictwo Sieniawskich, składają się z folw. D., posady Lasocin, wsi D. i Biedrzychów; od Radomia w. 84, od Opatowa w. 28, od Zawichosta w. 7, od drogi bitej w. 1. Rzeka Wisła przepływa terytoryum. Rozległość wynosi m. 1127 a mianowicie grunta orne i ogrody m. 361, łąk m. 157, past. m. 345, wody m. 31, zarośli m. 203, nieużytki i place m. 28. Bud. drew. 12; pokłady kamienia wapiennego, dwa jeziora z dochodem z rybołówstwa. Posada Lasocin z kościołem parafialnym osad 157, gruntu m. 1028; wieś D. osad 39, gruntu m. 454; wś Biedrzychów osad 37, gruntu m. 525.

3.) D., wś i folw., pow. opatowski, gm. Rembów, par. Raków. R. 1827 było tu 38 dm., 232 mk., obecnie liczy 46 dm., 324 mk., 630 m. ziemi dwor., 479 morg. ziemi włośc. Ludność miejscowa trudni się wyrobem sit.

4.) D., wś i folw. rząd., pow. opatowski, gm. Słupia nowa, par. Dębno. Leży u stóp pasma Łysogór Świętokrzyskich, między Bodzentynem a Słupią Nową. Posiada kościół par. drewniany z XVIII w., szkołę początkową. R 1827 było tu 24 dm. i 181 mk., obecnie liczy 59 dm., 303 mk., 233 morg. ziemi dwor. i 491 morg. włośc. Par. D. dek. opatowskiego 1370 dusz liczy.

Dębno, ob. Dubienka.

