Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Czerniowce

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 831 ]Czerniowce, pow. jampolski, ob. Czerniejowce.

Czerniowce (rum. Cernauz, Czernauz), miasto stołeczne Bukowiny, prowincyi austryackiej, leży na wyżynie 220 m. npm., na pr. brz. Prutu malowniczo rozmieszczone; ma 4 przedmieścia: Kaliczanka, Klokuczka, Horecza i Rosz. Cz. były przed zajęciem Bukowiny bardzo mało znaczącem miasteczkiem; stolicą bowiem Multan było wtedy, gdy Cz. do niej należały, dziś podupadłe miasto Soczawa czyli Suczawa. W dziejach polskich wspominane są Czarnowce (u Miechowity), jako jedno z miasteczek multańskich przedniejszych, które Mikołaj Kamieniecki, kasztelan krakowski i wielki hetman koronny, w roku 1509 spustoszył, wtargnąwszy do Multan z rozkazu Zygmunta I, by pomścić „ludzi rycerskich, które był w Trembowli Bohdan, hospodar wołoski, pojmał, a w Podhajcach siekierą ścinać kazał, których groby gdy ujrzał ten hetman, pamięci wiecznej godny, płakał, a wzywając Pana Boga na pomoc, pomścić się obiecał, czego i dokazał“ (Paprocki). Kogalniczan, historyk wołoski, wspomina o utarczce Szwedów pod Axelem Gylenbrokiem, przeciw Rossyanom pod dowództwem Krapotkina w r. 1707, gdzie się pierwsi poddali. Podczas zajęcia przez Austryą, miasto było drewniane i dopiero od r. 1786 murować się zaczęło. O szybkości wzroztu tego miasta świadczy przybytek ludności, która od roku 1830 z liczby 6,800 doszła dziś do przeszło 34,000 dusz. Rząd austryacki uczynił Czerniowce wolnem miastem i stolicą Bukowiny. Mają tu siedzibę władze naczelne prowincyi, która w różnych zmianach administracyjnych bywa na przemiany, to osobną prowincyą od r. 1773 do 1786, to obwodem należącym do Galicyi. Rząd prowincyi przemieniony jest teraz znowu na władzę obwodową, z kreishauptmanem (Kreisvosteher) na czele. Jest siedzibą władz wszystkich oddziałów administracyi: finansowej, górniczej, budowniczej i innych; sądu pierwszej instancyi, sądu śledczego dla sądów powiatowych w Cz., Kocmanie, Sadagórze, Stanestiu i Zastawnej, sądu handlowego i wekslowego, komendy wojskowej, izby handlowej i magistratu czyli władzy komunalnej. Ma tu siedzibę swoją także biskup dyzunicki, podlegający metropolicie karłowickiemu, seminaryum i szkoła teologiczna dla dyzunitów. Szkoły są: gimnazyum wyższe o klasach 8, przemienione z dawnego gimnazym o 6 klasach i filozoficznego instytutu, szkoła położnicza ze szpitalem dla położnic, szkoła realna, szkoly główne (normalne) niemiecka i wołoska, konwikt rządowy dla chłopców i dziewcząt, oraz 1875 r. założony uniwersytet, z językiem wykładowym niemieckim (miał w r. 1877–8 słuchaczów 179). Towarzystwa: ku zbadaniu kraju czyli geograficzno-etnograficzne i gospodarskie i towarzystwo dobroczynności. Kwitnie tu przemysł i handel, do czego się głównie przyczynia znaczna ilość osiadłych tu od niedawna Niemców, a dawniej jeszcze Ormian i Żydów. Miasto bardzo zamożne i zamieszkałe przez rozmaite narodowości, których rzadko gdzie znaleźć taką rozmaitość jak w Czerniowcach; podobnie ma się rzecz co do wyznań religijnych. Dawniej mieszkało tu bardzo wiele znakomitych rodzin mołdawskich i wołoskich, chroniących się do Czerniowiec w czasie niepokojów. Długi czas też przeważał tu żywioł wołoski i ruski, później wzięła górę w światlejszych warstwach towarzystwa niemczyzna, która zwolna zaczyna polskiemu żywiołowi ustępować miejsca. R. 1864 wychodziło tu pismo polskie p. t. „Bratek“ a roku 1869 inne p. t. „Ogniwo.“ W Cz. urodził się [ 832 ]znany mineralog polski Al. Alth i znany muzyk Karol Mikuli. Par. gr. unicka Cz. dek. bukowińskiego liczy 3850 wiernych. Najliczniejsza jest parafia dyzunicka a sobór grecki nowy jest najwspanialszym w mieście budynkiem. Parafia ewang. augsburska, od r. 1797 ukonstytuowana, liczy dusz 1600 z filiałami: Hliboka i Alexanderhof. Kościół ewangelicki w Cz. wzniesiony w r. 1847–49. Domów mieszkalnych Cz. liczą 3550. Przemysł i handel dość rozwinięte dzięki środkom komunikacyjnym. Jest tu stacya dr. żel. lwowsko-czerniowiecko-jasskiej, między Sadągórą a Kuczurmare, z dwoma dworcami, jeden o 266, drugi o 272 kil. ode Lwowa; na rz. Prucie most kratowy, 715 st. par. długi, 25 st. szer. St. poczt. Cz. leży o 2 kil. od st. dr. żel. i łączy się traktami pocztowemi z Czortkowem (92 kil.) oraz Nowosielicą rossyjską (36 kil.). W Cz. d. 5 paźdz. 1823 r. odbył się ostatni zjazd Aleksandra I z Franciszkiem I. Opis Cz. ob. w „Kłosach“ t. 17, str. 426. Por. Bukowina. F. S.