Dębno, 1.) wieś i zamek w pow. brzeskim, w Galicyi, par. w miejscu; leży u ostatnich stoków podgórskich północnych pochyłości, a na początku równiny ciągnącej się ku Wiśle, między mkami Brzeskiem a Wojniczem, przy trakcie rządowym krakowsko–lwowskim, o 4 kil. od stacyi drogi żelazn. Karola-Ludwika, poczt. i telegr. w Biadolinach, o 65 kil. od Tarnowa. Na wielkiej lecz nad płaszczyzną, górującej wyniosłości, okolonej parowem i stawami, wznosi się z południowej strony, niedaleko gościńca, starożytny zamek, którego szczyty i baszty widać zdaleka ponad wierzchołki otaczających go cienistych odwiecznych drzew; zmurowany do wysokości piętra z kamienia nieciosanego, wyżej z cegły wielkiej miary, pierwotnie nietynkowany, ma zewnątrz ślady zdobnego układania cegieł ciemniejszej barwy; kilkakrotnie przebudowywany i odnawiany, w małej zaś części w przeszłym wieku rozebrany, pożarem w r. 1867 bardzo uszkodzony, potem przez dzisiejszego właściciela p. Edmunda Jastrzębskiego napowrót restaurowany, a chociaż restauracya nie jest jeszcze zupełnie ukończoną, jest jednak obecnie w większej części zamieszkały; część górna murów i wiązanie dachowe jest nowożytne, równie jak drewniane ganki w okół podwórza; zachowane dotąd herby, wewnątrz i zewnątrz kaplicy zamkowej, Odrowąż Dębińskich, i nad bramą wstępną zamku topor Tarłów; obok po prawej stronie: A. D. 1722 a po lewej A. T. K. K. (co ma znaczyć: Antoni Tarło Kuchmistrz Koronny), pochodzą z czasów posiadania Dębna przez te rodziny. Ciekawe rysunki tego zamku z tekstem objaśniającym zawiera zeszyt I „Zabytków dawnego budownictwa w Krakowskiem“ prof. Wład. Łuszczkiewicza; według niego zbudował ten zamek Jakób Odrowąż z Dębna i Szczekocin kaszt. krak., zmarły r. 1490; atoli wiadomo skądinąd, że zamek D. istniał o wiele wcześniej: jeżeli przeto dzisiejszy zamek postawiony w XV wieku, to chyba na owych starych murach z nieciosanego kamienia dolnego piętra (wyższe mogły być, ówczesnym obyczajem, z drzewa, może dębowego), lub na posadach dawniejszego zamku, bo innego sposobnego na to miejsca tu nie ma (Tyg. ill. 1866, 40 i 1867, 88). Według Długosza i Paprockiego dziedziczyli tu Abdankowie przed r. 1240, do którego odnosi się znana legenda: że córka tego domu a dziedziczka zamku D., pojmana była przez Tatarzyna, który z miłości do swej branki odwiózł ją napowrót do Polski i wiarę chrześciańską przyjął, za co od księcia szlachectwem nagrodzon. Dziedziczka zaślubiwszy go i wniósłszy mu w wianie zamek dała początek herbowi D., i stała się matką rodu piszącego się z D., później z Oleśnicy, który wydał tylu znakomitych i zasłużonych ludzi i wielkiego kardynała biskupa krak. Zbigniewa. Paprocki nadmienia o nich, że: „od r. 1244 znacznie wielu możnych senatorów pisało się z tego D.“ W XV w. było już D. w posiadaniu Odrowążów ze Szczekocin, Bartosza i syna jego Jakóba podsk. kor., później kaszt. krak., wspomnianych r. 1462 po pierwszy raz z dodatkiem „et de Debno“, z czego zrobiło się później nazwisko Dębieński, i pozostała w ich rodzie aż do roku 1580, około którego kupił od nich D. z przyległemi wsiami ulubieniec króla Stefana Batorego, węgier Ferenc Wesseleny, starosta lanckoroński; potem przeszło do ks. Ostrogskich (ci dziedziczyli i Melsztyn), z których dziedziczka D., Teofila ks. Ostrogska, założyła tu r. 1634 i uposażyła przy kościele par. istniejący dotąd szpital na 7 ubogich; w drugiej połowie XVII i w pierwszej XVIII w. było D. w posiadaniu Tarłów, a następnie Lanckorońskich, od których [ 22 ]przeszło około r. 1800 drogą sprzedaży do Rudnickich a po nich r. 1835 do Jastrzębskich. Tej rodzinie zawdzięcza zamek ocalenie swoje, gdyż bez wspomnianej restauracyi, i dachu byłby się dotąd prawdopodobnie w gruzy rozsypał. Kościół par. katolicki erygowany r. 1404, pierwotnie drew., później zmurowany; przedtem zastępowała go zamkowa kaplica. Przy kościele wznosi się okazały nagrobek z granitu „Józefa Jastrzębskiego, sekretarza referenta rady stanu królestwa polskiego“. Do parafii należą oprócz D. wś Wola-Dębięńska z Dwojanowem, Perła, Biadoliny, Jastef i Sufczyn; razem wiernych 2750 i żydów 56. Szkoła lud. trzy-klasowa; szpital (jak wyżej); 2 kasy pożyczkowe gminne w D. i Woli-dęb. Wieś D. ma ludności 305 męsk., 344 żeńsk.; dm. 112. Rozległości ma obszar dworski: roli orn. 502 morg., ogr. i łąk 45 m., pastw. 34 m., zarośli 3 m.; włościanie mają: roli orn. 622 m., łąk 95 m., pastw. 34 m., lasu 43 m.; gleba urodzajna glinka. Dobra D. składają się obecnie z następujących wsi i folw.: Dębno (glinka), Wola-Dębieńska z Dwojanowem (glinka z piaskiem i trochę iłu), Jastef (glinka), Perła (piasek), Biadoliny szlacheckie (piasek), Sterkowiec z Dziekanowem (przeważnie piasek), w łącznej rozległości obszaru dworskiego: roli orn. 1383 m., ogrodów i łąk 111 m., past. 87 m., lasów 614: razem 2195 morg. austr. Urodzajność i rozmaitość gleby sprzyja produkcyi wszelkiego rodzaju roślin; jest tu stado koni krwi arabsko-angielskiej; samych klaczy stadnych około 40. (Ob. „Zabytki dawnego budownictwa w krakowskiem“ prof. Wład. Łuszczkiewicza. „Historia Polonica i Liber benef.“ Długosza. „Herby rycerstwa Polskiego“ Paprockiego „Szematyzm duchowieństwa dyecezyi tarnowskiej“ na r.1880).

2.) D., wieś na Podhalu nowotarskiem, pow. nowotarski, przy gościńcu z Nowegotargu do Czorsztyna; odległa od Nowegotargu 13 kil., od Nowego Sącza 67 kil., od Krościenka 18 i pół kil. Legła ona między Dunajcem a Białką, wpadającą tuż poniżej wsi do Dunajca. Graniczy od północy z Sztembarkiem Dunajcem, od wschodu z Maniowami również Dunajcem, od południa z Frydmanem, wsią na Śpiżu leżącą, od której odgranicza ją Białka; od południowego wschodu z Nową Białą (Uj-Bela) na Śpiżu; od wschodu z Harklową. Wieś D. liczyła r. 1777 dm. 40, mk. 17; r. 1799 dm. 53, mk. 255; w r. 1824 dm. 56, mk. 291 i jednę rodzinę żydowską, składającą się 4 głów; w r. 1869 dm. 66, mk. 379, między nimi 175 męż., 204 kobiet; według szematyzmu dyec. tarnowskiej z r. 1880 dusz rz. kat. 384. Posiada stary kościół modrzewiowy, należący do parafii maniowskiej. Według podania wystawili go rozbójnicy, skutkiem objawienia się im św. Michała na dębie. Kościół ten p. w. św. Michała posiada ołtarz szafiasty, przedstawiający N. P. Maryą, Chrystusa, św. Stanisława i św. Michała. Wieś ta powstała w pierwszej połowie wieku 14. Dyplom lokacyjny jest z 2 lut. 1335. Leszko (czy Jeszko) Leszicki Piotr, Marcin i Jerzy bracia, synowie Zbigniewa z Szczyrzyc, nadają Urbanowi z Grywałdu dziedziczną posiadłość swoją Dambnam (Dębno) z przyległym lasem do wykarczowana i do osadzenia na prawie nienieckiem. (Fr. Piekosiński. „Kod. dyplom małopolski“ I 234). W wieku 13 pola i łąki tu będące zwały się Dambno, jak to stwierdza przywilej z 10 maja 1254, którym Klemens i Marek, bracia rodzeni, synowie niegdyś Marka, wojewody krakowskiego, w obecności Bolesława Wstydliwego zatwierdzają wszelkie nadania przez ich stryja Teodora Cedrona uczynione dla klasztoru szczyrzyckiego; czytamy bowiem: „addentes et campos et prata sic nominatos: Długopole, Ludzimierz, Dambno...“ (Tamże 45). Dyplom lokacyjny, ponieważ był bardzo zniszczony, odnowił Mikołaj Bełzowski, dziedzic Dębna, w Krakowie 12 maja 1457; następnie zatwierdził go król Zygmunt I w Krakowie 4 maja 1518 a na rzecz Wojciecha, dziedzicznego sołtysa wsi Dębno, król Zygmunt August 8 stycznia 1551 r. Z powyższego zatwierdzenia Zygmunta króla (1518) oblatę w grodzie sądeckim uczynił 1614 roku Maciej Ochotnicki, sołtys ochotnicki i dębieński. Tenże Maciej Ochotnicki wraz z żoną Jadwigą za zezwoleniem króla Zygmunta III z 25 kwietnia 1617 prawo swoje do sołtystwa w Dębnie przenieśli na syna swego Jana Ochotnickiego, zapewniając mu prawo dożywocia na temto sołtystwie. Sołtystwo to objął on 26 czerwca 1618 r. Według lustracyi z r. 1765 Dębno liczyło roli 11, zagród 3, młyn 1. Prócz robocizny dochód roczny (z czynszu ziemnego, za len, gęsi, kury, oprawę, owies ospowy) czynił złp. 1264 gr. 20 (Akta grodzkie sądeckie t. 113, str. 362, 1785; t. 114, str. 1574). Przestrzeń większej posiadłości zawiera roli 1, łąk i ogrodów 1; mniejszej zaś posiadłości roli 481, łąk i ogrodów 38, pastwisk 279 morg. Poczta Czorsztyn. Własność Ludwika Eichborna. Wzniesienie wsi 534 m. (pomiar wojskowy). Czyt. Bronisław Gustawicz, „Wycieczka w Czorsztyńskie. Dr. E. Janota, „Przewodnik na Babią Górę, do Tatr i Pienin“, Kraków 1860. W. Eljasz, „Illustr. Przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic“, Poznań 1870.

3.) D. (z Majdanem), wś, pow. łańcucki, o 25 kil na płn. w. od Łańcuta, przy ujściu Wisłoka do Sanu, o 10 kil. na płd. w. od st. p. i par. rzym. kat. w Leżajsku. Par. gr. kat. w miejscu. Dm. 334, mk. 1712. Obszar dworski ma gr. orn. 568, łąk i ogr. 49, pastw. 7 m.; włościanie gr. orn. 573, łąk [ 23 ]i ogr. 76, pastw. 19 m. Położenie płaskie, gleba żytnia. Własność Alf. hr. Potockiego.

4.) D. ob. Dębna. M. Ż. S., Br. G.

Dębno, domin., pow. pleszewski, nad Wartą, 4912 morg. rozl.; 5 miejsc.: 1) D., 2) folw. Góry, 3) Lutynia, 4) Franciszków, 5) Wygoda; 26 dm., 474 mk., 82 ew., 389 kat., 207 analf. Kościół paraf. należy do dekanatu nowomiejskiego. Stac. poczt. Nowe Miasto (Neustadt an der Warthe) o 5 kil.; stac. kol. żel. Żerków o 4 kil. D. należało w wieku XV i XVI do rodziny Kotów, herbu Doliwa, Pampowskich i Roszkowskich; w wieku XVII do Radomickich, a następnie do hr. Mycielskich. Przez lat kilkanaście istniał tam staraniem hr. Stanisława Mycielskiego w wieku b., zakład hydropatyczny. Z pomników w kościele przechowanych znajdują się się dwa kielichy, jeden z herbem Doliwa, Kotów, drugi z herbem Gozdawa, Pampowskich, z XV i XVI wieku. Ztąd pochodził Wincenty Kot, uczony teolog z wieku XV, nauczyciel synów Władysława Jagiełły, Władysława i Kazimierza.

2.) D., wieś, pow. poznański, 15 dm., 173 mk., 12 ew., 161 kat., 63 analf. Stac. poczt. Stęszewo o 3 kil., st. kol. żel. Mosina o 18 kil.

3.) D., kolonia, pow. poznański, 11 dm., 125 mk., 26 ew., 99 kat., 45 analf. Stac. poczt. Stęszewo o 2 kil., st. kol. Mosina o 15 kil.

4) D., folw., pow. poznański, ob. Chmielnik.

5.) D., domin. i wieś, pow. wyrzyski, 4684 morg. rozl., 2 miejsc.: 1) D., 2) folw. Zdroje; 17 dm., 344 mk., 12 ew., 332 kat., 134 analf. Stac. poczt. w Łobżenicy (Lobsenz) o 9 kil., st. dr. żel. Nakło (Nakel) o 20 kil. Własność Adolfa Koczonowskiego.

6) D., wieś, pow. mogilnicki, 19 dm., 150 mk., 70 ew., 80 kat., 27 analf. Stac. poczt. i kol. żel. Mogilno o 12 kil. M. St.

Dębno, os. należąca do Skarlina, pow. lubawski, par. i szkoła Skarlin, poczta Biskupiec. Budyn. 5, domy mieszk, 2, katol. 13. Kś. F.

[ 23 ]Dębno Niemieckie, niem. Deutsch-Damno, wś i folw., pow. mielicki, na samej granicy w. ks. p., st. p. Rawicz, par. Korzeń, ma wielką cegielnię. F. S.